اروپا و ایران در تونل برجام

نویسنده: مهدی مطهرنیا، دکترای تخصصی آینده پژوهی اجتماعی – فرهنگی و فناوری با گرایش سیاسی

دیپلماسی ایرانی:

• پیش پرسه[1] – پیش گفتار - :
• پرسه گشایی – مقدمه برجام خروجی یا outcome خردورزی سیاسی با افزارمندی سیاسی یا دیپلماسی هسته ای و پیامد یا impact آن دوری گزیدن از منازعه ی متراکم تر، بیشتر، هزینه آورتر به ویژه در حوزه های نظامی برای طرفین موجود در گردِ میز مذاکره بود.

مذاکره بر خلاف مناظره به دنبال برد مطلقه نیست. مذاکره به برد – برد می اندیشد؛ نه برد و باخت. در مذاکره اعلام مواضع صورت نمی پذیرد؛ بلکه بیان درخواست های برخاسته از متن قدرت ملی پای میز مذاکره برای دریافت امتیازات بیشتر مدنظر قرار می گیرد.

برجام تونلcopula  ی است که برای گریز از بی نظمی قاعده گریز در نظام بین الملل و تلاشی برای مشارکت بین المللی برای حصول به نظمی قاعده محور تلقی می شود. اما اکنون این تونل با هراس ناشی از خاموشی بر موجود در این تونل طولانی ناشی از خروج آمریکا از برجام روبرو است. این در حالی است که پنج کشور دیگر من جمله سه کشور بزرگ اروپایی به همراه نماینده سیاست خارجی اروپا، و چین و روسیه در تونل بازمانده اند. اکنون این پرسش مطرح است که : سناریو ها یا فرپندارهای پیشارویِ ماندن در این تونل با «خاموشی برق موجود»، روبروی دیگر اعضا چیست؟ نوشتار حاضر این پرسش را در ارتباط با ایران و اروپا با تأکید بر کنشگری اروپا دنبال می کند.

• هارتلند بزرگ[2] ورقابت بر سر کنترل آینده نوهارتلند میان سه قدرت بزرگ جهانی

جهان در منطق گذار از نظم کهن جهانی old regime به نظم نوین جهانی new regime  قرار دارد. این دوران حدود سه دهه از سال 1990 تا اکنون را به خود اختصاص داده است. ادامه وضعیت موجود، دیگر معنادار نیست. از این رو ابرقدرت به جا مانده از متن کهن بر آن است که برای جلوگیری از چسبندگی سده ی آمریکایی به هزاره ی آسیایی، و نزدیک تر شدن متحد غربی خود به قدرت بیشتر در نظم آینده؛ جلوگیری به عمل آورد. در این جا است که رقابت معنادار و قابل تعریف میان سه قطب قدرتِ:

1. ایالات متحده امریکا
2. جمهوری خلق چین و
3. اتحادیه اروپا

بر سر آرایش شکلی و آرایش محتوایی قدرت در نظم آینده جهانی معنادار می شود. در این میان تسلط بر هارتلند بزرگ به ویژه بخش مرکزی آن یعنی نوهارتلند شامل قلات ایران و حدفاصلِ میان تنگه هرمز و خلیج عدن، از اهمیت والا برخوردار می شود. نقطه تلاقی قدرت های بزرگ بر سر نظم آینده جهانی از مدیترانه به خلیج فارس منتقل می شود و ژنوم ژئواستراتژیک. کد ژئوپلتیک ایران بار دیگر آثار خود را بر تهران به عنوان «پل پیروزی» دیکته خواهد کرد. این بار ایران؛ نه پل پیروزی میان شمال و جنوب که بین شرق و غرب خواهد بود.

از همین رو رقابت میان سه قدرت بزرگ جهانی برای کنترل نوهارتلند به مثابه پل پیروزی بر دیگر رقبا با وجود کمتر شدن اهمیت جغرافیای سیاسی در نبرد قدرت جهانی؛ به واسطه ی رشد و توسعه فناوری های ارتباطی، مرگ فاصله ها، و وجود پارادایم های جدیدی مانند جنگ های دانش بنیاد، و جنگ های بدون سرنشین، در گوی بلورین معنادار؛ و هنوز هم از اهمیت برخوردار هست.

