سازوکار اروپایی ها چه قدر قابل اعتماد است؟

نویسنده: بهاره سلطان پور، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی: قرار بود قبل از 13 آبان یعنی زمانی که تحریم های ثانویه ایالات متحده آمریکا علیه ایران اجرا می شود، کشورهای اروپایی ساز و کار ویژه ای برای مقابله با این تحریم ها به وجود بیاورند. طرف ایرانی با نمایندگان کشورهای اروپایی در طول این چند ماه، مذاکرات گسترده ای انجام داده اما تا این لحظه گزارش دقیقی از اقدامات این کشورها به دست نرسیده است. این ساز و کار ها در مجموع برای تسهیل پرداخت صادرات و واردات نفت از  ایران، مباحث بانکی و انرژی مورد استفاده قرار می گیرد. کشورهای اروپایی در پیامی از کشورهای چین و روسیه هم برای اجرای این سازو کار دعوت به همکاری آوردند. این ساز و کار در واقع یک سیستم مبادله مالی است که به شرکت های بین المللی اطمینان می دهد با بانک های ایرانی برای نقل و انتقال پولی از صادرات و واردات ارتباط داشته باشند. یکی از گزینه های پیش رو، جایگزین کردن یورو به جای دلار در معامله ها با طرف ایرانی است. در حال حاضر هیچ کدام از کشورهای اروپایی تمایلی برای میزبانی از این ساز و کار ندارند. شاید یکی از دلایل آنها تحریم های دولت آمریکا باشد که ممکن است بعد از این اقدام شامل حال آنها نیز بشود. 

حسین مفیدی احمدی، پژوهشگر مسائل اروپا، چند موردی که باعث شده اروپاییان از سیاست های ضد برجامی آمریکاحمایت نکنند را بررسی کرده است. او در دیپلماسی ایرانی نوشت: «نخست آنکه کنش ها و رتوریک اخیر ترامپ در حوزه برجام، خارج از گستره مفهومی و عملیاتی "جامعه جهانی" صورت گرفته و صرفا متکی به کنش یک جانبه آمریکا است. دیگر آنکه در چارچوب راهبردهای منطقه ای اتحادیه اروپا، این اتحادیه به ظرفیت های ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک ایران اذعان دارد و نگران تبعات امنیتی واکنش های احتمالی ایران به سیاست های ضد برجامی ترامپ در منطقه بحرانی خاورمیانه است. در ضمن اروپا بر این اعتقاد است که در صورت فروپاشی برجام، با توجه به ناکارآمد شدن ابزارهای دیپلماتیک در مدیریت تنش های بین ایران و آمریکا، احتمال بروز جنگ یا نابودی رژیم اشاعه در منطقه خاورمیانه وجود خواهد داشت.» وی در ادامه می نویسد: «در این نگاه، یکی از حوزه های منطقه ای تاثیرگذار بر جایگاه آینده اروپا در تنظیم دستور جهانی، منطقه خاورمیانه خواهد بود. اروپا بر این اعتقاد است که با افزایش سهم اروپا در مدیریت بحران های بین المللی از جمله در حوزه برنامه هسته ای ایران، اروپا قادر خواهد بود هزینه های بی ثبات سازی منطقه ای حاصل از اقدام یک جانبه آمریکا در خروج از برجام را کاهش دهد.»

تایلر کولیس هم در سایت لوبلاگ نوشت: «اروپا همچنان نشان داده است که قصد دارد یک سازوکار ویژه مالی برای تسهیل تجارت قانونی بین اروپا و ایران ایجاد کند. اروپا همچنین از سایر طرفین برجام – مانند چین و روسیه – خواسته است تا از این سازوکار در صورت لزوم استفاده کنند. اگر چه این سازوکار در مراحل تکوینی قرار دارد، اطلاع رسانی در مورد آن نشان دهنده خطرناک بودن رویکرد آمریکا در قبال ایران است. به عبارت دیگر، اروپا باید در یک بیانیه سیاسی مهم خط قرمزی برای دولت ترامپ مشخص کند و عواقب گذشتن از این خط را به آنها گوشزد کند. در حال حاضر، دولت ترامپ برنده نبرد علیه ایران است. این امر باعث شده است تا شرکت های خارجی بیشتری از ایران خارج شوند و ایران تبدیل به یک تبعیدی تجاری شود. اما اگر اروپا تصمیمش را در قالب یک بیانیه روشن اعلام کند، می تواند کارساز باشد. اروپا باید راه هایی برای کاستن از خطرات تحریم های آمریکا برای تجارت قانونی با ایران بیابد. اروپا باید بخش خصوصی اش را متوجه کند که هر گونه آسیبی که به خاطر این تحریم ها متحمل بشوند تبدیل به یک مسئله دیپلماتیک خواهد شد. باید برای دولت ترامپ روشن کند که هر گونه تحریم علیه شرکت های اروپایی عواقب سنگینی خواهد داشت.»

مباحثی که کشورهای اتحادیه اروپا مطرح کردند شاید بتواند برخی از شرکت ها را با توجه به این ساز و کار هایی راضی کند تا با ایران همکاری کنند اما، بسیاری از شرکت های بزرگ دنیا مانند شرکت نفتی بی پی انگلیسی با توجه به این موارد، باز هم گفته اند بازار ایران را ترک خواهند کرد. این شرکت ها به دلیل اینکه چند ملیتی هستند و با کشور های دیگر در ارتباط هستند بعید است با تحریم های آمریکا هم سو نباشند. علاوه بر شرکت نفتی بی پی، شرکت نفتی فرانسوی توتال و بسیاری از شرکت های بزرگ بین المللی، سازکارهای اروپایی برای حفظ برجام را رد کرده اند. امروزه بین صاحبان شرکت های بزرگ با مسئولان این کشورها درگیری هایی وجود دارد. از طرفی این شرکت ها به دنبال اجرای برنامه های خود و از آن طرف مسئولان دولتی به دنبال برخورد جدی با تحریم هایی ثانویه آمریکا علیه ایران هستند. با این حال شاید بتوان گفت تلاش هایی که مقامات این کشور ها انجام می دهند بیشتر نشان دهنده تعهد نمادین آنها نسبت به برجام است. این در حالی است که خود کشورهای اتحادیه اروپا در بسیاری از مباحث روز با هم، هم صدا نیستند. اما  اگر این ساز و کارها هم عملی نشود برای ایران ضرری نخواهد داشت. ایران در طول این ۵ سال دیپلماسی موفقی را در صحنه بین المللی اجرا کرده است. به طوری که توانسته بیشتر کشورهای دنیا را با سیاست های مثبت خود همراه کند. با آغاز تحریم های ثانویه امریکا از ۱۳ آبان بی شک ایران هم رویکرد مناسبی را در مقابل آنها اتخاذ می کند طوری که همانند این چند ساله از این تحریم ها عبور خواهد کرد.