کسانی که نامزد جانشینی محمود عباس هستند

دیپلماسی ایرانی: پایگاه اینترنتی «یدیعوت احرونوت» طی گزارشی خبر داد که تل آویو در مذاکراتی با مقامات مصری و عربستان و اردنی و اماراتی در پی یافتن جانشینی برای محمود عباس، رئیس حکومت خودگردان فلسطین، برآمده است.

در این گزارش آمده که یکی از محافظان بسیار نزدیک به محمود عباس نه یک مأمور امنیتی که یک پزشک است که در قالب محافظ همه جا از جمله در سفرهای خارجی کنار او حضور دارد. این را که این پزشک کدام یک از محافظان محمود عباس است هیچ کس نمی‌داند جز نزدیک‌ترین افراد به وی.

همه می‌دانند که حال محمود عباس طوری است که هر لحظه باید زیر نظر پزشک باشد. او که ۸۳ سال دارد در کشیدن سیگار زیاده‌روی می‌کند و علاوه بر سرطان پروستات مشکلات قلبی نیز دارد. او چند ماه پیش به صورت اعلام‌نشده در بیمارستان رام‌الله بستری شد.

او در سفرش به نیویورک برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل متحد خیلی زیاد سرفه می‌کرد و به‌وضوح چاق و صورتش متورم شده بود که احتمالا علت آن استفاده از داروهای ضد سرطان است.

بر اساس این گزارش، نزدیکان عباس تأکید می‌کنند که حال او بسیار خوب است، اما دستگاه‌های امنیتی اسرائیل و اردن و امریکا و مصر که به‌شدت وضعیت او را زیر نظر دارند این ادعاها را تأیید نمی‌کنند.

او خود چندی پیش اعلام کرد که دیگر در هیچ انتخاباتی شرکت نخواهد کرد و برخی احتمال داده‌اند که در آینده‌ای نزدیک اعلام بازنشستگی کند. هرچند به نظر نمی‌آید که وی قصدی برای کناره‌گیری از سمت ریاست حکومت خودگردان فلسطین و ریاست سازمان آزادی‌بخش فلسطین داشته باشد. او خود می‌داند که انتخاب جانشین برای او معنایی جز پایان زندگی حرفه‌ای‌اش نخواهد داشت.

چرا همه دنبال جانشین محمود عباس‌اند؟

در پشت پرده، اسرائیل تلاش‌های بسیاری را برای یافتن جانشین برای محمود عباس آغاز کرده است. در این راستا مقامات اسرائیلی با مقاماتی از مصر و عربستان و اردن و امارات متحده عربی مذاکرات و مشورت‌هایی داشته‌اند. مثلاً در حاشیه نشست اخیر مجمع عمومی سازمان ملل متحد، «بنیامین نتانیاهو» در دیدار با «عبدالفتاح السیسی»، رئیس جمهور مصر با وی در این باره مذاکره کرد.

نگاهی به مطبوعات عربی منتشرشده در کرانه باختری و غزه نشان می‌دهد که بحث بر سر جانشین محمود عباس بسیار گرم است. ده‌ها مقاله در این باره و درباره اینکه فردای کنار رفتن عباس چه اتفاقی می‌افتد منتشر شده و تنها وجه مشترک همه آنها سکوت دفتر محمود عباس و نزدیکان وی در این باره است.

سؤال مهم اکنون این است که چه کسی جانشین عباس خواهد شد و اینکه آیا انتقال قدرت به روشی منضبط انجام خواهد شد یا با خون‌ریزی و آشوب همراه خواهد بود؟ و البته این سؤال مهم که جانشین عباس با تن نیمه‌جان روند صلح و آینده فلسطین و خاورمیانه چه خواهد کرد؟

اصلی‌ترین گزینه‌ها

در میانه این فضای پرآشوب که محمود عباس عامدانه بدان دامن می‌زند چهار شخصیت به‌عنوان محتمل‌ترین گزینه‌ها مطرح شده‌اند. البته همچنان دانسته نیست که جانشین عباس با چه سازوکاری انتخاب خواهد شد و بعید نیست که در آخرین لحظه همه غافلگیر شوند.