• جایگاه شناسی برجام در روابط ایران و اروپا

جایگاه position شناسی در گرو هویت identity  شناسی است. اروپا به دنبال هویتی معنادار به عنوان یک مجموعه ی به هم پیوسته ی قابل تعریف در اتحادیه اروپا است که با چالش های فراوانی روبرو است. ایراان یک تمدن هزاره یی است که با ژنوم ژئواستراتژیک و کد بالای ژئوپلتیک خود اگر چه به قول گراهام فولر «قبله عالم» نبوده است؛ اما، از مرکزیت معناداری در قلب آسیت و مسیر رقابت بر سر قدرت، برخوردار بوده است. از همین رو همواره مورد تجاوز و هجوم تاریخی کشورگشایان خواهان سلطه ی جهانی چون اسکندر، تموچین یا چنگیز خان و ... برخوردار بوده است.

رقابت بر سر هندسه جهانی قدرت در میان سه قدرت بزرگ جهانی حال حاضر، با توجه به این جایگاه ایران؛ در بستر تغییر و تحول در ماهیت، و هویت قدرت در لایه های زیرین معنایی و تعریفی از قدرت، تردیدناپذیر است.

در این میان برجام، و خروج آمریکا از آن؛ برای اروپا فرصتی است که بخت نیم بند خود را برای نزدیکی به فلات ایران در سایه ی رقابت با امریکا و چین برای ورود به این منطقه بیازماید. تز این رو باید به نکات زیر به عنوان جایگاه شناسی برجام در روابط ایران و اروپا توجه داشت.

1. برجام سندی با دو روایت :منطبق با چندجانبه گرایی و تک چند قطبی  در نظام بین الملل بر اساس مدیریت جهانی قدرت های بزرگ و رهبری هژمونتیک آمریکا در نظم آینده جهانی.
2. نگاه اروپا . آمریکا به برجام بسیار بیش از آنکه اقتصادی باشد ژئوپلتیک ودر منطق رقابت بر سر قدرت در آینده نظم نوین جهانی محتوا می پذیرد.
3.  برجام برای اروپا پل ارتباط با جنوب اروپا و شرق آسیا دربستردستور کار بین المللی نظم آینده جهانی است.
4. با پروای نقش مسئول سیاست خارجی اروپا،و سه قدرت بزرگ اروپایی؛ برجام مهم ترین دستاورد دیپلماتیک اتحادیه اروپا در گستره بین المللی است.
5. برجام برای آمریکا، در گستره ی بین المللی تبادلات قدرت، الگوی نظام تک چند قطبی، و برای اروپا در برگیرنده نظم چند قطبی است.

• روندها p4 * steep vasl

روند را در معنا، جریان، روال، روش، رویه، شیوه، طریقه ومنوال نام داده اند. در فرهنگ دهخدا نیز به معانی پیاپی، مستمر دمریز. متصل؛ هم اشاره شده است. روند مجموعه رویدادهایی است که در به هم چسبندگی پیاپی معنادار، و قابل تعریف، استعداد ردیابی و برون یابی می یابد.

روندها را در گستره ی مطالعات آینده ها به:

• اجتماعی
• فن آوری،
• اقتصاد
• زیست بوم
• سیاسی
• ارزشی

تقسیم کرده اند و بر این باور است که باید موارد سه گانه ی زیر :

• آرتش – نیروی انسانی –
• امنیت
• حقوق

را افزود. از این رو سر شناسه ی steep vasl، ایجاد می شود. از همین رو در ارتباط با موضوع حاضر در برخورد با قطعیت ها و عدم قطعیت ها در این ساحت های نه گانه می توان به موارد زیر اشاره داشت:

