دیپلماسی عمومی و فرصت هایی که از دست می دهیم

احسان موحدیان، دکترای روابط بین الملل، مدرس و محقق

دیپلماسی ایرانی: در عصر اشباع جهان از رسانه های نوین و در دورانی که میلیاردها نفر از مردم جهان با استفاده از گوشی های تلفن همراه از منابع رسانه ای متنوعی اعم از رسانه های سنتی مانند رادیو – تلویزیون یا رسانه های مبتنی بر شبکه های اجتماعی و برنامه های تلفن همراه استفاده می کنند، توجه به دیپلماسی عمومی برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی و رساندن صدای خود به جهان پیرامون اهمیت روزافزونی پیدا کرده است.

در دو سه سال اخیر شبکه های اجتماعی مبتنی بر به اشتراک گذاری عکس محبوبیت روزافزونی پیدا کرده اند و برخی از آنها مانند اینستگرام و اسنپ چت به محل حضور صدها میلیون نفر از شهروندان دنیای دیجیتال و به خصوص نسل جوان متولد دهه 70 شمسی به بعد مبدل شده اند که هر روز و هر ساعت با ارسال پست هایی به همراه عکس لحظه به لحظه زندگی خود را به اشتراک می گذارند.

بسیاری از نهادهای دولتی وغیرانتفاعی فعال در حوزه دیپلماسی نیز متوجه ظرفیت های این رسانه های جدید برای پیشبرد اهداف دیپلماسی عمومی و ارائه چهره ای جذاب و دلفریب از کشورها و نهادهای متبوع خود شده اند و با راه اندازی صفحاتی در اینستگرام در این زمینه می کوشند.

متاسفانه نهادهای دولتی در ایران کمتر به این ظرفیت ها توجه می کنند و حداکثر همت آنها متوجه به روز کردن وب سایت ها یا کانال های تلگرامی است. این در حالی است که این روزها نحوه استفاده از اینترنت در دنیا به شکلی گسترده تغییر یافته و به جای توجه به سایت ها و لینک های اینترنتی کاربران به برنامه های موبایلی یا appها توجه دارند و برنامه تلگرام نیز تنها در ایران مهم ترین ابزار ارتباطی مبتنی بر بستر تلفن همراه است و در دیگر کشورها واتس اپ و پیام رسان فیس بوک برترین پیام رسان های موبایلی محسوب می شوند.

در چنین شرایطی که ما خود چندان به فکر استفاده از این ابزار مفید و کم هزینه به نفع کشور نیستیم، حداقل بد نیست تا به دیگر افرادی که دوست دارند از ابزار یاد شده برای ارائه چهره ای جذاب و مناسب از ایران استفاده کنند مجال تنفس و خودنمایی بدهیم و از کج سلیقگی و اعمال خط قرمزهای مبهم و گنگ پرهیز کنیم.

این روزها اینستگرام مملو از حساب های کاربری متعلق به جهانگردانی است که بخش عمده ای از سال را صرف سفر به کشورهای مختلف جهان و به اشتراک گذاری خاطرات خود از این کشورها می کنند. کشور ایران به علت مهمان نوازی مردمانش، جاذبه های گردشگری بی پایانش، هزینه پایین سفر و وجود زیرساخت های کم و بیش مناسب حداقل در شهرهای بزرگ می تواند مقصدی جذاب برای میلیون ها جهانگرد خارجی باشد. ولی سخت گیریهای غیرقابل درک در صدور ویزا برای برخی از این جهانگردان که برخی از آنها در اینستگرام صدها هزار تعقیب کننده دارند و می توانند روایت های مثبت و دست اولی از شرایط داخلی ایران ارائه دهند، کج سلیقگی تلقی می شود.

یکی از این افراد جهانگردی آمریکایی با نام مستعار borderjunkie است که حساب کاربریش در اینستگرام بیش از 61 هزار تعقیب کننده دارد. وی به نزدیک به 160 کشور جهان سفر کرده و جاذبه های گردشگری هر یک از آنها را نیز معرفی کرده، اما کشور محبوب خود را با توجه به اطلاعاتی که در مورد کشورمان به دست آورده و تعاملاتی که با ایرانیان در اینترنت داشته، ایران معرفی کرده است.

Borderjunkie در یکی از پست هایش از جزیره قشم می نویسد: این تصمیم که کارم و همه چیزم را ول کنم و جهانگردی کنم بهترین و مهم ترین تصمیم زندگیم بود. ما فقط یک بار زندگی می کنیم و ... به گذشته بازنمی گردیم. اگر در خانه راحت خود می ماندم چیزهای زیبایی که دیده ام و دوستان جالبی که پیدا کرده ام و تجارب غیرقابل باوری که کسب کرده ام را به دست نمی آوردم. زندگی پر از تردید است و من نمی دانم چه پیش خواهد آمد. اما ندانستن بخشی از سفر است. مهر زندگی کردن فقط یکبار بر گذرنامه انسان نقش می بندد.

نگارنده به طور اتفاقی و از طریق بررسی پست های محبوب اینستگرام در مورد ایران از وجود وی مطلع شد. او در اوایل مرداد ماه از کشور عمان وارد جزیره قشم شد و برای دریافت ویزای ورود به ایران تلاش کرد. طی این مدت Borderjunkie با حضور در جزیره هرمز و بازدید از جاذبه های جهانگردی جزیره قشم، توصیف غذاها و مهمان نوازی مردم ایران تلاش کرد چهره ای واقعی از ایران امروز ترسیم کند. نظرات و مطالب ارسالی ده ها هزار نفر از تعقیب کنندگان صفحه او در چهارگوشه جهان نشان می داد این تک صفحه ساده در اینستگرام تا چه حد توانسته بر ذهن و نظر مردم دیگر نقاط دنیا تاثیر بگذارد. خود او نیز گاهی پیام های مستقیم ارسالی (دایرکت ها) را به نمایش می گذاشت. در یکی از تاثیرگذارترین این پیام ها که از ایسلند ارسال شده بود کاربری از تغییر عمیق نگاهش به ایران پس از مطالعه مطالب و تماشای عکس های Borderjunkie خبر داده بود.

در نهایت Borderjunkie نتوانست ویزای ورود به ایران را دریافت کند . اما یکی از معدود کشورهای جهان که او موفق به بازدید از آن نشده بود، سرانجام به او ویزا داد. این کشور عربستان سعودی است. در حالی که ایران با فرصت سوزی امکان تبلیغات مثبت یک جهانگرد ساده به نفع خود را که بدون صرف هیچ هزینه ای انجام می شد از دست داد، عربستان با فرصت طلبی به Borderjunkie ویزا داد و او با توجه به شهرتش در جده از پذیرایی جانانه و مفصل شیوخ محلی برخوردار شد و به یکی از معدود افرادی مبدل شد که فرصت بازدید از خرابه های باستانی الشویحطیة در منطقه الجوف را پیدا کرد.

به نظر می رسد وقت آن رسیده که درک بهتری از ظرفیت ها و فرصت سازی های فضای مجازی به نفع جمهوری اسلامی ایران پیدا کنیم و اگر خود از امکانات دنیای سایبر برای ارائه چهره ای منطقی و جذاب از ایران عزیز استفاده نمی کنیم، حداقل این فرصت را از دیگران دریغ نکنیم و به رقبای منطقه ای خود اجازه ندهیم به جای ما از این توانمندی ها استفاده کنند.