الزامات تهیه بسته پیشنهادی امنیتی – سیاسی ایران برای اتحادیه اروپا

نویسنده: علی اسمعیلی اردکانی، پژوهشگر مسائل اروپا

دیپلماسی ایرانی: برداشت ایران از ثبات و امنیت منطقه ای فهمی دیگر گزین است. در هم تنیدگی فرهنگ، تاریخ و جغرافیا در این منطقه باعث شده تا فهم امنیت ایران به لحاظ هستی شناختی ماهیتی جمع گرا پیدا کند. به عبارتی دیگر کسی امنیت را به شکل منفعت محور و تک محوری تعریف نکند. از منظر ایران برای نزدیک کردن ذهنیت امنیتی درباره منطقه خاورمیانه و پر کردن شکاف شناختی مسائل امنیتی باید گفتگو کرد و از فرایند همین گفتگو است که می توان شکاف های موجود در مباحث امنیتی را پر کرد. نمونه موفق این تجویز برجام بود. با این مقدمه می توان با در نظر گرفتن الزاماتی از طرح بسته پیشنهادی ایران به اروپایی ها صحبت کرد که ضمن تصمیم و اجماع نظام درباره آن، وزارت امور خارجه مجری آن باشد.

نگاه  فعلی ایران به کنشگری اتحادیه اروپایی

ایران باید تلاش کند ذهنیت اروپا را از نگاه آمریکایی ها به منطقه، نظم مطلوب امنیتی و همچنین راه های رسیدن به این نظم جدا کند، زیرا آمریکایی ها با ذهنیت هژمونی طلب اواخر قرن بیست و اوایل قرن بیست ویک خود و در فضایی غیر واقعی به مسایل و نظم امنیتی جهان و به خصوص منطقه غرب آسیا نگاه می کنند. بدون شک این نگاه نمی تواند منطبق بر کارکردهای لازم برای همکاری ایران و اروپا باشد.

ایران به دنبال این است در چارچوب نگاه همکاری جویانه خود به بحث امنیت‏، سازوکارهای گفتگو برای نزدیکی نظر و دیدگاه در حوزه های موضوعی مختلف از جمله قاچاق مواد مخدر تا انسان، مهاجرت و تروریسم را به شکل موضوعی پیش ببرد. به نظر می رسد تلاش برای تعریف مشترک از موضوعات و اولویت های امنیتی دوطرف نهایتا به دستور کاری برای گفتگوهای امنیتی و سیاسی دوگانه تبدیل شود.

در این راستا گام اول آغاز گفت وگوی هدفمند با تشکیل کارگروه های مشترک در مورد بحران های منطقه ای از جمله مقابله با تروریسم تکفیری و بحران های عراق، سوریه، افغانستان و یمن است. تعیین چنین دستورکار مشترکی می تواند فشارهای امریکا روی اروپا را کم اثر کرده و از اروپا به عنوان بازیگری موثر و جهانی چهره ای مستقل بسازد. این گفتگوهای مبتنی بر دستور کار مشخص ضمن اینکه می تواند روند تخریب برجام را مهار کند، از تنش های احتمالی جدید در روابط خارجی پیشگیری کرده است. این امر با منطق طرف های غربی که انتظار داشتند برجام گشایشی برای حل بحرانهای منطقه از جمله درسوریه، یمن و عراق باشد نیز همخوان است. موثر بودن گفتگوهای گفته شده را با استناد به اعلام صریح نقش مثبت منطقه ای ایران در مقابله با داعش در عراق و سوریه در صحبت های وزیر پیشین امور خارجه آمریکا و حذف پیش شرط عدم حضور ایران در مذاکرات بین المللی سوریه در پایان مذاکرات برجام توضیح داد.

مذاکرات هسته ای نشان داد راه رسیدن به منطقه ای پایدارتر که در آن ایران و اروپا بتوانند هم زمان با اختلافات در منافع، با هم همکاری کنند، وجود دارد. دراین مذاکرات مذاکره کنندگان در ابتدا روی اصولی توافق کردند که آخر خط را برایشان روشن کرد. از این رو ایران و اروپا می توانند با جدا کردن مسائل مختلف از هم بر روی مساله امنیت تاکید و دستاوردهای کوتاه و میان مدت آن را تعریف کنند. بنابراین همانطور که دوماه قبل از توافق نهایی هسته ای در جولای 2015، رهبری تصریح کرده بودند که برجام ملاکی است برای بررسی سایر همکاری ها، در حال حاضر نیز ایران با رصد رفتار اروپا در مورد حمایت از برجام به دنبال آن است تا ارزیابی کند که آیا اروپا در مسائل منطقه ای و تعریف حوزه مشترک امنیتی در خارج نزدیک این اتحادیه بازیگری قابل اتکا هست یا خیر؟

به عبارت دیگر ایران و اتحادیه اروپایی با نوعی هم سطحی محیطی، رفتاری و ذهنی می توانند اولویت های امنیتی خود را به یکدیگر نزدیک کنند. ضرورت این امر با توجه به نظم در حال تغییر خاورمیانه بسیار با اهمیت خواهد بود. وجود این نظم نیازمند یک دولت- ملت است. با این تعبیر به زعم اکثر پژوهشگران، ایران تنها کشوری است که ویژگی های دولت-ملت را در منطقه پرآشوب خاورمیانه و خلیج فارس دارد.