1. قطعیت های موجود در پیشران های نه گانه ی
   1. اجتماعی

نگاه لغزان جامعه ملی به اروپا در بستر نگاه به غرب

آشفتگی های هنجاری در حوزه ی زندگی اجتماعی

واگرایی نسل جوان از غرب گریزی در سبک زندگی

گرایش شدید مهاجرت به غرب در لایه های گوناگون طبقات اجتماعی

1. فن آوری

نیاز به فن آوری های نوین در توسعه ملی

گسترش فناوری های ارتباطی و آغاز دوره نوتطبیق گرایی

جایگاه اروپا در رفع نیازهای ایران به فناوری های نوین

1. زیست بوم

بافت آسیب پذیر زیست بوم انسانی ایران

بافت آسیب پذیر محیط زیستی ایران

1. اقتصادی

نابسامانی در اقتصاد ایران

سقوط ارزش پول ملی

عقب ماندگی ایران در رقابت با اقتصاد های پیشرو منطقه ای

افزایش در هم تنیدگی تجاری، پولی و اقتصادی دو سوی آتلانتیک

استحاله اقتصادی اروپا در اقتصاد بین المللی با محوریت امریکا در نظام بین الملل

1. سیاسی

اتحاد میان آمریکا و اروپا در ساختار قدرت بین المللی با تأکید بر سبقت همکاری بر رقابت در بحران های بین المللی

تنش شدید بین ایران و امریکا در چهار دهه گذشته

استمرار سیاست های منطقه ای و برجامی کاخ سفید

تشدید بحران های نخبگان، کارآمدی، اعتماد و اعتبار در ایران در پرتو جنبش مدنی اعتراض فرودستان و تحریک بیگانگان

1. ارزشی

لغزندگی ارزشی – فرهنگی در نسل های جوان

گسترش سکولاریسم فرهنگی و تقابل آن با اقتدار ارزشی حکومتی

تفوق همگرایی ارزشی اروپا و امریکا بر رقابت های فرهنگی موجود در حوزه پاسفیک

1. آرتش

کمبود نیروی انسانی متخصص و متبحر برای دور زدن تحریم ها

بالا بودن سطح توانایی امریکا برای تحت فشار قراردادن شرکت های اروپایی

تأثیر جنگ روانی ناشی از گسترش فسادهای مالی

1. امنیت

اتحاد امنیتی اروپا و امریکا در غالب ناتو

افزایش سطح همکاری امنیتی آمریکا با چین و روسیه در شبه جزیره کره و سوریه

امنیتی شدن کابینه امریکا در برابر ایران

1. حقوق

نبود تضمین حقوقی برای ادامه همکاری های بین المللی با ایران

ناهمخوانی قوانین پذیرفته شده بین المللی در حوزه های اقتصاد و تجارت با اقتصاد ایران

1. عدم قطعیت ها

1-            تداوم همکاری اروپا با ایران تحت فشارهای ایالات متحده امریکا

2-            توانایی اروپا برای جبران خسارت شرکت های اروپایی ناشی از اعمال مجازات های امریکا

3-            تزلزل ساختاری؛ انگاره ای و نیت مندی اتحادیه اروپا در برابر فشارهای سیاسی آمریکا

4-            تزلزل اروپا در رقابت با امریکا در سطح خوداتکایی ژئوپلیتیکی و امنیتی در گستره ی غربی و بین المللی

5-            لغزندگی ملاحظات اقتصادی در برابر ملاحظات سیاسی امنیتی

6-            عدم ثبات مواضع اروپا در برابر لغزندگی های موضع گیری های ضد غربی موجود در ایران

7-            لغزندگی سطح اجماع داخلی اتحادیه اروپا در مواجهه با کنش های ضد برجامی ترامپ

8-            سطح اثرگذاری روابط یورو آتلانتیکی و اثر بخشی کنش های اقناعی رهبران اروپا بر تصمیمات آینده آمریکا در حوزه برجام

9-            محدود ماندن مذاکرات Plan B ایران و اروپا به حوزه اقتصاد و تجارت

10-          امکان و/ یا اثربخشی نهادسازی اروپا برای نجات برجام

11-          میزان موفقیت اروپا در ایجاد یک بلوک کنش های چندجانبه با مشارکت روسیه و چین

