سفر مقامات آمریکایی به عراق با حمله به کنسولگری ایران در بصره ارتباط دارد

گفت وگو از عبدالرحمن فتح الهی؛ عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – گروهی از تظاهرکنندگان در ادامه اعتراضات در شهر بصره جمعه شب هفته گذشته به ساختمان کنسولگری ایران در این شهر یورش بردند و آن را به آتش کشیدند. در این راستا حیدر العبادی، نخست وزیر عراق با صدور دستوری، خواستار تحقیق از یگان‌های امنیتی مسئول محافظت از نهادهای عراقی و کنسولگری جمهوری اسلامی ایران در بصره شد. در همین حال سفیر عراق در ایران هم به وزارت امور خارجه احضار شد. اما برای بررسی دلایل و عوامل این حمله دیپلماسی ایرانی گفت وگویی را با محمد صالح صدقیان، رئیس مرکز عربی مطالعات ایران و کارشناس مسائل خاورمیانه انجام داده است که در ادامه می خوانید:

بعد از چند روز اعتراضات مردمی در استان بصره روز جمعه دامنه این اعتراضات به اماکن دولتی و کنسولگری ایران در این استان کشیده شد. در مصاحبه پیشین با دیپلماسی ایرانی از موج سواری برخی جریانات مخالف حضور ایران در عراق سخن گفتید. آیا می توان این حمله به کنسولگری را در راستای همان شعارهای ضد ایرانی اعتراضات چند وقت پیش در بغداد دانست؟

نمی توان با قاطعیت در این باره سخن گفت، اما تحلیل ها این را نشان می دهد که همان جریانی که در اعتراضات چند وقت پیش بغداد موج سواری هایی علیه ایران داشتند، بستر را برای حمله به کنسولگری ایران در استان بصره مهیا کرده است. حال این که خود مهاجمین به عمد و با طرح قبلی این کار را کرده اند و یا این مردم به واسطه تحریک عده ای دست به این اقدام زده اند، مساله دیگری است. همان طوری که همه می دانند چه اعتراضات دور قبل مردم عراق و چه اعتراضات مردمی استان بصره به حق است و همه جامعه و ملت عراق به شدت از فساد همه گیر و نبود امکانات اولیه زندگی ناراضی هستند. اما مساله موج سواری برخی از این اعتراضات نکته دیگری است. خصوصا این که مردم بصره بر این واقعیت اشراف دارند که استان بصره دارای یک بندر مهم است و مهم تر از آن نزدیک به 45 درصد نفت عراق هم در این استان تولید می شود؛ این درحالی است که بیشتر مردم این استان از بیکاری و نبود امکانات رنج می برند. اکنون دو رودخانه دجله و فرات در کنار این استان قرار دارند، اما مردم حتی آب آشامیدنی مناسب ندارند. یقینا این وضع اعتراض ملت را در پی دارد. اما در این میان برخی سوء استفاده خود را داشتند، کما این که در همان اعتراضات مردمی بغداد هم این سوءاستفاده ها صورت گرفت. من از استان بصره خبرهایی دریافت کرده ام که در جریان این ناآرامی ها از برخی احزاب و جریانات مخالف حضور ایران در عراق سوء استفاده شده است. این واقعیت را هم باید پذیرفت که فارغ از نگاه جریانات کردی و اهل سنت اکنون در میان اهل تشیع عراق هم نوعی دوگانگی در خصوص ایران شگل گرفته که یقینا برنامه ریزی شده است. عده ای موافق حضور ایران در عراق هستند و عده ای هم بر طبل معرفی تهران به عنوان مادر تمام مشکلات عراق می کوبند. همین مساله هم به کانون برخی جریان سازی رسانه ای علیه جمهوری اسلامی ایران بدل شده است. جریان سازی که از کشورهای عربی منطقه خلیج فارس تا آمریکا را شامل می شود. 

به آمریکا اشاره داشتید، آیا نقش خاص و جزئی در به حمله به کنسولگری ایران در بصره برای واشنگتن می توان متصور بود؟

این که به صورت جزئی بتوان نکاتی را برای نقش آمریکا در این حوادث مطرح کرد، نیاز به اطلاعات میدانی دارد. اما زمانی که ده روز پیش سه هیات آمریکایی از وزارت خزانه داری، وزارت امور خارجه و سی.آی.ای وارد عراق شده اند یقینا می توان اهدافی را برای آن حضور معنادار آمریکایی ها در زمانی معناداری از تحولات عراق بیان داشت. من معتقدم کانون برنامه ها و اهداف این مقامات کاخ سفید تنها کاهش نفوذ ایران در عراق به هر طریق ممکن است. پس اتفاقات استان بصره را می توان به این سفرها گره زد. از این رو است که در مجموع می توان گفت ائتلاف سه جریان آمریکایی، کشورهای عربی منطقه خلیج فارس و نهایتا برخی احزاب داخلی مخالف حضور ایران در عراق بسترساز این تحولات بوده اند. 

