سمبه تحریم های ۱۳ آبان از ساز و کار ویژه اروپایی ها پرزورتر است؟!

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – مطابق وعده های کاخ سفید جمعه شب گذشته پس از نشست مطبوعاتی مایک پمپئو، وزیر امور خارجه و استیو منوچین، وزیر خزانه‌داری آمریکا در ارتباط با بازگشت دور دوم تحریم‌ها علیه ایران، رسما از 13 آبان ماه این تحریم ها علیه کشورمان اعمال خواهند شد. هر چند که تهران برای خود راه هایی را در خصوص تقابل و دور زدن این تحریم ها ترسیم کرده که مهمه ترین آن عرضه نفت خام در بورس انرژی است، اما بیشترین نگاه ایران اکنون به قاره سبز و عملیاتی شدن سازوکار ویژه اتحادیه اروپا دوخته شده است. جمعه هفته گذشته کاخ سفید برگ نهایی خود را رو کرد حال باید دید که برگ اروپایی ها با نام SPV در شکست اقدامات آمریکا چه وقت رو خواهد شد. اما اینکه این سازوکار تا چه اندازه توان عملیاتی شدن برای تقابل با این تحریم ها را دارد، موضوع گفت وگوی دیپلماسی ایرانی با پیروز ایزدی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل اروپا است که در ادامه می خوانید:

در راستای بیانیه روز جمعه وزارت خرانه داری آمریکا و با اعمال دور دوم تحریم های ثانویه در آستانه ۱۳ آبان به نظر می‌رسد که تنها راه عبور از این پیچ سخت برای کشور قاره سبز است. از این رو به نظر می رسد که تهران، اگر نگوییم همه اما بیشتر امید خود را به اتحادیه اروپا بسته که وعده های جدی برای حل مشکلات اقتصادی تحریم های آمریکا داده است. با این حال تا به امروز خبری از عملیاتی شدن این ساز و کار ویژه وجود ندارد. به نظر شما در مجموعه شرایط کنونی آیا اتحادیه اروپا به همراهی با ایران در فردای 13 آبان همت خواهد گمارد؟

من پیشتر هم در مصاحبه‌های خود با دیپلماسی ایرانی این را گفته‌ام که اتحادیه اروپا به شدت علاقه‌مند است که برجام حفظ شود، چرا که توافق هسته ای توانسته است در مدت شکل گیری خود یکی از مهمترین پرونده های حساس سیاسی، امنیتی و دیپلماتیک جهانی را که ناظر بر پرونده هسته ای ایران بود، به سرانجام برساند. لذا برجام یکی از دغدغه‌های جدی قاره سبز را مرتفع کرد. بنابراین اتحادیه اروپا برای تداوم آن تلاش جدی خواهد داشت، اما این که این مدل ساز و کار ویژه اتحادیه اروپا در برخورد با این تحریم هایی که از جمعه گذشته مطرح شده تا چه اندازه کارا باشد، جای سوال دارد. هرچند که از پیش هم برای همه روشن بود که تحریم های ثانویه ۱۳ آبان تحریم های بسیار سنگین و پیچیده ای است، اما شرایط این تحریم ها و شدت آنها به گونه ای است که به نظر می‌آید بستر را برای حمایت اروپا با اما و اگر روبه رو کرده است. البته از قبل هم تکلیف شرکت ها و بانک های بزرگ در همراهی با ساز و کار ویژه اتحادیه اروپا مشخص بود. در ای راستا از همان روز خروج امریکا از برجام هم این شرکت ها یکی بعد از دیگری ایران را ترک کردند. اما در این میان شرکت های کوچک و متوسط هم که بار اصلی حمایت از ایران را بر دوش خواهند داشت، ذیل به روز رسانی قانون مسدود کننده اتحادیه اروپا باز تضمین های لازم را برای عملیاتی کردن مدل سازوکار دریافت نکرده‌اند. از طرف دیگر به نظر می‌رسد که شرایطی که آمریکا در تحریم ها به آن اشاره داشته به گونه‌ای است که حتی خود دولت ها هم قادر به انجام کارهای زیادی در قبال ایران نباشند. در همین خصوص در میان 8 کشور معاف از تحریم های امریکا در خصوص خرید نفت از ایران گمانه زنی ها بر سه کشور اروپایی یونان، اسپانیا و ایتالیا هم در کنار ترکیه ،هند، ژاپن، کره جنوبی و چین اشاره دارد. اما به نظر نمی آید که این سه کشور در سایه تدوام شرایط راه خرید نفت از ایران را ادامه دهند. به خصوص که  بر مبنای قانون دفاع ملی NDAA کشورهای وارد کننده نفت از ایران باید هر ۶ ماه یک‌بار، میزانی از واردات نفت خود را در حدود 20 درصد به صورت مستمر کاهش دهند. این قانون از سال ۱۳۹۰ در دولت باراک اوباما اجرایی شد و وزارت خزانه‌داری آمریکا در گزارش‌های شش ماهه با بررسی میزان واردات نفت ایران توسط کشورهای هدف، میزان کاهش آنها را بررسی کرده و در صورت رعایت قانون فوق اجازه ادامه واردات در شش ماه بعد را به آن کشور می‌داد. اکنون هم این برنامه در خصوص این 8 کشور اعمال خواهد شد و اتفاقا به همین شرط آنها معاف از تحریم 13 آبان ماه البته به صورت موقت شده اند.

