دوستان ایران تا کجا همراه می مانند؟

ویسنده: بهاره سلطان پور، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی: در تاریخ 18 اردیبهشت 97 ترامپ رسما آمریکا را از توافق برجام خارج کرد. همین خروج باعث شد تا ترامپ فرمان اجرایی برای اعمال شدیدترین تحریم ها علیه ایران را امضا کند. یکی از مهمترین تحریم هایی که قرار است آمریکا و دیگر کشورها علیه ایران  اجرایی کنند، تحریم نفتی ایران است. یعنی رئیس جمهور آمریکا می خواهد مهمترین منبع در آمدی ایران را از بین ببرد.

ترامپ اول از اعضای اوپک درخواست کرد تا تولیدات نفتی خود را افزایش دهند. بعد از درخواست از اعضای اوپک  آمریکا به خریداران نفتی ایران فرمان داد تا 13 آبان ماه خرید نفتی خود را از ایران به صفر برسانید و کشورهای نظیر عربستان و روسیه  و ... را جایگزین ایران شوند. آمریکا به این کشورها اخطار داده است که اگر بعد از تاریخ مشخص شده از ایران نفت بخرند با جریمه و خسارت سنگینی رو به رو می شوند. بعضی از این شرکت ها نظیر توتال ، انجی و ... از ترس جریمه سنگین آمریکا  قرار است تا زمان مشخصی بازار ایران را ترک کنند و شرکت های نفتی دیگری جایگزین آنها شوند.

کشورهای چین، هند و کره جنوبی 3 کشور اصلی خریدار نفتی ایران هستند. کشورهای ترکیه، ایتالیا، ژاپن، فرانسه، یونان، امارات و اسپانیا جایگاه چهارم تا دهم را دارند. چین  در صدر این کشور ها قرار دارد.

روابط چین با ایران از هر طریقی برای صنعت اقتصاد این کشورش بسیار حیاتی است. اگر روابط چین و ایران به دلیل تحریم های نفتی آمریکایی نزول کند روی صنعت چین به طور جدی تاثیر گذار خواهد بود. به دلیل اینکه بازار ایران برای محصولات چینی بازار به صرفه و کم هزینه ای است. قبل از برجام هم با اینکه ایرانی ها به خاطر تحریم های بانکی نمی توانستند پول صادرات محصولات خود را از کشورها  دریافت کنند، اما از طریق بانک کونلون چینی عمدتا مراودات خود را با چین انجام می دادند. با این حال چینی ها از دور زدن تحریم ها و کمک به ایران سود می بردند.

ایرینا فیودوروا، یک کارشناس مسائل ایران در موسسه مطالعات شرق در مسکو گفته است: چین همیشه راهی برای دور زدن اکثر تحریم‌های تضعیف‌کننده غرب علیه ایران یافته است و درحالی‌که باقی کشورها از تجارت با این کشور سربازمی‌زنند و در برابر فشار آمریکا سر خم می‌کنند، تجربیات خوبی در ایجاد روابط با کشورها در اروپا، آمریکای لاتین و شمالی دارد. این بدان معناست که چین شرکت‌هایی ایجاد می‌کند که در داخل ایران فعالیت و با ایرانی‌ها کار خواهند کرد و در برابر تحریم‌های آمریکا مصون خواهند بود.

وی اضافه کرد که؛ حتی اگر ایرانی‌ها احتمالا از وابستگی بیش از حد به چین خوشحال نباشند اما مبادلات تجاری دو جانبه دو کشور اکنون در نزدیکی 60 میلیارد دلار است و آنها انتخاب دیگری ندارند.

از طرفی روابط چین و ایالت متحده امروزه با تنش روبه روست. افزایش تعرفه هایی که دولت امریکا روی محصولات چینی آورده است، باعث شده چینی ها محصولات خود را به جای بازار آمریکا در بازارهای اروپا و آسیایی با تعرفه ی کمتری عرصه کنند که ایران نیز می تواند یکی از بازارهای مطرح باشد.

اما دومین خریدار نفتی ایران، قدرت تجاری چین را ندارد تا بتواند در مقابل خواسته آمریکا بیاستد. هند، کشوریست که مراودات با آمریکا برای کشورش بسیار حیاتی است. اگر هند تحریم نفتی ایرانی را اعمال نکند چه بسا سیستم مالی کشورش دچار نابسامانی بسیاری شود.

