ایران در آستانه یک پوست اندازی سیاسی؟

نویسنده: گرگوری آر. کاپلی

دیپلماسی ایرانی: موضع گیری های شدید رهبران سیاسی ایران در ماه های جولای، آگوست و سپتامبر امسال در قبال مسائل داخلی و بین المللی نشان دهنده میزان نگرانی آنها از فشارهای خارجی و داخلی بود. نظام ایران در حال حاضر با چند تهدید مواجه است که عبارتند از: ناآرامی های داخلی، انزوای بین المللی و از دست رفتن اعتبار ایران، تهدید حمله نظامی خارجی.

* ناآرامی های داخلی – شرایط اقتصادی ایران به طور فزاینده و با سرعت وخیم تر می شود. عواملی همچون خشکسالی های شدید، کمبود برق، تورم و فساد بحران اقتصادی موجود را تشدید کرده و به اعتراض های گسترده مردمی در سراسر ایران منجر شده است.

* انزوای بین المللی و از دست رفتن اعتبار ایران - مردم ایران به طور گسترده به این مساله اعتراض دارند که به رغم گذشت چند دهه از سرنگونی شاه و انقلاب اسلامی، ایران هنوز نتوانسته به جامعه جهانی بازگردد چرا که این مساله بدین معنا بوده که ایرانی ها از آزادی عمل و توانایی تجارت عادی یا کامل در سطح بین المللی برخوردار نبوده اند. در راس نظام جمهوری اسلامی، موفقیت یا ابتکارعمل مشارکت بین المللی که عمدتا از سوی بخش «سیاسی» یعنی رئیس جمهوری و کابینه دولت مطرح شده، با مخالفت روحانیت صدر نظام یا اصولگرایانی مواجه شده است که موضع «انقلابی» آنها کشور را از عادی سازی روابط با جامعه جهانی باز می دارد. در حال حاضر، خروج ایالات متحده از توافق هسته ای سال 2015 ایران به مثابه شکست «میانه روها» به رهبری حجت الاسلام حسن روحانی در نظر گرفته شده و موضع اصولگرایان نظام را تقویت کرده است.

* تهدید یک حمله نظامی غیرمنتظره خارجی – نگرانی اقدام نظامی مستقیم یا غیرمستقیم ایالات متحده علیه ایران یا منافع این کشور وجود دارد که در پی تهدیدهای نظامی ایالات متحده علیه کره شمالی تقویت شده است. در حقیقت همین حالا هم اتحاد آمریکا با عربستان سعودی و امارات متحده عربی در یمن تهدیدی علیه منافع ایران تلقی می شود. نیروهای اسرائیل هم در سوریه منافع ایران را تهدید می کنند و این باور عمومی وجود دارد که اسرائیل می تواند ایالات متحده را به اقدام نظامی علیه ایران ترغیب کند.

در داخل این چارچوب این واقعیت نهفته است که «انقلاب» ایران – تسلط روحانیت شیعه بر ایران پس از سرنگونی شاه- به نوعی بلوغ رسیده و جامعه به طور کلی به نوعی احساس عادی بودن بازگشته که نسخه جدیدی از هویت ژئوپولتیک کلاسیک آن است. حتی در رده های بالای نظام هم اکنون استراتژی ها و سیاست گذاری های امنیتی به سمت استانداردهای تاریخی ایران پیش می رود و جامعه ایرانی به طور فزاینده به سمت ادبیات فارسی و سمبولیسم فرهنگی پیش می رود. 

رهبران ایران به طور عمده این دیدگاه را مطرح کرده اند که تحریم های اعمالی از سوی دولت دونالد ترامپ عامل همه مشکلات اقتصادی داخلی و انزوای ایران هستند. اما چه در داخل نظام و چه در بین عموم مردم، همه می دانند که مشکلات فراتر از اینهاست. درست است که تحریم های مجدد آمریکا با هدف آسیب رساندن به اقتصاد ایران اعمال شده، اما موضوع نارضایتی های داخلی اکنون شیوه دولت داری است. این نارضایتی ها به ناآرامی های اوایل دهه 1980 (پیش از انقلاب) شباهت دارند. با این حساب، مشکلات اقتصادی ایران به پیش از ترامپ باز می گردد و از آغاز انقلاب اسلامی وجود داشته است.

این امید در آمریکا وجود داشته و دارد که تهدیدهای کلامی ترامپ علیه برجام و اعمال مجدد تحریم ها، بر تفکر ایرانی ها تاثیر بگذارد و آنها را به تظاهرات علیه دولت ترغیب کند. تا ماه سپتامبر که تحریم ها به چنین نتیجه ای نیانجامیدند، اگرچه نتیجه تحریم ها بر صادرات نفتی ایران دست کم تا اواخر سال 2018 محسوس نخواهد بود. آنچه بسیار محتمل به نظر می رسد، این است که ایران در آستانه یک پوست اندازی سیاست داخلی است. شاید نتیجه آن ظهور جامعه ای متحدتر و متفاوتتر در یک دهه آتی باشد. اما همچنان این سوال باقی می ماند که این روند برای عربستان سعودی، روسیه، ترکیه، ایالات متحده و اسرائیل چه معنایی خواهد داشت؟

منبع: اویل پرایس / مترجم: طلا تسلیمی