به نظر می‌آید گزینه اول جانشینی عباس «محمود العالول»، معاون عباس در سازمان فتح باشد. او دست راست «خلیل الوزیر»، از معروف به «ابوجهاد»، از بنیانگذاران فتح و فرماندهان شاخه نظامی آن، است.

العالول زاده نابلس و پیش‌تر فرماندار نابلس بوده است. پس از معاهده اوسلو، اسرائیل او را در کنار ابوجهاد به دست داشتن در حملاتی متهم کرد که جان سربازان اسرائیلی را گرفته بود و درنتیجه با بازگشت وی به کرانه باختری مخالفت کرد. در نهایت پس از مذاکراتی بر سر بازگشت او توافق شد. پسر وی «جهاد» در سال ۲۰۰۰، در انتفاضه دوم، در درگیری با نیروهای ارتش اسرائیل کشته شد. محمود عباس که وی را رقیب جدی‌ای برای خود نمی‌دانست او را به معاونت خود تعیین کرد. معروف است که محبوبیت او در کرانه باختری بسیار پایین است.

نامزد دوم «ماجد فرج» (۵۶ ساله) زاده اردوگاه پناهندگی دهیشه در جنوب بیت لحم و رئیس دستگاه امنیت عمومی فلسطین است. فرج از حمایت اسرائیل و امریکا برخوردار است. بر اساس شایعات، وی با العالول بر سر تقسیم قدرت به توافق رسیده‌اند اما هنوز درباره اینکه کدامشان رئیس حکومت شود توافق نکرده‌اند.

نامزد سوم «جبریل رجوب» (۵۶ ساله) است، عضو شورای رهبری فتح و رئیس سابق دستگاه امنیت فلسطین. او اکنون رئیس فدراسیون فوتبال فلسطین است.

نامزد چهارم که از همه جالب توجه‌تر است «محمد دحلان» (۵۷ ساله) است. او زاده اردوگاه پناهندگان در غزه است و با یحیی السنوار، فرمانده کل جنبش حماس در غزه و یکی از بنیان‌گذاران شاخه نظامی حماس، بزرگ شده. دحلان روابط خوبی با محمود عباس ندارد. محمود عباس او را از رام‌الله تبعید و اموالش را مصادره و اعلام کرد که هرگز با او صحبت نخواهد کرد.

گزینه‌های «غیر اصلی»

در کنار این نامزدهای اصلی، از گزینه‌های دیگری هم یاد می‌شود که بختشان برای دستیابی به مقام جانشینی عباس کم‌تر است اما در وضعیت تزلزل قدرت ممکن است طی اقدامی غافلگیرکننده به قدرت برسند. یکی از آنها «رامی الحمدالله»، نخست وزیر کنونی فلسطین، است که اخیرا در بازدیدی از غزه از حادثه ترور جان سالم به در برد.

شخصیت دیگر «مروان البرغوثی» است که در زندان اسرائیل به سر می‌برد اما همچنان در تصمیم‌گیری‌های سیاسی فلسطین حضوری پررنگ دارد. عباس همواره کوشیده فاصله خود را از او حفظ کند بدین امید که روزی البرغوثی فراموش شود. اما وی همچنان از محبوبیت بالایی برخوردار است و عکس‌هایش بر دیوارهای رام الله بسیار دیده می‌شود.

از دیگر نامزدها «صائب عریقات» است، دبیر شورای اجرایی سازمان آزادی‌بخش فلسطین و مذاکره‌کننده ارشد فلسطینی. او روابط بسیار نزدیکی با عباس دارد و در مقایسه با دیگر نامزدها از تحصیلات کمتری برخوردار است. او همچنین فاقد پایگاهی است که از قدرتش حمایت کند.

