اهمیت سفر جهانگیری در سایه خروج امریکایی ها از سوریه و بازگشایی سفارت های عربی

گفت وگو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری امروز (دوشنبه) در جریان سفری دو روزه که به منظور توسعه تعاملات بین تهران - دمشق انجام می‌شود، با بشار اسد، رئیس جمهوری و عماد خمیس، نخست وزیر این کشور دیدار و گفت‌وگو می کند. دیپلماسی ایرانی برای بررسی دقیق‌تر اهداف و برنامه های تهران در سفر جهانگیری به سوریه و نیز اهمیت این سفر در شرایط کنونی منطقه غرب آسیا، گفت و گویی را با صباح زنگنه، کارشناس و تحلیلگر مسائل خاورمیانه ترتیب داده است که در ادامه می‌خوانید:

بعد از سفر آقای محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشور به هندوستان و عراق که به نظر ماهیتی تجاری و اقتصادی داشت، امروز اسحاق جهانگیری، معاون اول ریاست جمهوری نیز سفری را به سوریه با همین رویکرد داشته است. در سایه این تحرکات دیپلماتیک تهران از وزارت امور خارجه تا ریاست جمهوری، می‌توان گفت که ایران به واسطه تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی ایالات متحده آمریکا درصدد پوست اندازی مناسبات و روابط خود با کشورها، از حوزه سیاسی و دیپلماتیک به سمت وسوی روابط تجاری و اقتصادی است؟ 

خیر نمی توان گفت که سفر اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور به سوریه در راستای سفر آقای محمد جواد ظریف به هندوستان و عراق است. حتی من معتقدم که سفر آقای ظریف به هندوستان بیشتر رویکرد اقتصادی داشت تا سفر رئیس دستگاه سیاست خارجی به عراق؛ چرا که در سفر آقای ظریف به عراق بخش قابل ملاحظه ای از اهداف آن سفر به مناسبات سیاسی و دیپلماتیک نیز باز می‌گشت. اکنون نیز آقای جهانگیری در سفر خود به سوریه پیگیری مجموعه ای از اهداف و برنامه های مدنظر تهران از مناسبات سیاسی و دیپلماتیک تا روابط تجاری و اقتصادی با دمشق را در دستور کار دارد. لذا نمی‌توان گفت که سفرهای اخیر که از سوی تهران صورت گرفته است نشان از پوست اندازی تهران برای گرایش به مناسبات اقتصادی در تقابل با تحریم های آمریکا دارد.

پس از نگاه شما هدف سفر آقای جهانگیری به سوریه چیست؟  

ما مجموعه مناسبات سیاسی، نظامی، دیپلماتیک، تجاری و اقتصادی با سوریه داریم که به واسطه شرایط کنونی و 7 سال درگیری و جنگ این کشور با تروریسم این کشور از نظم و چارچوب مشخصی برخوردار نیست وبه همین دلیل نیز بخشی از این مناسبات بر روی زمین مانده است. اکنون آقای جهانگیری در سفر خود سعی دارد این مناسبات را قاعده مند کرده و چارچوب مشخصی را در یک بازه زمانی مدون برای آن تعریف کند. به عبارت دیگر در این سفر معاون اول رئیس‌جمهور سعی دارد میزان حضور و نفوذ بخش خصوصی، دخالت بخش دولتی، میزان همکاری های تهران در حوزه خدمات، صدور کالا و دیگر مسائل را در بازه مشخص زمانی تعیین کند. پس می‌توان عنوان داشت که سفر آقای  جهانگیری بیشتر بسترسازی برای افزایش مناسبات تهران و دمشق در همه سطوح و ابعاد است.

