احساسات ضد ایرانی، حاصل خشم مردم از نظام سیاسی

فنار حداد

دیپلماسی ایرانی: در دو هفته گذشته، موج اعتراضات گسترده، چندین استان جنوبی عراق، از بصره گرفته تا بغداد، را در بر گرفته است.

تظاهرات در تابستان، یک ویژگی نسبتا منظم از تقویم سیاسی عراق است، زیرا گرمای غیر قابل تحمل، نارضایتی طولانی مدت مردم را به غلیان تبدیل می کند. با این حال، احتمالا تظاهرات امسال، بیش از پیش باعث نگرانی احزاب سیاسی عراق شود.

دلایل ریشه ای این تظاهرات در حال انجام، با سال های قبل فرق چندانی ندارد: فقدان خدمات اولیه (به ویژه کمبود برق)، فساد و بیکاری. در این تابستان، علاوه بر گرمای جهنمی اش، مردم با کمبود بی سابقه ی آب هم روبه‌رو هستند.

با این حال، شرایط سال 2018، باعث شده است که این دور از "اعتراضات تابستانی" متفاوت از سال های گذشته باشد. در دسامبر 2017، دولت عراق اعلام کرد که دولت داعش را شکست داده است اما بعد از گذشت 7 ماه، مردم عراق روی صلح را ندیده اند.

حداقل از سال 2014، گفتوگو های مداومی در مورد انجام اصلاحات سیاسی، وجود داشته است اما احزاب سیاسی به همان روند گذشته شان ادامه می دهند. انتخابات بعد از شکست داعش، که گمان می شد شرایط را عوض خواهد کرد، برگزار شد و رفت اما هیچ تغییری ایجاد نشد. نخبگان سیاسی که بیش از پیش خود را جدای از مردم گرفته اند و بی مسئولیت، خودخواه و کاملا فاسد هستند هنوز دارند جیب هایشان را پر می کنند در حالیکه مردم عراق به سختی امرار معاش می کنند.

به عبارت دیگر، حتی اگر علل نارضایتی مردم مانند گذشته باشد، امید ها، انتظارات و میزان تحملشان از شرایط فعلی مانند گذشته نیست.

تئوری توطئه

گمانه زنی هایی وجود دارد مبنی بر اینکه مردم را عمدا تحریک به اعتراض می کنند. برخی معتقد هستند که پیروان روحانی اینک سیاستمدار، مقتدی صدر، که حزب سیاسی اش در انتخابات ماه مِی، با اختلافی اندک، بیشترین میزان آراء را بدست آورد پشت پرده ی این تظاهرات هستند، به ویژه در مورد سوزاندن دفاتر حزبی، که هدفشان افزایش نفوذ در مذاکرات تشکیل دولت است.

همان اتفاقاتی که در زمان بحران های قبلی عراق رخ می داد، اکنون نیز در حال تکرار شدن است. حامیان سیستم سیاسی سریعا، حق اعتراض را از معترضین گرفته و آنها را مانند گذشته متهم به "بعثی بودن" می کنند. یک سیاستمدار عراقی گفته است که عربستان و عوامل بعثی در این تظاهرات نفوذ کردهاند.

سخنگوی حزب عصائب اهل حق نیز انگشت اتهامش را به سوی توطئه های صهیونیستی امریکایی گرفت. در نظریه های توطئه همیشه رد پای ایران دیده می شود و خیلی از مردم معتقد هستند که ایران یا هدف اعتراضات است یا خود شروع کننده ی آنها است.

در حالیکه شعارهای ضد ایرانی در این اعتراضات بسیار به گوش می خورد، اما نهایتا این اعتراضات در مورد ایران نیست. این احساسات ضد ایرانی، حاصل خشم مردم از نظام سیاسی عراق است. ایران به عنوان حامی و ذی نفع این سیستم سیاسی شناخته می شود. این احساسات نه تنها نشان دهنده ی نفرت دیرینه ی مردم عراق نسبت به ایران است بلکه مخالفت و اعتراض علیه سیاستمدارانی است که در کنار متحدان ایرانیشان، مسئول شکست های عراق هستند.

نهایتا، اصرار بر این موضوع که یک دست در پشت پرده ی تظاهرات حضور دارد، چه ایران، چه بعثی ها و داعش و عربستان و یا هر نیروی خارجی دیگری که باشد، باعث خواهد شد تا تظاهرات مردم عراق و علل نارضایتی آنها نادیده گرفته شود و نهایتا از تظاهراتشان به عنوان اغتشاش و قانون شکنی یاد شود. به عبارت دیگر، اینکه این اعتراضات را دسیسه ی دشمن و معترضین را گمارده ی آنها بدانیم، خیلی بدبینانه و احمقانه است.

یک انقلاب نیست

از طرفی دیگر، برخی از مخالفان نظام سیاسی تظاهرات را در قالب یک انقلاب می دانند و از آن به عنوان بهار عربی عراق یاد می کنند. این یک رویا پردازی است، حقیقت این است که سیستم سیاسی فعلی، احتمالا با تغییرات اندکی، که اگر آنها هم ظاهری نباشد، به بقای خود ادامه خواهد داد.

هیچ ایدئولوژی پیشرویی وجود ندارد که بخواهد برانداخته شود و هیچ دیکتاتوری وجود ندارد که بتوان سرنگونش کرد که در پی آن انتظار تغییر ساختاری نظام حکومتی را داشت. در واقع به جای تحولات انقلابی عراق شاهد تغییراتی تدریجی از طریق چرخه ی تکراری فشارهای سیاسی و اقتصادی است که منجر به تظاهرات و شورش می شود که پس از آن یک سری اصلاحات جزئی و تدریجی اتفاق خواهد افتاد.

فعلا به نظر می رسد که اعتراضات ادامه داشته باشد. حید العبادی، نخست وزیر عراق موضعش را در قبال معترضین عوض کرده است و آنها را گمارده ی دشمن نمی خواند. او اعلام کرده است که یک سری اقدامات از جمله اختصاص فوری 3.5 میلیارد دلار برای پیشبرد پروژه های بصره، انجام خواهند شد. وی همچنین سه وزیر را از کار برکنار کرده است.

به نظر نمی رسد این اقدامات آن قدر کافی باشد که بتواند خشم مردم را آرام کند. اشتباهات حکومت عراق آن قدر عمیق، زیاد و ساختاری است که با این اقدامات سریع جبران نخواهد شد.

تلاش های واقعی برای ایجاد تغییرات ساختاری- یعنی به جای دولت وفاق ناکارامد، دولتی روی کار بیاید که اکثریت کرسی های پارلمان را داشته باشد – باعث جلب رضایت، اعتماد و مشارکت مردم خواهد شد.

اما انجام تغییرات ساختاری کاری بسیار دشوار است. سناریوی محتمل تر این است که با توسل به زور و تطمیع و گذر زمان که باعث خستگی معترضین می شود، به تدریج میزان نارضایتی کاهش داده شود تا حدی که بتوان آن را مدیریت کرد تا باز دوباره دور بعدی اعتراضات شروع شود.

منبع : الجزیره / ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی / 33