اگر تصمیم‌گیری با اسرائیل باشد، از ماجد فرج حمایت خواهد کرد که سال‌ها در مقام رئیس دستگاه امنیت با اسرائیلیان در تماس و رابط میان اسرائیل و محمود عباس بوده است.

۱۳ سال ریاست

محمود عباس از نسل اول بنیان‌گذاران حکومت فلسطین است. او در شهر صفد زاده شد و خانواده‌اش در ۱۹۴۸ به لبنان فرار و سپس در مصر و سوریه اقامت کردند. او در دمشق حقوق خوانده و عنوان پایان‌نامه دکترایش «روابط محرمانه نازیسم و صهیونیسم» بوده است. موضوعی که انتقادات بسیاری برانگیخت و «توهمی نامعقول درباره هولوکاست» دانسته شد.

پس از وفات یاسر عرفات در ۲۰۰۴، محمود عباس به ریاست حکومت فلسطین انتخاب شد. طبق قانون وی بایست سال ۲۰۰۹ بازنشست می‌شد و دست‌کم یکی از مناصب خود را به «عزیز دویک» از حماس واگذار می‌کرد. اما چنین نشد. عباس تا کنون همه مناصب خود را حفظ کرده و معلوم نیست کی قصد بازنشستگی دارد.

انتخاب معاون

در این میان، محمود عباس بالاخره محمود العالول را به عنوان معاون خود در ریاست جنبش فتح تعیین کرد.

«عاموس یادلین»، رئیس پژوهشگاه مطالعات امنیت ملی در دانشگاه تل آویو و رئیس سابق اطلاعات ارتش اسرائیل، تأکید می‌کند که «در زمان عرفات همه می‌دانستند که جانشین او محمود عباس خواهد بود. آنها در طول مبارزات کنار یکدیگر بودند و با وجود اختلافاتشان به‌شدت با هم هماهنگ عمل می‌کردند. اما امروز کسی نیست که بتوان مطمئن بود که جانشین عباس است. ما در اسرائیل نمی‌دانیم چه کسی جای او می‌نشیند. فکر نمی‌کنم خود فلسطینی‌ها هم بدانند. این ممکن است خیلی زود به نزاع بر سر قدرت تبدیل شود».

غزه بی اعتنا به جانشین عباس

سخنرانی اخیر محمود عباس در سازمان ملل در غزه پخش نشد. شبکه محلی غزه به جای پخش زنده سخنرانی رئیس حکومت خودگردان فلسطین ترجیح داد یک فیلم داستانی قدیمی نشان دهد. به محض پایان سخنرانی عباس، ساکنان غزه در اعتراض به سیاست‌های او به خیابان‌ها ریختند و پلاکاردهایی در دست گرفتند که می‌گفت: «عباس نماینده من نیست».

«هشام محمد» یکی از تظاهرات‌کنندگان گفت: «حرف‌های محمود عباس درباره صلح برای ما هیچ اهمیتی ندارد. آنچه برای ما مهم است تهدیدات او به افزایش فشار و تحریم بر غزه است. ما داریم گرسنگی می‌کشیم و نمی‌توانیم از غزه خارج شویم. زندگی ما قابل تحمل نیست و این برای عباس هیچ اهمیتی ندارد».

اگر این وضعیت را در کنار ناکامی هیئت‌های امنیتی مصری در حل اختلافات میان رام الله و غزه قرار دهیم به این نتیجه می‌رسیم که تصمیم‌گیری در فلسطین مطلقا یکپارچه نیست. هیئت مصری پس از چند دوره مذاکرات با حماس به این نتیجه رسید که آشتی میان فتح و حماس امکان ندارد. مقامات امنیتی اسرائیل نیز گزارش‌های مشابهی داده‌اند.