در سایه بازگشت برخی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به سوریه، بازگشایی مجدد سفارت خانه ها و نیز عزم جدی برای حضور و نفوذ اقتصادی در این کشور، آیا می توان گفت که اکنون تهران در سفر آقای جهانگیری به دنبال پررنگ کردن جایگاه ایران در رقابت با دیگر کشورها است؟ 

اگرچه اکنون برخی کشورهای عربی مانند امارات متحده عربی سعی دارند تا نفوذ سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی خود را در سوریه بازتعریف کنند، اما یقینا جایگاه تهران در همه ابعاد و سطوح برای دمشق روشن و مشخص است. به عبارت دیگر هیچ شرایطی نمی تواند سبب شود که تهران از بابت حضور و نفوذ دیگر کشورهای عربی احساس نگرانی و رقابت داشته باشد تا در سفر آقای جهانگیری به سوریه بخواهد به فکر حفظ جایگاه خود در رقابت با دیگر کشورها باشد. البته اکنون سوریه در شرایطی قرار دارد که با سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ میلادی به شدت متفاوت است. در حال حاضر سیطره پررنگ دولت و ارتش دمشق در بیشتر نقاط سوریه سبب شده است تا این کشور گام های جدی برای پایان دادن به این جنگ هفت ساله و آغاز بازسازی این کشور بردارد. به صدا درآمدن زنگ بازسازی سوریه سبب شده است تا تهران هم به فکر پررنگ کردن جایگاه و نفوذ خود در این کشور باشد. این مسئله در رقابت با دیگر کشورها تعریف نمی شود. چون جایگاه ایران در سوریه کاملا محفوظ است، هر چند که خیلی از کشورهای منطقه به فکر عدم حضور ایران در سوریه هستد. اما به هر حال تهران باید برنامه جدی، بلندمدت و مدون برای حضور و نفوذ اقتصادی در سوریه را پیگیری کند که به نظر من سفر آقای جهانگیری می‌تواند گام اول و موثر در این خصوص باشد. در این رابطه حضور ایران در کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و سوریه در این سفر به نمایندگی و محوریت محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی اقدام مثبتی است. البته که در ادامه نیاز به حضور مقامات دیگر به خصوص خود آقای حسن روحانی، رئیس جمهور نیز است. البته هنوز تا پایان دادن کامل به جنگ سوریه و خاتمه ناامنی ها فاصله وجود دارد، لذا هم زمان با مسائل اقتصادی و تجاری باید تهران و در حوزه نظامی و امنیتی و گسترش مناسبات سیاسی و دیپلماتیک نیز برنامه های جدی را برای سال های بعد در خصوص چگونگی پایان دادن به این جنگ و مدیریت امنیت در سوریه و منطقه شامات را داشته باشد.

بعد از مواضع دونالد ترامپ برای خروج نیروهای نظامی آمریکا از سوریه و نیز سفر برخی مقامات عربی به دمشق و بازگشایی مجدد سفارتخانه‌های خود، حضور آقای جهانگیری اولین سفر جدی مقامت بلندپایه تهران بعد از این تحولات است. آیا در راستای نکات قبلی شما، تهران برنامه جدی برای مدیریت سوریه در شرایط عدم حضور آمریکا دارد؟ 

اتفاقا مواضع کاخ سفید برای خروج نیروهای نظامی از سوریه، اقتضائات جدیدی را برای این کشور فراهم کرده است که می تواند نحوه بازی روسیه، ترکیه، کردهای سوریه، ارتش این کشور و حتی بازی بازیگرانی مانند کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس را تغییر دهد. لذا زمانی که من از هماهنگی میان تهران و دمشق به منظور مدیریت سال های آینده پایان دادن کامل به جنگ در سوریه سخن می گویم به واسطه همین اقتضائات جدید است. از سوی دیگر برنامه جدی کشورهای عربی برای ایجاد افتراق میان تهران و دمشق هم سبب شده تا در حوزه سیاسی و دیپلماتیک، تحولاتی شکل گیرد که نیازمند به حضور جدی تهران در این خصوص بود. از این رو سفر و حضور آقای جهانگیری در سوریه می‌تواند از این ابعاد هم حائز اهمیت باشد.