اهداف سفر سرلشکر باقری به آنکارا

نویسنده: صادق ملکی، کار شناس و تحلیلگر ارشد سیاسی
دیپلماسی ایرانی: کدام یک را باید باور کرد؟ باید از سفر مقام عالی نظامی ایرانی به آنکارا خشنود بود و یا از دیوارکشی ترکیه در مرزهای ایران ناراضی بود؟ باید دیوارکشی را تائید ایران هراسی تلقی کنیم و یا سفر را شروع فروریختن دیوارهای بی اعتمادی بدانیم؟ این بازی صحنه سیاست است که ابهام را در آن همشیگی می نماید. نه دیوار نقطه آخر و نه سفر نقطه آغاز تحولی بنیادین در روابط ایران و ترکیه می باشد.
سرلشکر باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران در راس هیات نظامی بنابر دعوت حلوصی آکار همتای ترک، به آنکارا سفر کرد. گفتگو و همکاری در خصوص تحولات منطقه، مبارزه با تروریسم، امنیت مرزهای مشترک و مذاکرات آستانه مهم ترین محورهای سفر باقری در گفتگو با مقام های سیاسی و نظامی ترکیه بود.
انجام این سفر اگرچه در دستور کار روابط بوده اما همزمانی تقریبی آن با شروع احداث دیوارهای مرزی توسط ترکیه محل تعمق است. در گذشته نیز ترکیه هر زمانی که در نظر داشت اقدامی را علیه ایران انجام دهد در رویکردی محاسبه شده سعی می کرد تابلوی مثبت از روابط را به نمایش گذاشته و از واکنش های ایران جلوگیری کرده و یا از دامنه منفی آن بکاهد. رجوع به روند پرونده و نحوه استقرار سپر موشکی در ترکیه و اعلام هدف نبودن ایران توسط مقامات این کشور و اظهار هدف بودن ایران توسط دبیرکل ناتو و رئیس جمهور وقت فرانسه، شاید بتواند راهنمای کسانی باشد که احتیاط نموده و از یک سفر مقام نظامی، تحلیلی راهبردی ارایه ندهند.
اخبار منتشر شده نشان می دهد گفتگو ها و توافقات سفر بیشتر ماهیت نظامی و امنیتی داشته است. گزارشات دریافتی حاکی از آن است که جلوگیری و مقابله با تحرکات حزب کارگران کردستان، مذاکرات در مورد وضعیت کردهای سوریه، همه پرسی اقلیم، وضعیت عراق و سوریه، داعش، حشد الشعبی، افزایش ضریب امنیتی مرز ها و... از جمله محورهای مذاکرات بوده است. برخی رسانه ها یکی از توافقات سفر را، توافق دو کشور برای عملیات مشترک عنوان کرده اند. با توجه به ملاحظات مختلف، توافق در مورد عملیات های مشترک دور از ذهن بوده، اما عملیات های همزمان چون مسبوق به سابقه است می تواند جزو توافقات باشد.
عملگرایی آنکارا در سیاست های اتخاذی، سیاست چند وجهی و رویکرد منافع محور در سال های اخیر سبب شده است ترکیه حتی در شرایط بحرانی بتواند تهدیدات را به فرصت تبدیل نماید. حمایت ترکیه از داعش حتی برای متحدین غربی این کشور نیز امری روشن بود. اما ضرورت های ناشی از شرایط عامل تغییر سیاست های آنکارا به گونه ای گردید که در حال حاضر ترکیه ظاهرا در صف اول مبارزه با داعش قرار گرفته است. در هر توافق سیاسی، نظامی، امنیتی و اقتصادی با ترکیه باید توجه شود که آنکارا تنها و تنها، ملاحظات خود را داشته و در بسیاری از اوقات این ملاحظات در راستای ملاحظات کلان غرب می باشد. لذا با توجه به شرایط متغیر و در حال گذر منطقه و تحولات سیال سیاسی پیش رو، نگاه کار شناسانه به توافقات و تعمق در تبعات آن، برای تهران امری الزامی است. نباید حال را دید و با آن به تصمیم سازی رسید. تغییر شرایط منطقه، ایران، ترکیه، نظام بین الملل، ملاحظات و سیاست های دو کشور در خصوص بسیاری از موضوعات متفاوت و بعضا چون عراق و سوریه در تضاد با یگدیگر است. سیاست های نظامی و امنیتی کشور ها، حاصل تصمیمات آنی نبوده و توافقات مقطعی می تواند به سیاست های بلند مدت کشور ها آسیب جدی وارد نماید. ترکیه دیروز اعلام استقلال دولت در شمال عراق را عامل جنگ می دانست و امروز از این سیاست فرسنگ ها فاصله گرفته است. تحلیل و درک سیاست ها و رویکردهای کشور ها از جمله ترکیه حاصل تحولات سیال گذرا نبوده و باید در هر تحلیلی به درک راهبردی از جایگاه کشور ها در نظام بین الملل، منطقه و شرایط داخلی و از همه مهم تر نگاه آن به ایران، توجه ویژه داشت.
سفر مقام عالی نظامی ایران در این سطح به ترکیه پس از انقلاب، مهم است اما نباید از آن به تغییر راهبردی رویکرد ها رسید. ترکیه عضو ناتو و مورد حمایت سرمایه جهانی اگرچه امروز دچار مشکل با اروپا و آمریکا شده است اما این مشکلات از نوع مشکلات ایران با غرب نبوده و گذرا و تاکتیکی است. ترکیه هیچ گاه وارد ریسک تخریب روابط خود با غرب به بهای نزدیکی با ایران نخواهد شد. البته مانور روی روابط ایران، می تواند ضمن تأمین منافع ترکیه در ارتباط با ایران، به اتخاذ امتیازات منجر شده و قدرت چانه زنی برای آنکارا در مذاکرات را افزایش دهد.