این یعنی دست‌کم در آینده نزدیک یک دولت فلسطینی نخواهیم داشت و غزه و رام‌الله هرکدام ساز خودشان را خواهند زد.

«الیاس زنانیری»، معاون رئیس کمیته روابط با جامعه اسرائیل در سازمان آزادی‌بخش فلسطین، می‌گوید: «هیچ نمی‌دانیم که محمود عباس کی بازنشسته می‌شود. اگر پیش از تعیین معاون یا حل موضوع جانشینی کنار برود کار خیلی سخت خواهد بود. ترجیح می‌دهم به آن فکر نکنم. متأسفانه قدرت او محدود شده، نه اسرائیل او را می‌خواهد نه امریکایی‌ها، هردو حاضر نیستند با او مذاکره کنند. هردو می‌دانند که نمی‌توانند نقشه‌هایشان را به او تحمیل کنند».

به گفته زنانیری، محمود عباس دیگر نمی‌تواند به دونالد ترامپ و مردم امریکا اعتماد کند. به گفته وی فلسطین هیچ رهبری معتدل‌تر از محمود عباس نخواهد داشت. همه نامزدهای احتمالی او تندروتر از او هستند».

حامیان عباس در اسرائیل

نیروهای میانه و چپ در اسرائیل از محمود عباس حمایت می‌کنند و می‌کوشند با جانشینان احتمالی او روابط برقرار کنند. تلاشی که تاکنون چندان موفق نبوده است.

یکی از مقامات بلندپایه سازمان آزادی‌بخش فلسطین که نخواسته نامش فاش شود می‌گوید: «الآن وقت مناسبی نیست. کسانی که سودای جانشینی عباس را دارند حاضر نیستند با غریبه‌ها در این باره حرفی بزنند. با اسرائیلی‌ها که به هیچ وجه».

او افزود: «البته بعد از رفتن عباس، حتما نیازمند اسرائیل خواهند بود. البته نیاز ما به اسرائیل معمولا این‌گونه است که خواهش کنیم دخالت نکنند یا آشوب به پا نکنند. در عوض هر کمکی بخواهند به آنها می‌کنیم».

«عاموس جلعاد»، افسر ذخیره در ارتش اسرائیل، می‌گوید: «به نظرم بعد از عباس یک فاجعه استراتژیک خواهیم داشت. برخلاف عرفات که یک تروریست بزرگ بود، عباس مخالف تروریسم و شریک صلح است. اما الآن لجباز شده. فقط همین را می‌توانم بگویم. در میان جانشینانش کسی به پایه او نمی‌رسد».

او می‌افزاید: «فکر نکنم عربستان سعودی و مصر و اردن جرئت کنند از مسیر صلح پیشنهادی عربستان خارج شوند. عربستان می‌داند که حماس می‌خواهد خودش جانشین عباس باشد و این برای اسرائیل یک فاجعه خواهد بود. بی شک برایم سخت است ببینم حماس چنین امیدی دارد. به نظرم اسرائیل باید کاری کند که قدرت حماس به کرانه باختری کشیده نشود».

به نظر جلعاد، محمود عباس به جانشین خود «مشروعیت عدم همکاری با اسرائیل» را می‌دهد. او تأکید می‌کند: «امروز شخصی محوری که بتواند جانشین عباس باشد وجود ندارد. شاید بعد از او مسئولیت‌های وی میان افراد گوناگون تقسیم شود. فکر می‌کنم انتخاباتی برگزار کنند. فلسطینی‌ها هم تغییر می‌خواهند. احتمالاً به زودی کسی به جای عباس مسئول سازمان آزادی‌بخش فلسطین شود و بعد از دو ماه یا بیشتر انتخابات برگزار کنند. پیش‌بینی اینکه چه کسی رئیس حکومت خواهد شد آسان نیست. فکر کنم در کرانه باختری کار به خشونت بکشد».

تحریریه دیپلماسی ایرانی/11