در ادامه به صورت مشخص الزامات پیشنهادی برای تهیه بسته پیشنهادی ایران به اروپا را می توان این گونه برشمرد:

1- «توافق بر سر اصول و قواعد نظم بدون توجه به قواعد بازی» یک الگوی پیشنهادی برای همکاری امنیتی منطقه ای است. این امر نیازمند این است که ابتدا نتایج حاصل از اصول و قواعد مشترک نظم امنیتی مورد گفتگو و توافق قرار گرفته و بعد از ارزیابی منطق سود و زیان آن، مسیر کلی رسیدن به نظم مورد نظر تعیین شود. مثالی از این الگو را می توان اینگونه توضیح داد که  برای مثال جلوگیری از گسترش حوزه نفوذ سرزمینی تروریسم مورد توافق طرفین باشد، اما محدوده عملیاتی و راهبردهای مورد نیاز برای آن بدون دخالت نیروی سوم انجام شود.

2- ایران می تواند در یک خط و الگوی مشخص دستور کار امنیتی خود را برای منطقه و جهان با اتحادیه اروپایی به اشتراک بگذارد. نخبگان ایرانی معتقدند برای این کار اتحادیه اروپایی باید لنز امنیتی خود را که با معیارهای آمریکا تنظیم شده به بررسی های میدانی و واقعی خاورمیانه نزدیک کند. اروپا باید با بازنگری رویکرد واقع گرایانه رمانتیک خود، چشم انداز و نقشی را که در راهبردهای خود تعیین کرده را فارغ از محدودیت های ناشی از منافع آمریکا و متحدان منطقه ای اش در خاورمیانه دنبال کند. این فرمول بود که دستاوردی چون برجام را برای این اتحادیه به همراه داشت و باعث بالارفتن جایگاه امنیتی - سیاسی این موجودیت در نظم و امنیت بین الملل شد.

3-ایران و اروپا هر دو به یک محیط امن نیازمندند تا به واسطه آن منابع داخلی خود را در جهتی به جز ترمیم خلاء های امنیت منطقه و جهان پر کنند. تجمیع نیروهای و ظرفیت های داخلی برای توسعه و رفاه حداکثری در برنامه جمهوری اسلامی ایران است. این هدف با اهداف کلان اتحادیه اروپایی و کشورهای موثر آن همخوان است. ایران همواره معتقد به نظمی امنیتی بوده که فضایی برای کنشگری غیر امنیتی و نظامی فراهم تا بتواند ظرفیت های غیر نظامی و امنیتی خود از جمله منابع طبیعی و انسانی را فعال کند.

4- مهمترین رسالت ایران در قبال همسنگان امنیتی مثل اروپا این است که ضرورت درک این موقعیت را به آنها اشتراک بگذارند. برای این کار لازم است اروپا از نگاه منطقه گرایی سنتی و کلاسیک خود دست بکشد و با نگاهی فرایندی به مسائل امنیتی آینده خود بنگرد، زیرا انسجام و همبستگی دورن منطقه ای بیشتری بین این دو بازیگر وجود دارد. البته باید میان این موضوع با وضعیت های آرمانی دیگر تفکیک قائل شد، زیرا توجه به این مساله نیازمند رویکردی واقعگرا است. واقعیت ناشی از اینکه خاورمیانه ظرفیت یک همگرایی امنیتی را ندارد. بنابراین باید از تعریف کارکرد مشترک مورد به مورد به کارکرد پیچیده و چند بعدی رسید. یعنی آغاز تاکتیکی برای رسیدن به راهبردهای مشخص در حوزه های امنیتی میان ایران و اتحادیه اروپایی

5-در شکل جدیدی از رویکردهای مفهومی تعریف شده در ادبیات راهبردی – امنیتی ایران می توان در بلندمدت به منطقه گرایی غیرجغرافیایی بر اساس حس مشترک از تهدید و تامین امنیت باور داشت. نوعی منطقه گرایی که ضمن نزدیکی مفهومی بر پایه منطق موقعیت، به تدریج پایه ای برای نزدیکی مصداقی در حوزه های اقتصادی، سیاسی و علمی با اتحادیه اروپایی باشد. در این رویکردهای مفهومی، تهدیدانگاری توانایی موشکی ایران کمرنگ و همزمان بر مسائل امنیتی تاثیرگذار در حوزه جغرافیایی مشترک ایران و اتحادیه اروپایی تاکید می شود.

انتشار اولیه: سه شنبه 21 آذر 1396 / انتشار مجدد: چهارشنبه 6 دی 1396