در راستای نکات شما برخی معتقدند که اتهام افکنی های اخیر برخی کشورهای اروپایی مانند دانمارک برنامه ای است که اتحادیه اروپا هم در آن دست دارد، چرا که از این طریق می‌تواند از مسئولیت‌های خود در قبال حمایت از ایران شانه خالی کند. برآورد شما در این خصوص چیست؟ 

این تحلیل یک تحقیق بسیار بدبینانه است و در شرایط کنونی و با توجه به میل، اراده و جدیت اتحادیه اروپا، حداقل در مواضع آن‌ها بسیار مشهود است، چنین برداشتی را نمی‌توان حاصل کرد. به خصوص خود اتحادیه اروپا هم در خصوص همین اتهامات دانمارک تنها به محکومیت ساده بسنده کرده و اصرار بر انجام تحقیقات مستقل تا رسیدن به یک نتیجه جدی و قابل استناد دارد. البته این دسته از اتهامات می‌تواند بستر و توان اتحادیه اروپا در حمایت از ایران را محدود کند و از سوی دیگر روابط دو طرف را تحت الشعاع قرار دهد، اما اینکه به صورت جدی مانع از اجرای تعهدات اتحادیه اروپا در قبال تحریم های ۱۳ آبان آمریکا شود، بسیار بعید است. مسئله جدی اکنون به شرایط داخلی اتحادیه اروپا باز می‌گردد. متاسفانه کشورهایی که تمایل جدی به حفظ برجام دارند اکنون در درون ساختار سیاسی و اقتصادی خود با مشکلات عدیده ای روبه رو هستند. از یک طرف برلین به یک جایی رسیده که شرایط خانم مرکل را بسیار متزلزل کرده است. در همین انتخابات اخیر افت جدی آرای حزب حاکم حزب دموکرات مسیحی سبب شده که خانم مرکل حضور جدی در آینده سیاسی آلمان نداشته باشد و به موازات آن ما هر روز شاهد قدرتمندتر شدن احزاب پوپولیستی و راست های افراطی آلمان هستیم. از طرف دیگر شرایطی که اکنون برای دولت ترزا می رقم خورده، سبب شده تا هر روز یکی از وزراء در اختلاف جدی با کابینه و شخص نخست وزیر استعفا دهد که این مسئله ناتوانی لندن را بیشتر کرده است. مضافا این که تکلیف این کشور هنوز با اتحادیه اروپا روشن نشده است. جدال پارلمانی در انگلستان و نیز تشتت اجتماعی هم آینده این کشور را با ابهامات جدی روبه رو کرده است. مضافا در ایتالیا هم ائتلافی روی کار آمده که از جریانات میانه رو فاصله دارد و با اندیشه های راست رادیکال و پوپولیستی نزدیک تر است. خود این مسئله هم سبب شده تا رم نیز مواضع قبلی خود را در خصوص ایران تا اندازه ای تغییر دهد. مجموعه شرایط سبب شده تا توان اتحادیه اروپا در تقابل با آمریکا کاسته شود و مسئله ایجاد ساز و کار ویژه برای حمایت از برجام هم تحت الشعاع قرار بگیرد. نمی‌خواهم بگویم که این سازوکار عملیاتی نمی‌شود، ولی نسبت به تداوم آن چندان خوشبین نیستم، چرا که به نظر می رسد سمبه تحریم های ۱۳ آبان در نسبت با ساز و کار ویژه پر زور تر باشد. البته در این وضعیت آشفته کشورهای اتحادیه اروپا به نظر می‌رسد که تنها پاریس است که قدری با ثبات تر به نظر می رسد. البته میزان نارضایت اجتماعی مردم فرانسه از سیاست‌های لیبرالیستی آقای ماکرون هم به شدت بالاست، اما نسبت به دیگر کشورها که خطر حضور جریان راست رادیکال آنها را تهدید می‌کند، فرانسه وضعیت بهتری دارد. اما به نظر نمی‌رسد که توان دیپلماتیک و سیاسی پاریس هم به تنهایی بتواند سازو کار مدنظر اتحادیه اروپا را پیش ببرد.

