متن پنجمین گزارش برجامی وزارت خارجه به مجلس
متن پنجمین گزارش سه ماهه وزارت امور خارجه که روز گذشته تقدیم کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی شد ، منتشر شد .
به گزارش ایسنا، نخستین گزارش سه ماهه از اجرای برجام طی نامه شماره 4060511/106/130 مورخ1395/1/26، دومین گزارش طی نامه شماره 4233807/603/131 مورخ 1395/4/26، سومین گزارش طی نامه شماره 4405268/374/602 مورخ 1395/7/26 و چهارمین گزارش سه ماهه طی نامه شماره 4526254/374/602 مورخ 1395/10/26، تقدیم کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی شد.
پنجمین گزارش، مجموعه اقدامات از ۲۶ دی ۹۵ تا ۲۶ فرودین ۹۶ را در بر می گیرد.
این گزارش از سه بخش: «آخرین تحولات در حوزه فعالیت های هسته ای»، «آخرین تحولات در حوزه رفع تحریم ها»، و «موانع و چالش ها» تشکیل شده است که به شرح زیر است:
بسم الله الرحمن الرحیم
پنجمین گزارش سه ماهه وزارت امور خارجه
به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی
در مورد اجرای برجام
26 دی 1395 الی 26 فروردین 1396
مقدمه
برنامه جامع اقدام مشترک "برجام" که در 23 تیرماه 1394 بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای موسوم به 1+5 مورد توافق قرار گرفت، متعاقب تصویب «قانون اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» در مجلس شورای اسلامی، مصوبه جلسه ی 634 مورخ 1394/5/19 شورای عالی امنیت ملی و نامه مورخ 1394/7/29مقام معظم رهبری (مدظله العالی) خطاب به ریاست محترم جمهوری، در تاریخ 26 دی ماه 1394 رسما وارد مرحله اجرایی شد. تبصره یک قانون «اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» مصوب 1394/7/21 مجلس شورای اسلامی مقرر می دارد: «وزیر امور خارجه موظف است روند اجرای توافقنامه را هر سه ماه یک بار به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی گزارش دهد». نخستین گزارش سه ماهه از اجرای برجام در 26 فروردین ماه 1395، دومین گزارش سه ماهه در 26 تیرماه 1395، سومین گزارش سه ماهه در 26 مهرماه 1395و چهارمین گزارش سه ماهه در 26 دی ماه 1395تقدیم کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی شد.[1] گزارش حاضر، پنجمین گزارش سه ماهه اجرای برجام از تاریخ 26 دی 1395 لغایت 26 فروردین 1396 می باشد.
گزارش حاضر از سه بخش تشکیل شده است: «آخرین تحولات در حوزه فعالیت های هسته ای»، «آخرین تحولات در حوزه رفع تحریم ها»، و «موانع و چالش ها».
بخش نخست
آخرین تحولات در حوزه فعالیت های هسته ای
به رسمیت شناخته شدن برنامه صلح آمیز هسته ای جمهوری اسلامی ایران از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد و اعضای جامعه بین المللی به شمول غنی سازی اورانیوم و ساخت راکتور آب سنگین، تداوم برنامه صلح آمیز هسته ای کشورمان از جمله در تمامی ابعاد مهم و حساس خود، گشوده شدن افق های نوینی در توسعه صنعت و دانش هسته ای، آغاز و گسترش همکاری های بین المللی در حوزه هسته ای و مختومه شدن پرونده مربوط به اتهامات بی اساس علیه جمهوری اسلامی ایران تحت عنوان "ابعاد احتمالی نظامی" در فعالیت های هسته ای کشورمان، از جمله دستاوردهای بسیار مهم و پایدارِ توافق برجام برای صنعت هسته ای جمهوری اسلامی می باشد، که در گزارش های قبلی به تفصیل به آنها پرداخته شد.
طی سه ماه گذشته فعالیت های هسته ای مرتبط با برجام، طبق برنامه از پیش تعیین شده به ویژه در حوزه بسیار مهم تحقیق و توسعه غنی سازی، بدون توقف در حال پیشرفت بوده است. عمده ترین تحولات سه ماه گذشته به عبارت زیر گزارش می شود:
از مهم ترین تحولات سه ماهه گذشته، شروع گازدهی به سانتریفیوژ راهبردی IR-8 در بهمن ماه 1395 بود. این ماشین پیشرفته و قدرتمند با توانی حداقل بیست برابر سانتریفیوژهای موجود IR-1، نقطه عطفی در تحقیق و توسعه غنی سازی در ایران است. دو ماشینIR-6 و IR-8 که اکنون هر دو تحت آزمایش با گاز اورانیوم(UF6) قرار دارند، آینده صنعت غنی سازی در ایران را رقم خواهند زد و طبق برنامه طراحی شده توسط سازمان انرژی اتمی کشورمان، پس از اتمام مراحل پیچیده تحقیق و توسعه، به مرحله تولید صنعتی خواهند رسید.
