نقش محوری موضوع امنیت سایبری در اجلاس اخیر سران ناتو

نویسنده: علی اصغر دهقانی، کارشناس روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: اجلاس سران ناتو طی روزهای گذشته (11 و 12 جولای) در سایه اختلافات ترامپ و سایر اعضا در بروکسل برگزار شد. دونالد ترامپ پیش از این طی اظهاراتی آتشین، سایر اعضا را – در صورت عدم افزایش هزینه های دفاعی – به ترک سازمان تهدید کرده بود. پس از آن اظهارات، پیمان آتلانتیک شمالی اقدام به برگزاری جلسه ای اضطراری کرد و متعاقب آن ترامپ در کنفرانس مطبوعاتی خود ناتو را ستایش کرد. او اظهار کرد که اعضا موافقت خود را با افزایش هزینه های نظامی اعلام کرده‎اند و تعهد ایالات متحده به ناتو بسیار قوی است!

اجلاس های اخیر سران این سازمان، شاهد مباحثات زیادی در خصوص مسایل مرتبط با امنیت فضای سایبر بوده است. در این اجلاس نیز زمان قابل توجهی به مذاکره در خصوص امنیت سایبری اختصاص یافت و در نتیجه، دو بخش اعلامیه پایانی به امنیت سایبری پرداخته است. در این اعلامیه کلمه سایبر 26 بار تکرار شده است. بر اساس اعلامیه پایانی، سران کشورهای عضو موافقت خود را با تشکیل دو مجموعه جدید اعلام کردند که اولین آن ایجاد یک مرکز عملیات سایبری در بلژیک و دومی ایجاد نیرویی مشترک در آمریکا جهت حفاظت از خطوط ارتباطی دو سوی آتلانتیک است. این اتحادیه همچنین موافقت خود را با ادغام امنیت سایبری در عملیات مشترک ناتو اعلام کرد. این استراتژی جدید فعلا برای اعضا اجبار آمیز نیست و اعضای پیمان را قادر می سازد تا در صورت تمایل، نبرد سایبری را نیز به عملیات مشترک خود اضافه کنند. این در حالی است که بر اساس توافقات پیشین، ناتو راسا اقدام به توسعه تسلیحات و عملیات سایبری نکرده و در این خصوص به کشورهای عضو وابسته بود.

ناتو در سال 2014 برای نخستین بار اعلام کرده بود که عملیات سایبری می تواند مکانیسم امنیت جمعی سازمان را برقرار سازد. این امر می توانست بازدارندگی مطلوبی برای عملیات سایبری سطح یک (مانند حمله سایبری روسیه به استونی در سال 2007)  ایجاد کند. با این حال یکی از مشکلات موجود در خصوص استفاده از این مکانیسم در موضوعات مرتبط با فضای سایبر این است که فراخوانی بند 5 ناتو که به معنای آغاز دفاع دسته جمعی کشورهای عضو در برابر یک تهاجم خارجی است، در صورتی انجام می گیرد که عملیات مسلحانه یا کاربرد زور از سوی مهاجمان خارج از اتحادیه علیه یکی از کشورهای عضو صورت گیرد. شرط احراز عملیات مسلحانه در منشور ملل متحد نیز وقوع کشتار یا خرابی گسترده بیان شده است. در واقع مشکل در اینجاست که عملیات سایبری به دلیل ذات نامتقارن فضای سایبر در بسیاری مواقع در دوگانه سنتی جنگ و صلح، در منطقه خاکستری قرار می گیرد. همین موضوع کشورها و سازمان هایی مانند ناتو را در وضعیت بلاتکلیف قرار می دهد چرا که بنا به نظر بسیاری از کارشناسان، تا کنون تنها استاکس نت واجد ویژگی های کاربرد زور و عملیات  مسلحانه بوده است.

با این وجود می توان گفت که ظرفیت تسلیحات سایبری در افزایش قدرت نظامی، تنها قابلیت آنها به شمار نمی آید بلکه تسلیحات جدید، روش های اعمال ضربه را افزایش داده‎اند و با وجود این که در مفاهیم موجود جنگ نمی گنجند ولی از نظر ضربه به امنیت ملی کمتر از آنها نیستند. توان یک حمله سایبری در اعمال ضربات اقتصادی، اجتماعی و ... بدون توسل به خشونت سنتی، سودمندی ویژه ای به این سلاح مجازی بخشیده است به نحوی که قابلیت انتخاب جهت اقدام و عرصه های در دسترس جهت حملات استراتژیک را افزایش می دهد. همواره در طول تاریخ با ورود تکنولوژی های جدید، اندیشمندان اقدام به تطبیق استراتژی با شرایط جدید کرده اند. لذا به نظر می رسد که برخی تعاریف پیشین بر مشخصات فضای سایبر منطبق نبوده و میبایست مورد بازتعریف قرار بگیرند.