لرزش لیر با رسوایی داخلی و تنش خارجی

روزبه آرش: در دادگاه افکار عمومی جهان امروزی مسائل بی شماری ایران و ترکیه را از هم جدا می کند، اما نمی توان تشابهات مشترک آن ها را فراموش کرد. هر دو کشور دارای تمدن های باستانی قبل از اسلام دارند و امپراتوری های بسیار گسترده ای داشته اند. هر دو سرزمین های راهبردی در خاورمیانه یا در نزدیکی آن را تحت پوشش قرار می دهند و از جمعیت های نسبتا بزرگ و تحصیل کرده برخوردارند. هیچ یک از این دو کشور عرب نیستند ولی با وجود این اکثر جمعیت آن ها مسلمان است. هر دو کشور همچنین بیش از هزار سال با یکدیگر در رقابت بوده و با هم همکاری دارند. به این ترتیب مطالعه اقتصاد ترکیه می تواند برای ما بسیار سودمند باشد. نگاه به نمودار ارزش لیر ترکیه در برابر دلار و جدا کردن رکورد بدترین کاهش ارزش های لیر ثبت شده در تاریخ این کشور، یک نتیجه ساده در برخواهد داشت: رابطه نزدیک اوضاع اقتصادی این کشور با مسائل امنیتی و سیاسی. برای درک بهتر این مسئله می توان این روزها را بررسی کرد.

روز رسوایی؛ آذرماه 1392
تنش سیاسی میان جماعت گولن و دولت ترکیه در آذرماه سال 1392 در پی افشای برخی فایل های صوتی منتسب به نزدیکان دولت و چهار نفر از وزرای کابینه ترکیه آغاز شد. دولت آنکارا جماعت گولن را به تلاش برای کودتا و براندازی دولت متهم کرد. جماعت گولن، هواداران فتح الله گولن، واعظ مقیم آمریکا هستند. هواداران گولن در 10 سال اول قدرت حزب حاکم عدالت و توسعه، همکاری نزدیکی با دولت اردوغان داشتند ولی از حوالی سال 1390 مشکلات گولن و اردوغان سرباز زد. در پی این تنش و فساد سیاسی، ارزش واحد پول ترکیه در برابر دلار به پایین ترین سطح در تاریخ خود رسید و دلار رکوردها را شکست. این بحران سیاسی با رسوایی مالی در ترکیه تکمیل شد و اقتصاد ترکیه که تحت تاثیر تحولات داخلی و خارجی رو به رکود رفته با بحران ارزش واحد پولی مواجه شد. آن روزها هر دلار آمریکا بازار ارز این کشور 2,73 لیر ترکیه به فروش رفت، در حالی که هر دلار آمریکا تا پیش از بروز تنش سیاسی ناشی در ترکیه حدود دو لیر ترک بود.

پس از کودتا؛ دی ماه 1395
حملات تروریستی که در استانبول و ازمیر در غرب ترکیه اتفاق افتاد، آغاز سال نوی مرگباری را برای مردم ترکیه رقم زد. اوضاع سیاسی و امنیتی ترکیه به شدت تحت تاثیر کودتای نافرجامی قرار داشت که اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه آن را به شدت سرکوب کرد. در ادامه سرکوب کودتای نافرجام، که اردوغان آن را به گولن نسبت داد و در شرایطی که نمایندگان مجلس این کشور بحث های خود را درباره تقویت اختیارات رئیس جمهوری ترکیه آغاز کرده بودند، ارزش لیر به صورت بی سابقه ای سقوط کرد. این سقوط در ادامه چندماه روند نزولی لیر ترکیه در برابر ارزهای بین المللی بود. لیر ترکیه 2,46 درصد ارزش خود را در برابر دلار از دست داد و هر دلار در ازای 3,73 لیر داد و ستد شد. از پانزدهم ژوئیه 2016 که تلاش برای کودتا در ترکیه به شکست انجامید، مقامات این کشور به بازداشت گسترده و جمعی در صفوف ارتش، پلیس، دستگاه قضایی، مقامات سیاسی مخالف، جامعه هنرمندان و نویسندگان ترکیه اقدام کردند. این رفتارها باعث نگرانی اتحادیه اروپا بابت مسائل حقوق بشری شد و تلاش ترکیه برای پیوستن به اتحادیه اروپا را با شکست مواجه کرد تا ارزش لیر در برابر یورو نیز با سقوطی قابل توجه روبه رو شود.

تقابل اردوغان و ترامپ؛ مهر 1396
به دنبال بروز تنش دیپلماتیک میان دولت اردوغان و دولت آمریکا، بازارهای مالی ترکیه امروز وضعیت آشفته ای را پشت سر گذاشت و ارزش لیر ترکیه 2,2 درصد کاهش یافت و به 3,69 در برابر هر دلار آمریکا معامله شد. این آشفتگی در بازارهای مالی ترکیه نشان دهنده میزان آسیب پذیری اقتصاد ترکیه در مواجهه با برخی تحولات بین المللی است. ازجمله تحولات بین المللی تاثیرگذار در اقتصاد ترکیه می توان به احتمال افزایش نرخ بهره در آمریکا و کاهش تقاضا برای سرمایه گذاری، افزایش قیمت نفت و بالا رفتن هزینه های واردات این کشور و گرفتار شدن در جنگ داخلی سوریه اشاره کرد. ترکیه در جنگ داخلی سوریه ابتدا همکار ایالات متحده تلقی می شد اما پس از دوران کودتا آن ها به تدریج از آمریکا فاصله گرفته و در جبهه روسیه قرار گرفتند. سیمون کوئیجانو ایوانز، استراتژیست موسسه لیگال اند جنرال اینوستمنت در لندن گفت: «این تقابل یک موضوع دیگر را به فهرست نگرانی های مردم ترکیه اضافه می کند.»