12-          سطح تنش در روابط ایران و آمریکا و تأثیر آن بر روابط ایران و اروپا

13-          سطح اثربخشی ملاحظات ژئوپلیتیکی و امنیتی منطقه بر کنش برجامی اروپا

14-          استمرار سیاست های منطقه ای و برجامی کاخ سفید

15-       سرمایه سیاسی اروپا در ایران و چشم انداز تصمیم سازان ایران از اراده و/ یا توان طرف اروپایی در نجات برجام بدون آمریکا

• سناریوهای پیشاروی ارتباط ایران و ایران و اروپا
  • سناریوی جوجیتسو و تکنیک پرتاب
• تحلیل روندها: روند های زیر در این گستره را می توان مورد توجه قرار داد:
• واگرایی نسل جوان از غرب گریزی در سبک زندگی
• گرایش شدید مهاجرت به غرب در لایه های گوناگون طبقات اجتماعی 
• نیاز به فن آوری های نوین در توسعه ملی
• جایگاه اروپا در رفع نیازهای ایران به فناوری های نوین
• نابسامانی در اقتصاد ایران
• اتحاد میان آمریکا و اروپا در ساختار قدرت بین المللی با تأکید بر سبقت همکاری بر رقابت در بحران های بین المللی
• تفوق همگرایی ارزشی اروپا و امریکا بر رقابت های فرهنگی موجود در حوزه پاسفیک
• سطح اثرگذاری روابط یورو آتلانتیکی و اثر بخشی کنش های اقناعی رهبران اروپا بر تصمیمات آینده آمریکا در حوزه برجام
• ناهمخوانی قوانین پذیرفته شده بین المللی در حوزه های اقتصاد و تجارت با اقتصاد ایران

• عدم قطعیت ها

• 1-         تداوم همکاری اروپا با ایران تحت فشارهای ایالات متحده امریکا
• 2-         تزلزل ساختاری؛ انگاره ای و نیت مندی اتحادیه اروپا در برابر فشارهای سیاسی - اقتصادی آمریکا عدم قطعیت ها:
• روند داستان:

روش مبارزه یک شخص بدون سلاح یا دارای یک سلاح کوتاه با یک حریف مسلح و زره پوش آموزش داده می شود. از آنجا که حمله مستقیم به یک حریف زره پوش به بی فایده است، مبارزان بایستی از روش هایی چون فنون گرفتنی، پرتابی و قفل مفصل برای خنثی کردن نیروی حریف استفاده کنند و این تکنیک ها بر مبنای استفاده از انرژی حریف علیه خودش طراحی شده اند.

اروپا و ایران در تشک کشتی برجام به هم نزدیک خواهند شد.این نزدیکی در نهایت به رودرویی مشترک ایران و اروپا با آمریکا در ارتباط با پرونده های دیگری خواهد شد که توسط ایالات متحده امریکا مطرح شود در این جا است که یقه گیری طرفین و آزاد سازی انرژی ایران و سپس پرتاب ایران در تشک برجام به پشت میز مذاکرات جدید با 5+1 خواهد انجامید. در این مذاکرات اروپا تلاش بیشتری برای گرفتن امتیاز برای ایران در برابر آمریکا تمایل خواهد داشت.

• سناریوی اسب تروا

• تحلیل روندها : روند های زیر در این گستره را می توان مورد توجه قرار داد:
• گرایش شدید مهاجرت به غرب در لایه های گوناگون طبقات اجتماعی
• گسترش فناوری های ارتباطی و آغاز دوره نوتطبیق گرایی
• بافت آسیب پذیر زیست بوم انسانی ایران
• استحاله اقتصادی اروپا در اقتصاد بین المللی با محوریت امریکا در نظام بین الملل
• اتحاد میان آمریکا و اروپا در ساختار قدرت بین المللی با تأکید بر سبقت همکاری بر رقابت در بحران های بین المللی
• گسترش سکولاریسم فرهنگی و تقابل آن با اقتدار ارزشی حکومتی
• بالا بودن سطح توانایی امریکا برای تحت فشار قراردادن شرکت های اروپایی
• اتحاد امنیتی اروپا و امریکا در غالب ناتو
  • عدم قطعیت ها