پروژه مدرن سازی راکتور آب سنگین اراک طبق برنامه ادامه دارد. بازطراحی مفهومی راکتور توسط متخصصین کشورمان به پایان رسیده و همزمان قرارداد مشاوره بازطراحی با چین مذاکره و در روز 24 فروردین 1396 با ملحوظ شدن کلیه ملاحظات سازمان انرژی اتمی ایران نهائی و در پکن امضا گردید. مذاکره بر سر تعیین نوع سوخت راکتور مذکور با طرف چینی در حال انجام است و در اسفند 1395 متخصصان دو کشور به صورت متقابل از مراکز سوخت یکدیگر بازدید نمودند. طراحی مراحل بعدی پروژه توسط متخصصین داخلی بر اساس جدول زمان بندی و پیش بینی شده در حال انجام است.
کارخانه تولید آب سنگین همچنان به فعالیت خود با ظرفیت کامل ادامه می دهد. به منظور ایفای تعهد جمهوری اسلامی ایران مبنی بر عرضه محصول مازاد بر 130 تن در بازارهای بین المللی و فروش محصول تولیدی، شناسایی مشتری های بالقوه اروپائی و آسیائی و مذاکره با خریداران، در حال انجام است. لازم به ذکر است تاکنون مقدار 70 تن آب سنگین تولیدی کشورمان به روسیه و آمریکا فروخته شده است.
در فردو ضمن حفظ کلیه زیر ساخت ها، تجهیزات و تاسیسات و سانتریفیوژهای موجود در یک بال سایت که به معنی حفظ ظرفیت راهبردی فردو است، پروژه جداسازی ایزوتوپ های پایدار به روش سانتریفیوژ (طبق بند 1/46 برجام) پس از انجام مذاکرات فنی و تخصصی با دولت روسیه مورد تفاهم واقع شده است. قرارداد فاز مطالعاتی (تحقیق و توسعه) این پروژه در تاریخ 30 دی 1395 امضا گردید و در حال حاضر در دست اجرا است.
تعامل با آژانس بین المللی انرژی اتمی با هدف راستی آزمائی انجام تعهدات از سوی جمهوری اسلامی ایران در چارچوب توافقنامه و پروتکل الحاقی (که به صورت داوطلبانه اجرا می گردد) طبق برنامه از پیش تعیین شده و بدون هیچ مشکل خاصی ادامه دارد. این تعاملات شامل تهیه اظهاریه های مربوطه، پاسخ به مکاتبات و سئوالات آژانس، ارائه دسترسی های متعارف، برگزاری جلسات هماهنگی با نمایندگان آژانس، و تکمیل فرم های حسابرسی مواد هسته ای می باشد. در آخرین گزارش مدیرکل آژانس به شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی (GOV/2017/10) که در تاریخ 6 اسفند 1395 منتشر گردید، مدیرکل آژانس اجرای کامل تعهدات از سوی ایران وفق برجام را گواهی و بار دیگر بر پایبندی ایران به کلیه تعهدات خود تاکید نموده است.
در خصوص ذخایر کیک زرد، عملیات اکتشاف، استخراج و فرآوری کیک زرد از کلیه منابع داخلی، بدون هیچگونه محدودیتی و با قوت ادامه دارد. این عملیات با تجهیزات جدیدی که بخشی از آن در 20 فروردین 1396 توسط ریاست محترم جمهوری به بهره برداری رسید، با سرعت مضاعفی در جریان است. از دیگر تحولات مهم طی سه ماهه گذشته، خرید حدود 137 تن کیک زرد از روسیه می باشد. خرید این محموله که با تائید کانال خرید برجام صورت گرفت اهمیت زیادی از حیث افزایش ذخایر راهبردی مواد خامِ مورد نیاز برای تداوم و گسترش برنامه صلح آمیز هسته ای کشورمان دارد. بدین ترتیب مجموع کیک زرد وارد شده در فضای پسابرجام (پس از روز توافق تاکنون)، به حدود 360 تن بالغ گردیده است که در کل سال های پس از انقلاب اسلامی بی سابقه می باشد.
در همین دوره ی زمانی، بخشی از اورانیوم غنی شده 20 درصدی که در روسیه به امانت گذاشته شده بود با اعلام نیاز از سوی سازمان انرژی اتمی به منظور تولید صفحات سوخت برای رآکتور تحقیقاتی تهران براساس مفاد برجام به کشور بازگردانده شد.