یک پژوهشگر و کارشناس ارشد مسائل منطقه‌ای با اشاره به روابط ایران و هند در زمینه‌های واردات نفت از ایران، سرمایه گذاری در بندر چابهار و حمل و نقل شمال – جنوب گفته است؛ هندی ها در روابط با ایران و نوع نگاهی که به آینده ژئوپلیتیک منطقه دارند تلاش می کنند تا از تحریم‌های و فشارهای آمریکا کناره‌گیری کرده و خود را مستثنی کنند.

فرزاد رمضانی بونش در گفت‌وگو با ایسنا در رابطه با اعمال تحریم های نفتی امریکا و تصمیم هند گفته است: به نظر می‌رسد تحریم‌ها بتواند بر ابعادی از روابط اقتصادی ایران و هند تاثیرگذار باشد که میزان خرید نفت از ایران یکی از این موارد است، گرچه  باید دید در سال‌های آینده آیا هندی‌ها در واردات نفت از ایران پایبندی خواهند داشت یا خیر؟ زیرا براساس برنامه‌های قبلی قرار بوده واردات نفت هند از ایران افزایش یابد و اگر این اتفاق نیفتد مشخص می‌شود هندی‌ها به نوعی تحت تاثیر فشار آمریکا از میزان واردات نفت از ایران کاسته‌اند. این‌که هندی‌ها تا چه اندازه می‌توانند در برابر فشارهای آمریکا مقاومت کنند و به رویکرد خودشان ادامه دهند با ابهام‌هایی روبه رو است.

کره جنوبی به عنوان سومین کشور خریدار نفتی ایران مانند هند به دلیل مسائل اقتصادی و سیاسی ناچار تحت تاثیر از آمریکا بوده اما نمی خواهد بازار ایران را نیز از دست بدهد. بیشتر شرکت های بیمه نفتکش کره جنوبی به دلیل ترس از تحریم های آمریکا، از بیمه کردن کشتی های ایرانی امتناع می کنند. یک محقق در موسسه اقتصاد انرژی کره جنوبی گفته است که؛ ما در وضعیت بغرنجی گرفتار شده ایم زیرا ناچاریم به حرف آمریکا گوش کنیم و همزمان ایران نیز تامین کننده نفت و میعانات است. این دولت ترامپ است که با آن سروکار داریم و این مسئله نگرانی زیادی در میان شرکت های پتروشیمی و پالایشگاه ها در آسیا ایجاد کرده و باعث شده آنها پیش از مهلت اعلام شده، واردات نفت از ایران را محدود کنند.

از طرفی کشور ترکیه به عنوان همسایه ایران، از اقدام ترامپ سر باز زده است.  برونسون کشیش آمریکایی که به دلیل ارتباط با گولن و گروه پ ک ک درحصر خانگی  به سر می برد، عاملی برای تنش در سطح روابط ترکیه و ایالت متحده تبدیل شده است. از این رو شاید مقامات ترکی که نیمی از نفت خود را از ایران تامین می کنند جلوی اقدامات امریکا بیاستند. 

ممکن است کشورهایی نظیر چین یا ترکیه به دلیل خصومتی که با سیاست ورزی ترامپ دارند، مقابل اعمال تحریم های ایران بیاستند، اما باید در نظر گرفت، هر چه چین و ترکیه و دیگر کشورها در سال با ایران مراودات اقتصادی داشته باشند، به طور جد این حجم از مراودات نصف مبادلات این کشورها با آمریکا در طول یک سال است. کشورهایی نظیر کره جنوبی و هند و امارات یا کشورهای اروپایی مجبور هستند به دلیل ارتباطی که با آمریکا دارند، به طور واضح سیاست منع خرید نفتی از ایران را اعمال کنند، اما چین و ترکیه به خاطر روابط تنش زایی که امروز با آمریکا پیدا کردند، شاید تا اندازه ای از ایران حمایت کنند. اما این حمایت هم بستگی به سود و زیان هر کدام از این کشورها دارد. در علم روابط بین الملل هیچ دوست و دشمنی همیشگی نیست و این منافع ملی کشورهاست که دوست و دشمن را مشخص می کند. شاید ترکیه و چین و چند کشور دیگر امروزه به خاطر منافع ملی خود با ایران هم سو شوند اما ممکن است در برهه دیگر تاریخ منافع ملی خود را در دوستی با کشور دیگری بینند.