1. سطح اثربخشی ملاحظات ژئوپلیتیکی و امنیتی منطقه بر کنش برجامی اروپا
2. تزلزل ساختاری؛ انگاره ای و نیت مندی اتحادیه اروپا در برابر فشارهای سیاسی آمریکا
3. لغزندگی سطح اجماع داخلی اتحادیه اروپا در مواجهه با کنش های ضد برجامی ترامپ

• روند داستان

پس از محاصرهٔ بی ثمر تروآ، یونانی ها پیکره ای عظیم از اسب ساختند تا مردانی منتخب را درونش پنهان کنند. یونانی ها اینطور وانمود کردند که آنجا را ترک کردند، و تروجان ها اسب را به عنوان نشان پیروزی به داخل شهر بردند. آن شب نیروی یونانی از اسب خارج شد و دروازه های شهر را برای باقی ارتش یونانی که در تاریکی شب بازگشته بودند، گشود. ارتش یونانی با ورود و تخریب شهر تروآ، با پیروزی قاطع به جنگ پایان داد.

اروپا در این سناریو به مثابه اسب تروا می تواند وارد اقتصاد و ساحت فرهنگ در ایران شده و با توجه به آنچه در روندهای موجود در جامعه ایران دیده می شود؛ گام مهمی برای تشدید تمایلات موجود برای مذاکره مجدد با غرب با درنظرداشت خواسته های دولت ترامپ را فراهم سازد.

• سنارویوی لوبیای قاتل – هفت تیرکش –

-           تحلیل روندها : روند های زیر در این گستره را می توان مورد توجه قرار داد:

• آشفتگی های هنجاری در حوزه ی زندگی اجتماعی
• گسترش فناوری های ارتباطی و آغاز دوره نوتطبیق گرایی
• بافت آسیب پذیر زیست بوم انسانی ایران
• سقوط ارزش پول ملی
• عقب ماندگی ایران در رقابت با اقتصاد های پیشرو منطقه ای
• تشدید بحران های نخبگان، کارآمدی، اعتماد و اعتبار در ایران در پرتو جنبش مدنی اعتراض فرودستان و تحریک بیگانگان
• امنیتی شدن کابینه امریکا در برابر ایران
• نبود تضمین حقوقی برای ادامه همکاری های بین المللی با ایران
  • عدم قطعیت ها

1-سطح اثربخشی ملاحظات ژئوپلیتیکی و امنیتی منطقه بر کنش برجامی اروپا

2-امکان و/ یا اثربخشی نهادسازی اروپا برای نجات برجام

3-میزان موفقیت اروپا در ایجاد یک بلوک کنش های چندجانبه با مشارکت روسیه و چین

• روند داستان

یک مهمانی در یک انبار با صدای بلند موسیقی و حضور یک گانگستر آغاز می شود. در نزدیکی انبار لوبیای قاتل سعی دارد کمی بخوابد، اما صدای بلند موسیقی مانع خوابیدن او می شود. لوبیای قاتل طی یک تماس تلفنی می خواهد که صدای موسیقی خاموش شود، وقتی این اتفاق نمی افتد او همهٔ کسانی که در انبار بودند از جمله برادرزاده کاپوچینو (رئیس باند خلافکاران)، را به قتل می رساند، پلیس وارد ماجرا می شود و کارآگاه برایان، در جستجوی لوبیای قاتل است. لوبیای قاتل توسط سازمان سایه مأمور می شود تا وگان که همکار کاپوچینو و مأمور سابق سازمان بوده را به خاطر دزدیدن اطلاعات، به قتل برساند. اما وقتی لوبیای قاتل با وگان ملاقات می کند، مطلع می شود که سازمان سایه برای قتل او هم برنامه ریزی کرده و یک مأمور چینی را برای کشتنش فرستاده اند. لوبیای قاتل به حرف های وگان اعتماد نمی کند و او را می کشد، سپس توسط کارآگاه برایان دستگیر می شود و به زندان می رود. مأمور چینی وارد صحنهٔ جرم می شود و از مأموران پلیس می شنود که لوبیای قاتل در زندان است و برای کشتن او وارد زندان می شود. بعد از یک درگیری سخت با لوبیای قاتل کشته می شود. لوبیای قاتل در آخر زنده می ماند و به فکر نابودی سازمان سایه است.

