نقش تکنوکرات های دولت روحانی در کاهش فشار تحریم ها

دیپلماسی ایرانی: یک سال پیش یک دلار آمریکا در بازار سیاه ایران 41000 ریال ایران ارزش داشت؛ اما امروز، ایرانی ها برای خرید یک دلار باید بیش از سه برابر آن مبلغ یعنی حدود 125000 ریال هزینه کنند. یک سال پیش ایران آزاد بود که همه نفت تولیدی خود را صادر کند؛ اما امروز ایالات متحده تحریم های مربوط به صادرات نفتی ایران را که حدود یک سوم درآمد دولت این کشور را تامین می کند، دوباره اعمال کرده است و اگرچه کاخ سفید برخی از مشتریان نفت ایران را از تحریم ها معاف کرده، اما این معافیت ها موقت هستند و انتظار می رود صادرات نفت ایران در سال 2019 کاهش بیشتری داشته باشد.

به بیان صریح تر، سال 2019 برای اقتصاد ایران فاجعه بار خواهد بود و شاید حتی همانند اوایل سال 2018، ناآرامی های اقتصادی و اجتماعی ناگواری رخ دهد. اما در حالی که اقتصاد ایران زیر فشار تحریم ها خم می شود، اما این فشارهای اقتصادی جمهوری اسلامی را در هم نمی شکند. دولت ایران سابقه ای طولانی در کنار آمدن با تحریم ها و انزوای اقتصادی دارد و 40 سال تمرین، دولت را برای یافتن راهی برای بقا کارکشته کرده است. اول، ایران دریافته که چطور تحریم ها را از طریق متنوع سازی اقتصاد خود و ارتباط با اقتصادهایی فراتر از غرب، از جمله روسیه، چین و هند مدیریت کند. به ویژه روسیه و چین همواره از ایران حمایت سیاسی و به توسعه اقتصادی این کشور برای فعالیت خارج کردن از نظام مالی جهانی کمک کرده اند. دوم، اگرچه صادرات نفت منبع مهم درآمد دولت به شمار می رود، اما اقتصاد ایران تنوع کافی برای مقاومت در برابر فشار کوتاه مدت را دارد. سوم، دولت در برابر تحریم های قدرت متخاصم، به ملی گرایی ایرانی ها متوسل می شود تا از حمایت بیشتر مردم برخوردار شود. و در آخر اینکه تحریم ها موجب یک زلزله اقتصادی ناگهانی در ایران نمی شوند و این نقص های ساختاری داخلی هستند که بزرگترین خطر اقتصادی برای این کشور به شمار می روند. تحریم ها می تواند مشکلات اقتصادی ناشی از نقص های ساختاری را تشدید کند، اما ایران تاکنون توانسته با اقداماتی عملی فشار تحریم ها را دور بزند و با ارائه امتیازاتی جزئی از تاثیرات آنها بکاهد.

اقتصاد مقاومتی

اگرچه این اصطلاح تا همین دهه اخیر شنیده نشده بود، اما استراتژی اقتصادی ایران از زمان انقلاب اسلامی تا به امروز همان «اقتصاد مقاومتی» بوده است. از نظر ایران، اقتصاد مقاومتی اقتصادی مستقل است که توانایی مقاومت در برابر تهدیدها و فشارهای بین المللی را داشته باشد. این مساله بخش کلیدی استراتژی اقتصادی ایران در سال آینده را تشکیل خواهد داد. ایران مجبور خواهد شد به شرکت های داخلی، به ویژه آنهایی که متعلق به دولت و نهادهای دولتی هستند، تکیه کند.

یکی از جنبه های مثبت تحریم ها دست کم در ارتباط با بازسازی اقتصادی ایران، کاهش تقاضا برای سرمایه گذاری در بخش نفت است. بدین ترتیب، دولت قادر خواهد بود پول را از نفت به بازار صادرات یا سایر صنایعی که به سرمایه نیاز دارند، برساند.

با این حال، با توجه به وابستگی ایران به واردات فناوری، چنین کاری برای توسعه یک اقتصاد خودساخته مبتنی بر صنعت داخلی کافی نیست. بخش خودروسازی ایران نسبتا خوب عمل می کند، اما این کشور بیشتر اجزای پیچیده مانند موتور و گیربکس را وارد می کند. کمبود ارز برای واردات غذا و دارو، این بخش ها را برای وارد کردن تجهیزات و قطعات صنعتی با مشکل مواجه می سازد. به علاوه، نرخ برابری ارز هزینه های تولید را به میزان قابل توجهی افزایش می دهد. تهران قصد دارد برای آرام کردن بازرگانان و طبقه متوسط قیمت کالاهای صنعتی کلیدی مانند تلفن های همراه و اتومبیل را تا حد ممکن تثبیت کند که به این معناست که تولیدکنندگان فشارها را متحمل خواهند شد.

اما جالب این است که اعمال فشارهای جدید از سوی آمریکا، ایران را وادار به اجرای یک سری اصلاحات ساختاری می کند که در بلندمدت به اقتصاد این کشور کمک خواهند کرد. با وجود اینکه سیاست های اقتصادی محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری پوپولیست پیشین ذخایر ایران را نابود کرد، اما باز هم حسن روحانی، رئیس جمهوری کنونی موفق شد در راستای کاهش یارانه های دولتی، کنترل قیمت کالاهایی مانند بنزین و خصوصی سازی برخی از صنایع کلیدی، اصلاحاتی صورت دهد. برخلاف احمدی نژاد که توصیه های تکنوکرات ها را نادیده می گرفت، روحانی به کمک گرفتن از کارشناسان اقتصادی گرایش دارد. او حتی به رغم از دست دادن چند وزیر خود و همچنین استعفای رئیس بانک مرکزی در یک سال گذشته، باز هم از روی کار آوردن افرادی سیاسی خودداری و تکنوکرات های دیگری را جایگزین آنها کرد. 

اما به رغم همه اقداماتی که برای حفاظت از اقتصاد صورت می گیرد، باز هم انتظار می رود که ایران در سال 2019 با رکود شدید مواجه شود و کاهش حدودا 3.6 درصدی تولید ناخالص داخلی را شاهد باشد. اما می توان گفت باتوجه به مدیریت گروه تکنوکرات های اقتصادی روحانی، ایران در سال 2019 در قیاس با تحریم های سال 2012، تنها نیمی از فشارهای اقتصادی را حس خواهد کرد.

منبع: استرتفور / مترجم طلا تسلیمی