بحران قطر ممکن است ماه‌ها به طول انجامد

نویسنده: باراک بارفی

دیپلماسی ایرانی: 5 ژوئن زمانی که قدرت های عرب خلیج فارس اعلام کردند به دلیل ارتباط قطر با تروریست ها روابط دیپلماتیک خود با این کشور را قطع خواهند کرد پیام روشن بود: یا با سیاست های منطقه ای همراه شو، یا هزینه اش را پرداخت کن.

یک هفته پس از این ماجرا به نظر می آید قطر عجله ای برای سازگاری ندارد و عدم هماهنگی و انسجام در سیاست خارجی دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده به تداوم شکاف منجر شده است.

فاسد نشان دادن قطر به عنوان کشور منفور منطقه بعید است خصایل این کشور را تغییر دهد، به دو دلیل. نخست اینکه قطر ثروتمندتر از آن است که به آسانی کنار گذاشته شود. ذخایر فراوان گاز طبیعی قطر باعث شده این کشور بالاترین سرانه درآمد را در جهان داشته باشد. حتی با وجود منع سفر و تجارت با قطر از سوی عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین و مصر، اقتصاد قطر با تلاطم قابل توجهی روبرو نخواهد شد.

دلیل دوم در خصوص اینکه چرا قطر می تواند در مقابل همسایگان خود صبوری کند، به اهمیت استراتژیک این کشور برای ایالات متحده مرتبط است. قطر میزبان پایگاه هوایی العدید است که به عنوان پایگاه عملیاتی آمریکا در جنگ علیه داعش فعالیت می کند، قطر با برخورداری از روابط قدرتمند با ایالات متحده با هوشمندی روابط خود را با افراط گرایان اسلامی متوازن کرده است.

روابط قطر با گروه های جهادی آمریکا را به خشم آورده است اما ایالات متحده همچنین از این موضوع منتفع شده است. برای نمونه قطر، طالبان را مجاب کرد تا بو برگادی، سرباز آمریکایی را در ماه مه 2014 آزاد کند، سه ماه به آزادی پیتر تئو کورتیس، ژورنالیست آمریکایی که توسط جبهه النصره، القاعده سوریه، اسیر شده بود کمک کرد. قطر معتقد است روابطش با گروه هایی همچون حماس، طالبان و القاعده باعث تلطیف مواضع آن ها شده و آن را برای مذاکره رام کرده است.

البته که همسایگان بزرگ قطر در خلیج فارس اوضاع را متفاوت می بینند، اما در جریان اختلاف نظرهای گذشته، دیپلماسی ایالات متحده به حفظ صلح کمک کرده است. اما دولت ترامپ دیگر آن توان حل و فصل تنش های منطقه ای را نشان نداده است. پس از قطع روابط دیپلماتیک 4 کشور عربی با قطر، ترامپ در توئیتر قطر را به باد انتقاد گرفت و از تصمیم عربستان سعودی حمایت کرد. این توئیتر موضع ایالات متحده را دشوار کرد و پنتاگون و وزارت خارجه را به سمت اتخاذ لحنی بی طرفانه تر سوق داد. یکی از سخنگویان پنتاگون، قطر را به خاطر "تعهد سرسختانه اش نسبت به امنیت منطقه" ستایش کرد و یکی از سخنگویان وزارت خارجه، روابط ایالات متحده و قطر را "قدرتمند" توصیف و از تلاش های قطر برای محدود کردن سازماندهی مالی تروریست ها تقدیر کرد.

قطر از سال ها پیش به عنوان بی طرف و داور منطقه ای شناخته می شود، اما پس از خیزش های بهار عربی در سال 2011، سیاست خارجی مداخله گرایانه ای، به نفع اسلام گرایان، در پیش گرفت که باعث خشم مصر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی شده است.

هر چند روابط بحرین و قطر هرگز خوب نبوده است. دو کشور بر سر جزایر مورد مناقشه در سال 1986 وارد زد و خورد شده اند. امروز نیز حاکمان اهل تسنن بحرین، از قطر به خاطر روابط دوستانه اش با ایران بیزار هستند. بحرین، جمهوری اسلامی را متهم به تحریک اکثریت شیعه در بحرین می کند.

این چهار حکومت با بستن مرزهای زمینی و هوایی خود به روی قطر طلایه دار کارزار ضد قطری شده اند. آن ها روابط تجاری خود را نیز قطع کرده اند. اغلب کشورهای عربی در خلیج فارس از شهروندان خود خواسته اند تا قطر را ترک کنند. امارات متحده عربی حتی هرگونه همذات پنداری با قطر در شبکه های اجتماعی را ممنوع کرده است.

هرچند لیست کشورهایی که روابط خود را قطع کرده اند چشمگیر است اما به همان میزان کشورهایی که این کار را نکرده اند نیز قابل توجه هستند. کویت و عمان، با وجود اینکه هر دو عضو شورای همکاری خلیج فارس هستند، راه آن ها را در پیش نگرفته اند. بلوک ضد قطری حتی نتوانسته است نزدیکترین متحدان خود را همراه کند.

به طریق مشابه، اردن نیز با آنکه اعلام کرده روابط دیپلماتیک خود را کاهش می دهد اما جزئیات اندکی از اقدامات خود منتشر کرده است. تا آن هنگام که قطر با کویت و اردن روابط خود را حفظ کند، اثرات کارزار کنونی احتمالا محدود خواهد بود.

در واقع، تلاش ها در قدیم برای منزوی کردن کشورهای آسیب پذیر عرب هم نهایتا ناکام مانده است. پس از تصرف خاک عراق توسط ایران در سال 1986، همین ائتلافی که امروز قطر را محکوم می کند از سوریه خواست روابط خود را با تهران کاهش دهد. عربستان سعودی بسته هویج و چماق به سوریه ارائه داد، از جمله اینکه جایگزین ایران به عنوان تامین کننده اصلی نفت سوریه خواهد شد. اما حتی زمانی که سوریه با کسری بودجه شدید روبرو شد، چندین سال قحطی را پشت سر گذاشت و کمک های خارجی کاهش یافت، بر ائتلاف سعودی غلبه کرد.

قطر ناچار است برخورد خوبی با ایران داشته باشد چرا که به طور مشترک بزرگترین میدان گازی جهان، پارس جنوبی در خلیج فارس، را در اختیار دارند. ایران پیشنهاد داده است که 40 درصد نیاز غذای قطر که دیگر عربستان سعودی تامین نمی کند را مهیا کند.

خلا رهبری ایالات متحده فضا را برای دیپلماسی منطقه ای باز کرده و کویت در تلاش است تا در بحران کنونی میانجیگری کند. ممکن است تمام طرفین موافقت کنند در ازای امتیازات صوری از موضع خود عقب بروند. اما احتمال بالاتر این است که شکاف کنونی ماه ها، اگر نگوییم سال ها، ادامه پیدا کند، خاورمیانه از هم گسسته را بیش از پیش از هم جدا کند و ناکارآمدی "رئیس کل توئیتر" را نمایان کند.

منبع: پراجکت سیندیکت / ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی/ ۳۳