پیدا و پنهان تصمیم خطوط هوایی خارجی به ترک ایران

نویسنده: اسفندیار بتمنقلیج
دیپلماسی ایرانی: ایرانی ها به خبر تعلیق پروازهای بریتیش ایرویز از ماه سپتامبر با خشم و وحشت واکنش نشان دادند؛ اما خیلی زود خبر تعلیق پروازهای ایر فرانس هم منتشر شد. واشنگتن پست در اشاره به واکنش عمومی در ایران به این اخبار نوشت، مردم با شنیدن اینکه خطوط هواپیمایی خارجی ایران را ترکی می کنند، این احساس را دارند که در کشور زندانی شده اند. حمید بعیدی نژاد، سفیر ایران در بریتانیا به خبر تعلیق سرویس های بریتیش ایرویز عمل گرایانه تر واکنش نشان داد و گفت: «امیدوارم ایران ایر با سه پرواز مستقیم هفتگی به لندن بتواند از این فرصت استفاده و جای خالی بریتیش ایرویز را پر کند.»
بازتاب عمده این اتفاق در رسانه ها این گونه بود که شرکت های چندملیتی در واکنش به بازگشت تحریم های ایالات متحده و در نتیجه فشارهای سیاسی دولت دونالد ترامپ ایران را ترک کرده اند. بنیامین نتانیاهو هم در این دیدگاه سردمدار بود: «خوب است. شرکت های بیشتری باید همین روند را در پیش بگیرند و شرکت های بیشتری این روند را پیش خواهند گرفت، برای اینکه ایران نباید به دلیل تجاوزهایش در منطقه پاداش بگیرد.»
اما خطوط هواپیمایی اعلام کردند که علت این تصمیم گیری تجاری بوده است و نه سیاسی. بریتیش ایرویز پروازهای مسیر لندن به تهران را از نظر اقتصادی معقول ندانست و ایر فرانس به مقرون به صرفه نبودن پروازها اشاره و کی ال ام هم نتایج منفی و چشم انداز مالی نامناسب را علت تصمیم به ترک ایران اعلام کرد. اما برخی ایرانی ها که پروازهای عمدتا پر را زیر نظر داشتند، صداقت این بیانیه ها را زیر سوال بردند.
برای درک بهتر سیاسی یا اقتصادی بودن این تصمیم خطوط هواپیمایی خارجی، «بورس و بازار» با مدیرعامل یکی از هواپیمایی های خارجی که قصد ترک ایران را ندارد، گفت و گو کرد. این مدیرعامل که به دلیل حساسیت مساله خواست نامش فاش نشود، تصویری دقیق تر از شرایط موجود ارائه داد. اگرچه انگیزه های سیاسی این تصمیم گیری را نمی توان نادیده گرفت، اما در چند ماه گذشته شرایط اقتصادی ایجاد شده که دست کم در قیاس با دیگر مسیرها، از جذابیت پروازهای تهران نزد خطوط هواپیمایی خارجی کاسته است.
خطوط هواپیمایی بین المللی امیدوار بودند که رشد تجاری و سفرهای گردشگری به ایران و از این کشور به خارج، با افزایش تقاضا همراه شود و در طی زمان به سوددهی بیانجامد. اما عدم رشد اقتصادی پس از تحریم ها بعضا به دلیل تصمیم ترامپ به بی اعتبار دانستن برجام در ماه اکتبر و برخی عوامل داخلی، به این معنا بود امکان رشد پروژه از نظر تعداد مسافران امکان پذیر نیست. در واکنش به همین مساله،  بیشتر خطوط هواپیمایی بین المللی در پایان سه ماهه اول سال جاری میلادی شروع به برنامه ریزی برای کاهش خدمات خود کردند تا هماهنگی بیشتری بین عرضه و تقاضا ایجاد کنند. خطوط هواپیمایی اتریش پروازها به اصفهان و شیراز را متوقف کرد. کی ال ام تصمیم گرفت پروازها را به تعلیق درآورد و ایرفرانس با واگذاری پروازهای پاریس-تهران به شرکت «جون» که شرکت تابعه محسوب می شود، سطح خدمات خود را کاهش داد. بریتیش ایرویز هم از دفعات پروازها کاست. این اقدامات امکان رسیدگی به عرضه بیش از اندازه و بازگشت به سوددهی را برای شرکت های هواپیمایی خارجی فراهم می آورد؛ اما این شرایط با اقدام ترامپ به خروج یک جانبه از توافق هسته ای ایران و تسریع سقوط ریال همزمان شد.
کاهش ارزش ریال دو تاثیر مهم بر خطوط هواپیمایی خارجی داشت. اول اینکه میزان تقاضا به شدت کاهش یافت. نه تنها با سقوط ارزش ریال هزینه خرید بلیط برای ایرانی ها بسیار بالا رفت، بلکه ایرانی ها برای دسترسی به ارز خارجی که بتوانند طی سفر خرج کنند نیز به مشکل برخوردند. دوم، با سقوط ارزش ریال درآمدهای خطوط هواپیمایی بین المللی در ایران نیز ارزش خود را از دست داد. با از بین رفتن ارزش دارایی های ریالی خطوط هواپیمایی خارجی، آنها به این نتیجه رسیدند که باتوجه به میزان خسارات وارده و همچنین کاهش میزان تقاضا از سوی مسافران، فعالیت در مسیرهای مربوطه دیگر از نظر تجاری مقرون به صرفه نیست.
هیچ شکی نیست که تحریم های ایالات متحده علیه ایران در خروج شرکت های هواپیمایی از این کشور نقش داشتند، اما نه به دلایل سیاسی و حقوقی که تصور آن می رود.
منبع: آسیا تایمز / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34