در ارتباط با ذخایر اورانیوم غنی شده، جمهوری اسلامی ایران تعهد خود مبنی بر رعایت سقف 300 کیلوگرم UF6 غنی شده یا معادل آن در سایر اشکال شیمیایی را رعایت کرده است. بر اساس مذاکرات فشرده و طولانی صورت گرفته در سال 1395، پس از تامین نظرات جمهوری اسلامی ایران در رابطه با نحوه محاسبه ذخایر 300 کیلوگرم، کار پاک سازی رسوبات غیرقابل استفاده موجود در واحد باز تبدیل کارخانه UCF اصفهان (EUPP) با هماهنگی آژانس آغاز گردید. ضمنا بر اساس توافق صورت گرفته در قالب کمیسیون مشترک برجام هر اورانیوم غنی شده ای در هر شکلی (صفحه سوخت، اهداف مورد استفاده برای تولید رادیو دارو و رادیو ایزوتوپ ها و غیره) که اندکی پرتودهی شده باشد، از شمول محاسبه در سقف 300 کیلو ذخایر کشور معاف می شود. فرآیند پاک سازی رسوبات غیرقابل بازیابی فوق طی 120 روز به پایان خواهد رسید.
در ادامه روند رو به رشد همکاری های بین المللی، از جمله در راستای بهره برداری از ظرفیت های پیوست شماره 3 برجام در حوزه صلح آمیز هسته ای، و با هدف بهره برداری حداکثری از ظرفیت های پیش بینی شده در این توافق، سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی ایران به تلاش های خود در جهت تعمیق و تثبیت همکاری با کشورهای صاحب این فناوری ادامه می دهد. در این روند، بازدیدهای متقابل در سطوح مختلف، مذاکرات و ملاقات های متعدد و امضای اسناد همکاری در دستور کار قرار گرفته است که برخی از آنها به شرح زیر می باشد:
برگزاری سمینار همکاری های هسته ای ایران و اروپا: نشست همکاریهای هستهای ایران و اروپا تحت عنوان "سمینار عالی رتبه همکاریهای هستهای بین المللی: انتظارات و مسئولیتها" در تاریخ 10 و 11 اسفندماه 1395 در بروکسل پایتخت کشور بلژیک برگزار شد. اساس و مبنای برگزاری این نشست که رویدادی بی سابقه در حوزه همکاری های هسته ای ایران و اروپا قلمداد می شود، پیوست شماره 3 برجام در خصوص همکاری های هستهای با جمهوری اسلامی ایران بود. این سمینار، محصول ابتکار مشترک کمیسیونر انرژی اتحادیّۀ اروپا، آقای میگل آریاس کانیته و جناب آقای دکتر صالحی، معاون محترم رئیس جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران بود که در سفر رئیس محترم سازمان انرژی اتمی ایران به بروکسل مورد توافق قرار گرفت.
این نشست مشترک با سخنرانی خانم هلگا اشمیت، دبیرکل سرویس خدمات برون مرزی اتحادیّۀ اروپا و آقای دومینیک ریستوری، مدیرکل بخش مدیریت کمیسیون انرژی اتحادیّۀ اروپا و جناب آقای کمال وندی، معاون محترم امور بین الملل، حقوقی و مجلس سازمان انرژی اتمی ایران افتتاح شد. از جانب طرف ایرانی پیام جناب آقای دکتر علی اکبر صالحی معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران قرائت شد. در این سمینار، هیأتی عالیرتبه از ایران از جمله نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی، مقامات ارشد سازمان انرژی اتمی ایران و وزارت امور خارجه حضور داشتند. در طرف مقابل نیز برخی از اعضای پارلمان اروپا، مدیران کمیسیون و سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا و تعدادی از کارشناسان و متخصصان امور هستهای کشورهای اروپایی شرکت داشتند. جناب آقای ذوالنوری، رئیس محترم کمیته هسته ای؛ جناب آقای امیری خامکانی، رئیس محترم کمیسیون انرژی؛ جناب آقای خالدی، رئیس کمیته انرژی هسته ای؛ سرکار خانم الماسی، عضو محترم کمیسیون انرژی و جناب آقای صفاری، عضو محترم کمیسیون امنیت و سیاست خارجی مجلس علاوه بر ایراد سخنرانی به سوالات شرکت کنندگان در سمینار پاسخ دادند. همچنین اعضای پارلمان اروپا، نمایندگان تعدادی از واحدهای ارائه خدمات کمیسیون اروپا و نمایندگانی از کشورهای عضو 1 + 5 و آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز در این سمینار حضور و مشارکت داشتند.
یکی از دستاوردهای مهم این نشست، ارسال پیامی روشن به جامعه بین المللی در خصوص تداوم اجرای موثر برجام و تعامل سازنده جمهوری اسلامی ایران و جامعه جهانی در حوزه همکاری های هسته ای بود. در این نشست، اتحادیه اروپا آمادگی خود را برای همکاری با جمهوری اسلامی ایران در سه حوزه "ایمنی هستهای"، "مدیریت پسماندهای سوخت" و "مواجهه با موارد اضطراری" اعلام کرد. بر اساس بیانیه پایانی این سمینار، مقرر شد مباحث مطروحه در این نشست در سطح فنی و کارشناسی پیگیری شده و نشست تخصصی بعدی در سال 1396 در ایران برگزار شود.
