با تحریم‌های آمریکا سرنوشت چابهار چه می‌شود؟

نویسنده: کریتی متهور شاه

دیپلماسی ایرانی: توافقنامه سه جانبه اولیه برای توسعه چابهار در جهت تسهیل تجارت و ترانزیت منطقه ای بیش از ده سال پیش به امضا رسید. اما پروژه توسعه چابهار عملا پس از ساخت جاده توسط هند از شهر مرزی زرنج به شهر دلارام افغانستان و امضای توافقنامه هسته ای ایران (برجام) آغاز شد. طبق این توافقنامه، هند می بایست اسکله چابهار را توسعه دهد، مجهز کند و آن را عملیاتی کند. میزان سرمایه در نظر گرفته شده برای این پروژه 85.2 میلیون دلار و برآمد سرمایه در بازه زمانی ده ساله 22.5 میلیون دلار است. هند همچنین اعتباری 150 میلیون دلاری به این پروژه تخصیص داده است. اولین محموله گندم به میزان یک میلیون تن در ماه اکتبر از طریق چابهار از هند به افغانستان ارسال شد. دو ماه پس از آن، اولین فاز بندر شهید بهشتی (از مجموع 5 فاز) افتتاح شد. ظرفیت این بندر 8.5 میلیون تن (برابر با مجموع ظرفیت همه بنادر در شمال کشور) است و امکان پهلو گرفتن کشتی های بزرگ باری نیز در آن وجود دارد که چابهار را به تنها بندر ایران در آب های عمیق تبدیل می سازد.

بزرگ ترین ذینفع این بندر افغانستان است چرا که چابهار اولین قدم این کشور محصور در خشکی به سمت توسعه ارتباطات است. برنامه های هند برای ساخت آزادراه‌ها و خطوط ریلی ارتباطی و دیگر مسیرهای حمل و نقل در افغانستان و ایران به کابل در دور زدن پاکستان کمک می کند و برای هند نیز دسترسی استراتژیکی به کشور جنگ زده افغانستان را فراهم می آورد. افغانستان بدون دسترسی به اقیانوس، به بندر کراچی پاکستان وابسته است؛ با این حال، بی اعتمادی مشترک، نوسان در تعرفه های گمرکی و تنش های سیاسی بین اسلام آباد و کابل به شدت بر تجارت و ترانزیت تاثیر می گذارد. اما افغانستان از طریق چابهار به مسیرهای کشتیرانی و تجاری بین‌المللی دسترسی می یابد. ایران نیز به افغانستان برای سرمایه گذاری در چابهار انگیزه داده به طوری که 165 شرکت از مجموع 500 سرمایه گذار در چابهار، افغان هستند. به علاوه تهران تخفیفی 80 درصدی در تعرفه های صادراتی و 75 درصدی در تعرفه های وارداتی را به تاجران افغان استفاده کننده از چابهار پیشنهاد کرده است.

اعمال تحریم های جدید علیه ایران پروژه چابهار را تهدید می کند. تحریم ها نه تنها کشورها و شرکت ها را از تجارت با ایران باز می دارد، بلکه تهدید به اعمال تحریم علیه نهادهای مالی که تجارت در ایران را ساده می‌کنند، به عقب نشینی از تامین سرمایه برای بندر می انجامد. از این رو، می توان گفت تمایل آمریکا به مجازات ایران در ارتباط با برنامه هسته ای این کشور، با تمایلش به ایجاد ثبات در افغانستان مغایرت دارد. چابهار با کم کردن وابستگی افغانستان به پاکستان به طور مستقیم به این کشور سود می رساند چرا که کابل برای توسعه اقتصادی و کاهش وابستگی اش به خارجی ها، به مسیرهای قابل اتکای تجاری نیاز دارد. افغانستان از طریق چابهار کوریدور حمل و نقل و مسیر جدید ترانزیت خواهد داشت که از طریق آن هم به کشورهای غرب اسیا و هم هند و دیگر کشورهای جنوب شرق آسیا متصل می شود. از این رو، می توان گفت توسعه و استفاده افغانستان از بندر چابهار به طور مستقیم به نفع آمریکاست و به ایالات متحده در تقویت اقتصاد کشور جنگ زده افغانستان کمک می کند. به عبارت دیگر، اگر آمریکا در استثنا قائل شدن برای هند در سرمایه گذاری در بندر چابهار ایران موافقت نکند، به نوعی خلاف منافع خود عمل کرده است. با این حال، جای امیدی به مستثنی شدن هند از تحریم‌ها وجود ندارد. این در حالی است که تحریم های یک جانبه ایالات متحده علیه ایران بر دیگر پروژه های ارتباطی همچون کوریدور بین المللی شمال جنوب نیز تاثیر منفی می گذارد.

منبع: موسسه تحقیقاتی آبزرور / مترجم: طلا تسلیمی