چرا تهدید به خروج از NPT؟

علیرضا اکبری، بنیانگذار موسسه پژوهش های راهبردی تصمیم

دیپلماسی ایرانی

اول: معاهده عدم اشاعه هسته ای (۱۹۶۸) حق خروج اعضا را به رسمیت شناخته است. ماده دهم پیمان تصریح می کند: «هر دولتی باید حق داشته باشد در اجرای حاکمیت ملی خود در صورتی که احساس کند موارد فوق العاده ای در رابطه با موضوعات این پیمان، منافع حیاتی کشورش را به مخاطره انداخته است، از پیمان خارج شود. در این صورت باید سه ماه پیش از خروج، به تمام هم پیمانان و شورای امنیت سازمان ملل متحد اطلاع دهد. در چنین اطلاعیه ای باید موارد فوق العاده ای که از نظر آن کشور منافع حیاتی اش را به مخاطره انداخته نیز ذکر شود.» بنابراین خروج از پیمان، یا تهدید به خروج، اصولا اقدامی حقوقی است.

دوم: برجام با همه ویژگی هایش، محصول نهایی رویکرد و تصمیم نظام ما در چگونگی مواجهه و تعامل با نظام بین الملل در یک تقابل راهبردی بوده است. دستگاه حاکمه، مسئول برجام بوده است، و دولت و دستگاه دیپلماسی، نماینده نظام بوده اند.

سوم: خوشایند یا ناخوشایند، ایران به همه تعهدات خود وفق برجام عمل کرده، اما، طرف مقابل، به ویژه آمریکا در عدم پایبندی خود، تدلیس و تخریب در پیش گرفته. ایران باید رویکرد واضح و موثری در قبال تدلیس و تهدید و تخریب آمریکا و غرب، در این "مساله"، داشته باشد.

چهارم: مستحضرید که بر هم زدن آرایش ذهنی و ترتیبات قوای رقیب (دشمن)، از اصول و ضرورت های راهبرد مقابله است. خواه نا خواه، ما در یک مقابله طولانی با امریکا بوده ایم. هنگامی که رییس جمهوری آمریکا، ما را با شُل و سفت کردن طناب برجام، در تعلیق قرار می دهد، اتخاذ رویکرد تهدید غیر قابل انتظار، آرایش جبهه طرف مقابل را به طور غافل گیرانه، و نزدیک به زمان اتخاذ تصمیم، بر هم می زند!

پنجم: موضع دبیر شورایعالی امنیت ملی، درباره تهدید به خروج از NPT، موضع رسمی جمهوری اسلامی است که وزیر خارجه ما هم در نیویورک "لا بُدّ" به تکرار آن شد. این اعلام موضع، تنها بخش مختصری از ایده و طرح جمهوری اسلامی ایران در مدیریت موج جدید تهدیدات پیش رو، مرتبط با بازی برجامی آمریکا و غرب است. بهتر است صبور بود، به مسئولان اعتماد کرد، و مدیریت «وضعیت» را در طول "پروسه" ارزیابی کرد، نه با نگاه به یک حرکت!

ششم: مفروض کسانی که می گویند: "اعلام خروج ما از NPT در قبال تهدید خروج آمریکا از برجام، به معنای قصد ایران برای دسترسی به بمب هسته ای است"، کاملا غلط است. پیمان عدم اشاعه، (NPT)، هم تعهدات سلبی بسیار دارد، و هم تعهدات ایجابی فراوان (موضوع مواد ۲ تا ۹ پیمان). عضو متعاهد به پیمان، در قید هر دو گونه تعهدات است. خروج از معاهده، ضرورتاً به معنای "اقدام برای اشاعه و کسب توانمندی هسته ای غیر صلح آمیز" نیست! پس این استنتاج، غلط است.

هفتم: برای شناخت تاثیرات تهدید ایران، باید نظام هژمونیک و سلسله مراتبی «کنترل تسلیحات و خلع سلاح» جهانی را شناخت.  در این نظام، NPT به خصوص پس از کنفرانس بازنگری سال ۱۹۹۵، سنگ زیرین و شالوده نظام تبعیض کنترل و عدم اشاعه قرار داشته. زنجیره پیوسته نظام تبعیض امیز عدم اشاعه هسته ای، اعم از پروتکل اضافه و یا پیمان منع جامع، و سایر اسناد محدود کننده و تعهد آور، از NPT هویت می گیرند.

هشتم: تهدید ایران به خروج از NPT, اولا به قصد حرکت به سمت تولید سلاح هسته ای نیست، بلکه، این امر در واقع تمام نظام جهانی "موزاییکی عدم اشاعه هسته ای" را در معرض فروپاشی حیثیتی و بلکه بی اعتباری قرار می دهد!  غرب ”به خصوص"، (و دیگر صاحبان توانمندی نظامی هسته ای)، به حفظ هیمنه و ابهت این نظام، برای حفظ برتری راهبردی خود، نیاز دارند. چنین اولتیماتومی، می تواند آنها را آماده یک معامله منصفانه تر کند. در این تقابل، طرف مقابل باید بداند اگر خود بلوف بزنند، موضع ما را بلوف تلقی نکنند! و، اگر عمل کنند، قطعا انتظار عمل داشته باشند!

نهم: البته که مسیر تقابل و برخورد هزینه دارد اما معمولا مسیر  توافق و تصالح، (engage)، از دهلیز پر شدت تهدید به  برخورد و منازعه (conflict) منشعب می شود! نظام، دولت، دستگاه امنیت ملی و دستگاه سیاست خارجی، در مدیریت «وضعیت» جاری، ملاحظات و مسئولیت های بسیاری دارند.