شکاف آشکار ریاض و ابوظبی آغاز شده است

نویسنده: مصطفی مطهری؛ دکترای علوم سیاسی و کارشناس مسائل شبه جزیره

دیپلماسی ایرانی: اخیراً سقطری به منبع اختلافات و منازعات تازه میان امارات و ائتلاف سعودی تبدیل شده است. به طوری که منصور هادی، رئیس دولت مستعفی یمن که در لوای حمایت همه جانبه ریاض قرار دارد نسبت به زیاده خواهی های امارات بر مبنای اشغال سقطری واکنش نشان داده است؛ و این واکنش ها از جانب وی تا آنجا پیش رفته که خواهان خروج امارات از ائتلاف متجاوز سعودی به یمن شده است.

واقعیت این است که تحولات در یمن مدتی است که شکل تازه ای به خود گرفته؛ در واقع میزان تغییر در معادلات موجود در یمن به ویژه در بخش های تحت سیطره ائتلاف متجاوز سعودی به انگیزه ها و مطالبات نامشروع ابوظبی از یمن و متعاقب با آن موضع گیری ها و سیاست های ضد ونقیضی است که ریاض درباره خواسته های رو به افزایش ابوطبی در یمن اتخاذ می کند، بستگی دارد. به علاوه اینکه در این راستا باید به نقش نیروهای یمنی حامی ابوظبی و مخالف آن در ائتلاف و خارج ائتلاف در قالب کمیته های مردمی یمن اشاره و توجه ویژه ای داشت. 

از این رو در این یادداشت تلاش شده است تا بطور سلسله وار به دلایل اشغال و اهمیت راهبردی این جزیره از سوی ابوظبی اشاره شود.

1- از حیث جغرافیایی سقطری یک مجمع الجزائر در یمن با کارکردهای چندگانه ژئوپلیتیکی است؛ سقطری شامل 6 جزیره و دارای جایگاه راهبردی ویژه ای در اقیانوس هند، شاخ آفریقا و خلیج عدن است و امارات که اکنون بخش های زیادی از سواحل و اراضی جزیره سقطری را از طریق اجاره 99 ساله آن از دولت مستعفی منصور هادی، تحت کنترل خود گرفته است؛ بطوریکه امارات درصدد است تا این جزیره مهم یمن را به مرکز نفوذش در خلیج عدن و شاخ آفریقا مبدل کند.

2- واقعیت امر این است که تلاش های توسعه طلبانه امارات در یمن به ضعف جغرافیایی این کشور در زمینه تاثیرگذاری های منطقه ای آن بازمی گردد. به عبارتی فقدان عمق راهبردی برای حضور فعال منطقه ای برای رقابت با قدرت های هژمون سنتی در منطقه مانند ایران، سعودی و ترکیه موجب شده تا ابوظبی به سوی بدیل های جایگزین جغرافیایی روی آورد تا از این طریق فقر سرزمینی خود را جبران کند و به نوعی پاسخ گوی اهداف و برنامه هایی باشد که برای نفوذ منطقه ای خود اولویت گذاری کرده است. از این رو با توجه به اینکه امارات در سال های اخیر سیاست های توسعه طلبانه اش را در قالب تحمیل خود به عنوان یک بازیگر فعال منطقه ای به دیگر کشورها آغاز کرده است، سقطری و اشغال آن می تواند نقطه ای حیاتی برای آغاز کنش فعال تر آنها در عرصه میدان های منطقه ای به حساب آید و به نوعی به آمال آنها در دستیابی به جایگاه مطرح شدن آن در قالب یک قدرت منطقه ای نوظهور جامه عمل بپوشاند و کمک شایانی بکند.

3- اما ابعاد تحلیلی اشغال سقطری با توجه به وضعیت میدان های نبرد در یمن نیز برای ابوظبی مهم خواهد بود؛ چرا اختلافات میان دو عضو مهم ائتلاف (سعودی و امارات) در جنوب یمن و حتی در بخش هایی از جنوب شرقی یمن به ویژه در شبوه، موقعیت برتر ابوظبی در سال های گذشته در مناطق ذکر شده را مورد تزلزل قرار داده است. به طوری که ایجاد محدودیت های عملیاتی و کنشی برای امارات و نیروهای یمنی هم پیمان و تحت الحمایه امارات در جنوب و جنوب شرقی یمن از سوی عربستان سعودی، عاملی مهم برای تصمیمات اخیر ابوظبی در ارتباط با سقطری بوده است. اگر چه نحوه فعالیت های امارات در سقطری در چند سال اخیر گویای این بوده که امارات دیر یا زود به سمت و سوی وضعیت ایجاد شده فعلی گام خواهد برداشت اما نکته مهم در این باره چرایی انتخاب زمان فعلی برای دست زدن به اقدامات اشغالگرایانه و پیاده کردن نیروهای نظامی در سقطری است که ماحصل اختلافات آشکار و منازعات پنهان میان ابوظبی و ریاض در ذیل میزان و دامنه نفوذ آنها در یمن در قالب ائتلاف است.

