ایران و آمریکا؛ فقدان عامل تاثیرگذاری مستقیم

نویسنده: نصرت الله تاجیک، سفیر سابق ایران در اردن و تحلیلگر مسائل بین الملل
دیپلماسی ایرانی: دونالد ترامپ برای حل مشکلاتش با ایران و همچنین حل سایر مشکلاتش در منطقه و استفاده از ظرفیت های مالی کشورهای منطقه که هفت سالی است خرج جنگ های نیابتی را می پردازند تا طوفان بهار عربی را از سر بگذراند از منظر بدی به برجام نگاه کرده است. برجام را ایران برای ایجاد فضای تنفسی برای سیاست خارجی اش پذیرفت تا آن را از خفگی نجات داده و کشور را از انزوا خارج و به پروژه ایران هراسی همپیمانان آمریکا در منطقه خاتمه دهد. اما آمریکا در اجرای سیاست هایش در خاورمیانه و مشخصا" ساقط کردن بشار اسد در سوریه با شکست مواجه و الان می توان ادعا کرد که در قضایای خاورمیانه کم آورده. پروژه شخم زدن زیرساخت های سوریه از طریق راه اندازی جنگ های نیابتی از سوی همپیمانان آمریکا در منطقه از جمله عربستان، ترکیه، قطر، اردن و رژیم صهیونیستی الان به شکست انجامیده و این روند منجر به تغییرات عمده ای در صحنه خاورمیانه و شکل گیری نیروهای جدیدی شده است و آمریکا و هم پیمانانش نمی خواهند هم مسئولیت و عواقب این تغییرات و هم نتیجه حاصله را بپذیرند و لذا سعی در بهم زدن صحنه شکل گرفته دارند. اما هر فرد حقیقی و حقوقی وقتی در راه و زمینه صحیحی سرمایه گذاری می کند و نتیجه می دهد، این وجاهت را برای خود قائل است تا از منافع این سرمایه گذاری اش استفاده بهینه نماید ولی آمریکا و همپیمانانش با این امر مخالف و این هسته اختلافات آنها با ایران است. 
در قالب برجام یک فرصت تاریخی برای ایران و آمریکا فراهم شده بود که با فهم و درک مشترک از نیاز مردم هر دو کشور نه تنها اجازه ندهند به ضخامت و ارتفاع بی اعتمادی بین دو کشور افزوده شود بلکه به تدریج  حتی با وجود منافع و اهداف متضاد این بی اعتمادی را از بین ببرند. اما با نگاه بد و نامناسب ترامپ به آن بدلیل عدم شناخت نیروهای موثر در روابط خارجی و رویکرد ناصحیحی که به صحنه بین المللی دارد و اینگونه می پندارد که صرفا" قدرت نظامی عامل تعیین کننده ای برای تنظیم روابط بین المللی است، نتوانسته است از این ظرفیت سازنده برجام برای تنظیم بهتر و درازمدت تر رابطه دو کشور استفاده کند. این نقیصه بیشتر بدلیل تمایلات، ذهنیت و خصوصیات شخصی و سیاسی ترامپ است که بیشتر مانند یک تاجر به سود آنی فکر می کند و نه یک رابطه احترام آمیز مداوم که نفعش به هر دو کشور برسد.
به هرصورت آمریکا به دلیل داشتن مشکلات فراوان با ایران در زمینه سایر مسائل و عدم وجود اهداف شفاف و فقدان عامل تاثیرگذار برای تغییر رفتار ایران می خواهد از طریق خروج از برجام بر سیاست خارجی و اقتصاد ایران اثر گذارد تا یا ایران را سر عقل و به پای میز مذاکره بیاورد و یا به تغییر رژیم در ایران دست زند. از آنجا که هم ایران فاقد عامل تاثیرگذار مستقیم بر ترامپ بوده و هم خروج آمریکا از برجام به انتخاب ایران صورت نگرفته است لذا با خروج این کشور از برجام و با توجه به دشواری هایی که پیش آمده است و اعلام خواست های دوازده گانه اش از ایران که به نوعی اعلام سیاست جدید آمریکا برای تغییر رژیم است فعلا" دو کشور نمی توانند با هم به مذاکره بنشینند زیرا اصل اختلافات آنها صرفا" مسائل هسته ای نیست و موضوع خاورمیانه و سیاست خارجی ایران و منافعش در منطقه هم هست بدون آنکه اندکی قائل به مشروع دانستن این منافع باشد که گذشت از بعضی مولفه های آن قابل چشم پوشی برای ایران نیست. اگر هم باشد از مسیر مذاکره مستقیم، مصالحه و بده و بستون فراهم می شود که الان با این اقدام ترامپ زمینه اش نیست. در توافق برجام که متمرکز بر یک موضوع هسته ای بود، 12 سال طول کشید تا ایران و جامعه بین الملل بتوانند با هم به یک تفاهم نسبی دست یابند. وقتی آمریکا  12 شرط غیرقابل اجرا که بیانگر درخواست تغییر حکومت ایران است را مطرح می کند، این قصه سر دراز دارد و سال ها حل این مسائل طول خواهد کشید و ظرفیت چنین امری در بین دو کشور فعلا" نیست.
به نظر می رسد رویکرد ایران نسبت به وضعیت کنونی برجام منطقی و دنیاپسند بوده است و افکار عمومی چه در داخل و چه درخارج رویکرد ایران را که حاکی از همکاری با اروپا، روسیه و چین، یعنی عناصر قوی باقی مانده در برجام است و عدم انفعال و برخوردهای خارج از نرم دیپلماتیک را مثبت و صحیح ارزیابی کرده و امید است بطور نسبی بتواند از این رویکرد نتیجه بگیرد. این امر مستلزم اتخاذ سیاست صبر و انتظار در زمینه وضعیت داخلی ترامپ و چگونگی سرانجامش در داخل و رویارویی اش با مشکلات خارجی باشد. در کنار آن استفاده از ظرفیت های برجام، سازوکارهایی که برای کشوری که به تعهداتش عمل نمی کند، مسائل حقوق بین الملل و ضرر و زیانی که متوجه ایران شده و اهداف آمریکا در تغییر رژیم ایران می تواند مبنای خوب اقدام حقوقی و بین المللی در مجامع بین المللی و سازمان ها و ارگان های حقوقی مربوطه باشد. ما باید با حداکثرسازی همبستگی ملی از طریق سازوکارهای داخلی در یک طراحی و هجوم دیپلماتیک زمین بازی را به نفع خودمان عوض کنیم و آمریکا را به سر میز مذاکره برگردانیم. انشاالله!