در این سناریو ایران انباری با صدای بلند است که سه قدرت آمریکا، لوبیای قاتل، سازمان سایه؛ اروپا، و مأمور جینی هم رقیب دیگر یعنی چین قلمداد می شود.

• سناریوی زئوس و اروپا

• تحلیل روندها: روند های زیر در این گستره را می توان مورد توجه قرار داد:
• واگرایی نسل جوان از غرب گریزی در سبک زندگی
• گرایش شدید مهاجرت به غرب در لایه های گوناگون طبقات اجتماعی
• گسترش فناوری های ارتباطی و آغاز دوره نوتطبیق گرایی
• نابسامانی در اقتصاد ایران
• افزایش در هم تنیدگی تجاری، پولی و اقتصادی دو سوی آتلانتیک
• تفوق همگرایی ارزشی اروپا و امریکا بر رقابت های فرهنگی موجود در حوزه پاسفیک
• اتحاد امنیتی اروپا و امریکا در غالب ناتو
• امکان و/ یا اثربخشی نهادسازی اروپا برای نجات برجام
  • عدم قطعیت ها

1. میزان موفقیت اروپا در ایجاد یک بلوک کنش های چندجانبه با مشارکت روسیه و چین
2. سطح تنش در روابط ایران و آمریکا و تأثیر آن بر روابط ایران و اروپا
3. سطح اثربخشی ملاحظات ژئوپلیتیکی و امنیتی منطقه بر کنش برجامی اروپا

1. تداوم همکاری اروپا با ایران تحت فشارهای ایالات متحده امریکا
2. توانایی اروپا برای جبران خسارت شرکت های اروپایی ناشی از اعمال مجازات های امریکا

• روند داستان

روزی زئوس برای بازدید سرزمین هایش سوار بر ارابه ی خود به فینیقیه که رسید دخترکی زیبا چشمان او را گرفت. آن دختر اروپا دختر اگنور بود که دل زئوس را ربوده بود. زئوس می خواست به هر روشی شده اروپا را به دست بیاورد اما از هرا می ترسید. می ترسید هرا حسادت کند و مانع این کار پلید زئوس شود.چاره ای اندیشید، ورزای سفید (ثور یا همان گاو نر جوان) را مامور کرد تا اروپا را برای او بیاورد. ثور از میان آسمان به راه افتاد. از دایره البروج گذشت و به سرزمین فینیقیه رسید. پس از مدتی گشتن در این سرزمین، اروپا را در حال پیدا کرد که میان دوستانش در حال چیدن گل، در کنار ساحل بودند. ثور زیبا به آرامی بر روی ساحل راه رفت و خود را به اروپا رساند. دوستان اروپا از دیدن او خوشحال شدند و او را نوازش کردند. اروپا بر پشت ثور سوار شد، اما همان زمان ثور به پرواز در آمد و از سمت دریا به سوی سرزمین کرت و زئوس به راه افتاد.اروپا ترسیده بود و فکر می کرد ممکن است او را به دریا بیاندازد. شروع کرد به التماس از ثور که او را میان دریا رها نکند. ثور به او فهماند که قرار بر چیز دیگری است و او عروس خدای خدایان خواهد شد. وقتی به گورتیا در کرت رسیدند زئوس اروپا را به همسری گرفت.

در این سناریو اروپا ایران؛ و اروپا همان ورزای سپید است که می تواند با تلاش خود ایران را به سمت آمریکا هدایت و مسایل میان ایران و امریکا را حل کند.