تعلیق همه پرسی؛ نگاه هوشمندانه ولی دیرهنگام بارزانی

سیده مسعوده میر مسعود، سردبیر مجله ایرانی روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: رفراندوم استقلال  اقلیم کردستان عراق در۲۵ سپتامبر ۲۰۱۷ درحالی انجام شد که دولت مرکزی عراق از مسعود بارزانی چندین بار برای مذاکره دعوت کرده اما پافشاری بارزانی در این تصمیم اشتباه در زمان اشتباه باعث مرگ ده ها پیشمرگ کرد و نیروهای عراقی شد و اعتماد بین دولت مرکزی و اقلیم را مخدوش کرد تا اینکه بارزانی در ۲۵ اکتبر تقریبا یک ماه بعد از همه پرسی استقلال، تعلیق همه پرسی را اعلام و درخواست مذاکره با دولت مرکزی را پیشنهاد کرد. این تصمیم با اینکه دیر هنگام بود باز هم در این مقطع اقدامی هوشمندانه برای جلوگیری از ادامه خشونت بیشتر در کشور جنگ زده عراق بود. در این نوشته سعی شده عوامل موثر بر تصمیم گیری بارزانی در این همه پرسی استقلال کردستان عراق در تحلیل لایه به لایه مورد واکاوی قرار گیرد و در آخر یک نتیجه از پیامد این تصمیم برای اقلیم کردستان عراق داشته باشد.

 به طور کلی تصمیم گیری استراتژیک تحت تاثیر تعدادی از عوامل است که اولین عامل تاثیر گذار همان عوامل عقلایی است. منظور از عوامل عقلانی، عوامل قابل اندازه گیری از قبیل هزینه، زمان، پیش بینی ها و غیره است. در این تصمیم همه پرسی برای استقلال اقلیم کردستان عراق، بارزانی این عوامل را در محاسبات خود نگنجانده بود؛ به خصوص  محاسبه هزینه های شکست این تصمیم  که می توانست او را در قبول پیشنهادهای حیدر العبادی قبل از اجرای این همه پرسی متقاعد کند. آیتم زمان نیز در این تصمیم بسیار مهم بود و اکثر تحلیلگران نیز به این اشاره کرده بودند که با توجه به شرایط عراق پسا داعش، زمان برای این همه پرسی مناسب نیست ولی بارزانی خلاف نظر همگان، حتی زمان پسا داعش را برای تعیین سرنوشت کردها مناسب می دید و بارها به این موضوع اشاره کرده بود که باید تکلیف کردها که سهم بزرگی در ریشه کنی داعش داشتند مشخص شود و استقلال در دوران پساداعش را حق مسلم کردها قلمداد می کرد. دومین عامل تاثیر گذار عوامل روانشناختی است. مشارکت روانشناختی در پدیده تصمیم گیری روشن است. عواملی از قبیل شخصیت تصمیم گیر، توانائی های او، تجربیات، درک، ارزش ها، آمال و نقش او از جمله عوامل مهم در تصمیم گیری هستند. بارزانی به مدت دو تا ۴ سال و دو بار دو سال ریاست اقلیم کردستان را برعهده داشت و تجربه هم نشان داده که ماندگاری به مدت طولانی در مسند، می تواند در تصمیم گیری فرد را از نظر روانشناختی مغرور کند و قوه تصمیم گیری از مدل تیمی به مدل تکی تبدیل کند و این اتفاقی بود که برای بارزانی اتفاق افتاد و با وجود نهی بزرگان حزب کرد میهنی و مخالفت علنی حزب گوران و همسایگان و حتی قدرت های بزرگ به این تصمیم نتوانست بارزانی از این تصمیم منصرف کند و تقریبا بارزانی در تمام مصاحبه ها از نظر روانشناختی خودرا در این تصمیم  پیروز نشان می داد و از نظر روانشناختی هم به این موضوع  حتی باور پیدا کرده بود.

سومین عامل مهم در تصمیم گیری استراتژیکی عوامل اجتماعی است موافقت دیگران به خصوص کسانی که تصمیم به نوعی بر آنان تاثیر می گذارد، از مسائل مهم تصمیم گیری است. اینجا باز می توان نهی ایران و ترکیه را مثال زد که بیشترین جمعیت اکراد را داشتند و این همه پرسی را اشتباه محض می دانستند و حتی مخالفت های خود را تا حد بستن مرزهای مشترک با اقلیم و مسدود کردن مرزهای هوایی پیش بردند و اگر بارزانی کمی تامل در این عوامل می کرد می توانست وجهه اقلیم را حتی در نزد همسایگان دارای جمعیت کرد بالا ببرد و با این موافقت شاید به نوعی تعامل و دیپلماسی خودرا به نمایش می گذاشت.

چهارمین عامل عوامل فرهنگی است محیط دارای لایه های فرهنگی متعددی است که به نام فرهنگ منطقه، فرهنگ کشور و فرهنگ جهانی خوانده می شود. فرهنگ منطقه نشان داده که تعامل و همکاری بیشترین برد در هر موضوعی داشته و خود رای و تک روی همیشه در روابط بین دولت ها مناسب نبوده و تبعات این تک روی نیز عائد کشور تک رو شده است. مسعود بارزانی با تک روی از فرهنگ تعامل با اجرای این همه پرسی با وجود تاکید و اصرار اکثریت، بیشترین ضرر را در این دوران بی نظمی در خاورمیانه به اقلیم کردستان وارد کرد.

نتیجه گیری: به هرحال مسعود بارزانی با این تصمیم گیری اقلیم را در وضعیت نامناسبی قرار داد و پیامدهای این  موضوع در آینده کردستان عراق به خصوص در ارتباط با دولت مرکزی بیشتر انعکاس داده می شود. دولت مرکزی در آینده به علت کم شدن اعتماد در تصمیم گیری های کلیدی، کردستان را کمتر به بازی خواهد گرفت. ملت کرد ملتی مغرور هستند و از این بابت که در تصمیم گیری ها در دولت مرکزی کم تر شرکت خواهند داشت، منزوی خواهند شد. ولی با انتخابات ریاستی که آبان ماه انجام خواهد شد می تواند سو امیدی برای اقلیم باشد که ریاست را فردی متعادل بر عهده بگیرد تا بتواند ابن سرخوردگی در کردها و خشونت بوجود آمده با نیروهای دولت مرکزی را کم کند و در حفظ تمامیت ارضی عراق یکپارچه تلاش کند و با همسایگان دارای کرد تعامل و روابط دوستانه برقرار کند.