اگر اتحادیه اروپا در این شرایط تا به این اندازه شکننده است واقعا تهران می تواند در قبال تحریم‌های آمریکا در روزهای بعد از ۱۳ آبان حساب جدید روی قاره سبز باز کند؟

تحولات میدانی که این را نشان می دهد. در این راستا تاکنون هیچ کشوری میزبانی این سازوکار ویژه را بر عهده نگرفته است، چرا که همه کشورهای قاره سبز از جریمه و تحریم های آمریکا در قبال خود به واسطه ایجاد دفتر این سازوکار نگران هستند. این مسئله نشان می‌دهد که شرایط تا چه اندازه می‌تواند برای خود اروپا هم سخت باشد. به هر حال تا به امروز اروپا پذیرفته است که میان برجام و تحریم، جانب برجام را بگیرد، اما این که این سیاست تا چه زمان ادامه پیدا کند، بستگی به تحولات بعد از ۵ نوامبر دارد. هر چند که کاخ سفید و شخص ترامپ از روزی که بر سر کار آمده تلاش جدی برای تضعیف اتحادیه اروپا داشته است. خود این مسئله هم می‌تواند به این تنش‌ها دامن بزند. حال این که قاره سبز عقب‌نشینی می‌کند یا ترامپ، سوالی است که در آینده جواب آن روشن خواهد شد. 

در مجموع با توجه به نکاتی که شما به آن اشاره داشتید آیا تهران جایز است در سایه این حجم از تحریم های ۱۳ آبان باز نگاه خود را به قاره سبز داشته باشد چون به جای صرف انرژی خود در این راستا می تواند راهکارهای دیگری را در نظر بگیرد؟ 

کدام راهکار؟! شرایط اکنون به گونه‌ای است که تهران راه دیگری ندارد. من از شما می پرسم اگر سازوکار ویژه SPV شکل نگیرد، راه دیگر تهران چیست؟ ما باید به هر نحوی درهای گفت و گو و مذاکره با اتحادیه اروپا را باز بگذاریم. برای تعدیل شرایط هم که شده باید از پتانسیل اتحادیه اروپا حداقل در بستر سیاسی و دیپلماتیک استفاده کنیم. هرچند که تهران بیشتر اولویت خود را بر نگاه تجاری و اقتصادی دارد. اما به نظر می رسد که کاخ سفید با این تحریم هایی که روز جمعه رونمایی کرده است برنامه های جدی در آینده برای تهران دارد. پس باید قاره سبز را در جبهه خود نگاه داریم، حتی اگر سازوکار ویژه برای تقابل با این تحریم های اعلامی روز جمعه وزارت خزانه داری آمریکا در خصوص 13 آبان ماه اعمال نشود.