4- باید خاطر نشان کرد که رصد سیاست اشغالگرایانه ابوظبی در سقطری با مقاصد اقتصادی – گردشگری- امنیتی و نظامی آن مرتبط است؛ اگر چه تلاش ابوظبی برای ایجاد پایگاه های نظامی، در این منطقه منحصر به فرد و راهبردی، اهمیت دیگر متغیرها را کمتر کرده و آنها را تحت الشعاع خود قرار داده است اما با این حال متغیرهای دیگری نیز علیرغم اهمیت نظامی – امنیتی این جزیره برای ابوظبی، وجود دارد.

5- مضاف بر آنچه گفته شد از جمله دلایل دیگر از تصمیم به اقدام مورد نظر از سوی امارات، می تواند تنش های میان امارات با سومالی و الزام برچیدن پایگاه های آموزشی امارات از سوی سومالی باشد. از این رو سقطری می تواند جایگزینی مهم برای انجام اهداف برنامه های بلندپروازانه ابوظبی در قاره آفریقا باشد. از سوی دیگر نیز از طریق حضور فیزیکی وسیع در قالب پایگاه های نظامی می تواند مخالفت های پنهانی عربستان با حضور اماراتی ها در سومالی را که از قبل ها آغاز کرده بود را پاسخ بدهد؛ چرا که سعودی حضور امارات در سومالی را تهدیدی برای جایگاه خود می دید. و به علاوه با گسترش دامنه فعالیت های نظامی – اطلاعاتی - امنیتی در سقطری خواهد توانست به حمایت های خود از جمهوری سومالی لند که چالشی بنیادین برای سومالی محسوب می شود، بپردازد؛ و از این طریق هم اقدامات تلافی جویانه ای را بر علیه دولت سومالی آغاز خواهد کرد و هم سعودی را با کارت سقطری با ویژگی منحصر به فرد جغرافیایی و سیاسی تحت فشار قرار خواهد داد.

6- از آنجا که امارات وارد عرصه رقابت شدیدی با عربستان در یمن شده است سیطره بر سقطری برای ابوظبی یک موقعیت برتر را برای آنها در ارتباط با یمن بوجود خواهد آورد. به طوری که امارات از طریق سقطری خواهد توانست بطور مستقل در یمن عمل کند و حتی ائتلاف را برای انجام تصمیمات و اقداماتش تحت فشار قرار دهد؛ در واقع بر مبنای همین رویکرد مذکور است که به دنبال تقاضای منصور هادی برای اخراج  امارات از ائتلاف، ابوظبی آمادگی خود را در این زمینه برای خروج اعلام کرد. و همچنین ابوظبی با اعلام این موضوع که حضور نظامیان خود در استان های به اصطلاح آزاد شده  و سقطری را «قانونی» است و در چارچوپ عملیات ائتلاف سعودی صورت می گیرد، به نوعی جایگاه خود را به اعضای ائتلاف و منصور هادی یادآور شد. اماراتی ها با این اظهارات به دنبال ارسال غیر مستقیم این پیام به سعودی ها بودند که به آنها بفهمانند که ابوظبی آگاه بوده و خوب می داند هر آنچه در یمن و مناطق در تحت نفوذ ائتلاف بر علیه آنها صورت می گیرد تحت نظارت سعودی ها است. به عبارتی امارات با این روش هم اعلام کرد و هم هشدار داد که خوب می داند مخالفان ابوظبی بلندگوی ریاض هستند و این ریاض است که آنها را ترغیب به گرفتن مواضع تند و منفی بر علیه امارات می کند.

7- با این اوصاف و با توجه به آنچه گفته شد می توان این گونه ادعا کرد آنچه در ارتباط با سقطری در حال اتفاق افتادن است، متأثر از تنش ها و اختلافات میان ابوظبی و ریاض است که شعله های این اختلافات، دامن یمنی ها و سرزمین و جزایر متعلق به آنها را گرفته است.