زمان پایان برجام فرارسیده است

نویسنده: اسفندیار باتمانقلیچ
دیپلماسی ایرانی: داستان پیچیدهٔ توافق هسته ای ایران بار دیگر تغییر کرد. با انتصاب اخیر جان بولتون به عنوان مشاور امنیت ملی اعتقاد ها به خروج ترامپ از توافق هسته ای بیشتر شده است.
از زمانی که ترامپ در اکتبر ۲۰۱۷ توافق هسته ای را غیرقابل تائید دانست استراتژی «یا اصلاح و یا هیچ» مطرح شد و همزمان نگرانی واشینگتن را برانگیخت که اگر ترامپ این توافق را لغو کند، به روابط با آن سوی آتلانتیک آسیب رسانده و آمریکا را مسئول گسترش جنگ و عواقب آن خواهد کرد.
چند ماه است مذاکرات آمریکا و سه کشور اروپایی بر اصلاح این توافق تا قبل از ۱۲  ماه می متمرکز شده است و به اروپا فرصتی داده تا ایران را وادار به پذیرفتن شرایط بیشتری کند، اما این مهلت به زودی به پایان می رسد و به نظر می رسد ترامپ قصد نابودی آن را دارد.
اصلاح غیرکارآمد
بنا به چهار نشانه «استراتژی اصلاح» کارآمد نخواهد بود. نخستین نشانه این است که ترامپ هرگز به طور مستقل تصریح نکرده که چه توافقی قابل قبول است. نگرانی او از توافق ایران به وضوح بیشتر عاطفی است تا منطقی. این توافق دستاورد اصلی دولت اوباما است و حتی اگر اصلاح شود با وجود احساسات ترامپ آسیب پذیر است.
دوم، انتصاب مایک پومپئو به عنوان وزیر امور خارجه و جان بولتون به عنوان مشاور امنیت ملی تنها انگیزه ترامپ را به نابودی توافق بیشتر می کند. افرادی که دور ترامپ را احاطه کرده اند دشمنی دیرینه و شدیدی با ایران دارند. حتی اگر این توافق اصلاح شود این مشاوران جدید ممکن است بهانه ای برای بد تر کردن شرایط پیدا کنند.
سوم، تاکنون ظرفیت کمی برای انجام اقدامات منطقی در حوزهٔ بوروکراسی وجود داشته است. دفتر کنترل دارایی های خارجی آمریکا بنا به مواضع دولت ترامپ در قبال ایران، تاکنون موفق به صدور یک مجوز هم برای فعالیت های تجاری ایران نشده است. این نشان می دهد که حتی تمدید لغو تحریم ها، برای تأمین منافع اقتصادی مورد انتظار ایران کافی نیست.
در نهایت، رویکرد «یا اصلاح یا هیچ» فقط یک تاکتیک است و مورد حمایت گروه هایی است که آروزی بزرگترشان تغییر رژیم ایران است. حتی اگر این توافق تصحیح شود، گروه هایی نظیر «موسسه آمریکایی اینترپرایز» و «بنیاد دفاع از دموکراسی» همچنان به دنبال سیاست های خصمانه خود با ایران هستند.
این ویژگی ها ممکن است حامیان توافق را دلسرد کند؛ اما حامیان توافق باید به یاد داشته باشند که برجام تنها یک نمونه از تعامل دیپلماتیک با ایران برای رسیدن به امنیت بیشتر در خاورمیانه است.
توقف برجام
شاید وقت آن رسیده است که ایران ادامه برجام را متوقف کند. ایران باید تلاش های مجددی را در نظر بگیرد تا به برنامه ها و توافق های جدید دست یاید و بتواند روابط دیپلماتیک و اقتصادی خود را با اروپا و همچنین جامعه جهانی بدون دخالت مستقیم ترامپ تقویت کند. این امر فرصتی را ایجاد می کند که توافق، به دلیل آنچه ترامپ انجام داده است، نابودشده اعلام شود و به ایران، شرکای اروپایی، روسیه و چین شانس می دهد تا طرح جدیدی برای مشارکت در خارج از محدودهٔ برجام ایجاد کنند که تحت نظارت واشینگتن نباشد.
در واقع، ایران می تواند بر تصمیم ترامپ پیش دستی کند و از موضع قدرت و بدون نقض روح برجام، از آن خارج شود و تعهدات خود را به مجموعه جدیدی از قراردادهای چندجانبه انتقال دهد. گام های متعددی باید در راستای این استراتژی اجرایی شود.
اولاً ایران باید از مکانیسم اختلافاتی که در برجام مطرح شده است برای خروج از توافقنامه استفاده کند، اما به شیوه ای که منجر به برگشت تحریم های سازمان ملل یا اتحادیه اروپا نشود. به این منظور، ایران باید به آژانس بین المللی انرژی اتمی اطمینان دهد که به تعهدات خود که در حال حاضر در برجام مشخص شده است پایبند است.
دوم اینکه ایران باید متعهد شود هرگز به دنبال سلاح های هسته ای نیست. مقامات ایرانی که به طور رسمی از ممنوعیت سلاح هسته ای حمایت کرده اند، باید بدانند که ارتباط مؤثر و شفاف آن ها در این مرحله از استراتژی ضروری است.
سوم، ایران باید به طور رسمی اتحادیه اروپا را به مشاوره چندجانبه و جامع در مورد مسائل سیاسی، اقتصادی و امنیتی، تحت حمایت اتحادیه اروپا و سرویس خدمت رسانی خارجی اروپا، دعوت کند.
چهارم، ایران باید روند اصلاحات داخلی خود را که برای بین المللی سازی روابط سیاسی و اقتصادی لازم است، ادامه دهد. مهم تر اینکه ایران باید به تعهد خود در طرح های گروه ویژه اقدام مالی ادامه دهد تا اصلاحات اساسی به نظام مالی ایران اعمال شود.
هرگونه ارزیابی دقیق از وضعیت کنونی برجام نشان می دهد که ایران به راه های جدیدی برای تحقق اهمیت ژئوپلیتیک خود و مشارکت چندجانبه نیاز خواهد داشت. بدون چنین تلاشی، ایران ممکن است توسط ترامپ منزوی شود.

منبع : لوبلاگ / اسفندیار باتمانقلیچ / ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی/ ۳۳