اما مساله همزمانی رقابت سیاسی جریانات عراق برای تشکیل فراکسیون اکثریت پارلمانی با مساله وقوع دو اعتراض مردمی در ماه های اخیر می تواند نشانی بر تاثیر سوء تداوم این رقابت بر وضعیت کنونی عراق در به وجود آمدن این شرایط نگران کننده باشد؟

متاسفانه افزون بر تمام نکاتی که در به وجود آمدن این اعتراضات ذکر شد، اکنون مساله اختلاف و حتی انشقاق جدی در جریانات شیعی چنان که پیشتر اشاره داشتم به ریشه و علت اصلی برخی حوادث در عراق بدل شده است. این تشتت زمینه مناسبی را برای تداوم این اعتراضات و حمله به کنسولگری ایران در بصره به وجود آورد. لذا این دو تکه شدن جریانات سیاسی شیعی مطمئنا به نفع هیچ کسی نخواهد بود. نه به نفع جریان های شیعی عراق، نه به نفع آینده سیاسی عراق و نه به نفع صلح و ثبات پایدار در این کشور. عراق تا بوده درگیر جنگ، خشونت و این اختلافات بوده است. اکنون مردم دیگر از این دعواهای سیاسی قدیمی که مربوط به یکی دو ماه گذشته هم نیست، به ستوه آمده اند. یقین بدانید اگر این دعواهای سیاسی پایان نیابد این اعتراضات در دیگر استان ها و شهرهای عراق به صورت همه گیر شکل خواهد گرفت، آن گاه کاری از دست هیچ کسی برنمی آید. در این راستا شاید از حمله به کنسولگری ایران در بصره کار به حمله به سفارت ایران در بغداد هم برسد. این اتفاق به هیچ وجه بعید نیست. 

ارزیابی شما در خصوص اتهام دخالت تهران در پروسه تشکیل فراکسیون اکثریت پارلمانی عراق در حمایت از برخی جریانات سیاسی به عنوان بستر شکل گیری اعتراض مردمی و حمله به کنسولگری ایران در بصره چیست؟

ما اگر به سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال عراق به خصوص از سال 2003 (سقوط رژیم بعث) نگاه کنیم، می بینیم که در این 15 سال ایران تلاش های جدی برای ایجاد ائتلاف پررنگ جریانات شیعی عراق داشته است. این علاوه بر کمک های بی دریغ مالی و جانی ایران در به وجود آمدن صلح و ثبات پایدار در عراق است. یقینا امنیت امروز عراق مرهون تلاش ها و جان فشانی های ایران است. این تلاش ها به قدری پررنگ و غیرقابل انکار است که نه جریانات شیعی که اهل سنت عراق هم بر کمک های ایران در به وجود آمدن صلح در عراق معترفند. از آن سو هم نمی توان منکر وجود یک ائتلاف میان اهل تشیع، اهل سنت و کردهای عراقی در ضدیت با جمهوری اسلامی ایران بود. اما سفر برخی مقامات ایرانی در چند هفته اخیر به عراق و دیدارهایی که با آقای محمد رضا سیستانی (پسرآیت الله سیستانی)، مقتدی صدر، مالکی و عامری صورت گرفته است به این معنا است که نقش و نفوذ ایران در یک جریان خاص عراق، آن طور که برخی فکر می کنند، نیست. بلکه نقش ایران برای صلح عراق و برای کل جریانات عراقی است. چرا که صلح و امنیت پایدار در کل عراق، نه برای جبهه ای خاص، می تواند امنیت ایران را در کنار مرزهای این کشور شکل دهد. پس کانون تلاش های ایران ثبات در عراق است، نه به قدرت رساندن برخی جریانات مد نظرش که به غلط و شاید عمد به عامل اعترضات مردمی علیه ایران در عراق بدل شده و حمله به کنسولگری ایران در بصره را فراهم آورده است. این مساله و طرز فکر غلط با موج سواری رسانه نوعی انحراف در افکار عمومی عراق پدید آورده است.