همکاری با سایر کشورها: مذاکره با تعداد قابل توجهی از کشورها جهت همکاری در زمینه ایمنی هسته ای و برگزاری دوره های آموزشی در این حوزه، مشارکت در تجهیز مرکز مجهز ایمنی هسته ای مطابق بند 3 برجام، برگزاری همایش ایمنی هسته ای در تهران، تخصیص اعتبارات مورد نیاز به منظور افزایش توانایی ایمنی هسته ای نیروگاه اتمی بوشهر، همکاری در حوزه پشتیبانی و تأمین تجهیزات و ارائه خدمات آموزشی در حوزه نیروگاهی، و از همه مهم تر ساخت دو واحد نیروگاهی انرژی اتمی هر کدام به ظرفیت هزار مگاوات در ساختگاه بوشهر، در جریان است و در برخی از موارد منتهی به امضای اسناد مختلف در قالب قرارداد یا یادداشت تفاهم گردیده است. از جمله موارد قابل توجه اختصاص مبلغی در حدود پنج میلیون یورو از جانب اتحادیه اروپا به امر تقویت ایمنی هسته ای در کشورمان می باشد که اخیرا کار برگزاری مناقصه میان شرکت های اروپائی و تعیین شرکت مجری و مشاور با هماهنگی و حضور نمایندگان مرکز نظام ایمنی کشورمان در بروکسل به پایان رسید.
بخش دوم
آخرین تحولات در حوزه رفع تحریم ها
مقدمه:
کارکرد مورد انتظار از برجام در حوزه اقتصادی، رفع موانع و محدودیت های گسترده ناشی از "تحریم های هسته ای" بوده و می باشد. متعاقب اجرایی شدن برجام، تحریم های مرتبط با هسته ای علیه ایران رفع گردید و در نتیجه آن، گشایش های قابل ملاحظه ای حاصل شد و روند بازگشت به شرایط عادی آغاز گردید. این روند همچنان و به صورت مستمر ادامه دارد.
در گزارش های سه ماهه ی قبلی، خصوصا در گزارش سه ماهه چهارم که همزمان با سالگرد اجرای برجام تهیه و ارائه شد، گشایش ها و تحولات عمده در حوزه رفع تحریم ها، با استناد به آمار و اطلاعات دریافتی از دستگاه های مختلف اجرایی و اقتصادی، به تفصیل تشریح گردید. انعکاس آمار و اطلاعات واصله از دستگاه ها در گزارش های سه ماهه وزارت امور خارجه، عمدتا به منظور تبیین ملموس تر گشایش ها و مقایسه شرایط قبل و پس از اجرای برجام با تکیه بر آمارهای رسمی، و با هدف فراهم نمودن امکان ارزیابی دقیق تر روند اجرای این تفاهم توسط نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی صورت گرفت.
همانطور که در گزارش های پیشین اشاره شد، تحریم های غیرقانونی و ناعادلانه هسته ای که با هدف فلج کردن اقتصاد جمهوری اسلامی ایران وضع شده بود، عمدتا بر سه حوزه اصلی و چندین حوزه فرعی متمرکز بود. سه حوزه اصلی مورد اشاره عبارت بود از حوزه نفت و گاز، حوزه حمل و نقل و حوزه بانکی و مالی، و حوزه های فرعی نیز شامل آب و برق، صنعت و تجارت، بهداشت و درمان، کشاورزی و ... بوده است. در گزارش های قبلی، با تکیه بر آمار و اطلاعات واصله از دستگاه های اجرایی و اقتصادی کشور، تاکید شد که بخش اعظم تحریم ها در تمامی حوزه های اصلی و فرعیِ مورد اشاره و البته در چارچوبی که در برجام مورد توافق قرار گرفته بود، رفع شده است. طی سه ماهه اخیر، روند مزبور ادامه یافته است.
اکنون پس از گذشت بیش از یک سال از اجرای برجام و با عنایت به ثبات نسبی در حوزه رفع تحریم ها، تداوم شرایط تشریح شده در گزارش های سه ماهه اول تا چهارم، عدم دریافت گزارش جدیدی از سوی دستگاه ها مبنی بر بازگشت موانع گذشته، و تاکید دستگاه ها بر تداوم روند بهبود شرایط و رفع موانع، این گزارش و گزارش های آتی سه ماهه وزارت امور خارجه بر تشریح "روند اجرای برجام"، یعنی آنچه که "قانون اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام" وزیر امور خارجه را موظف بر انجام آن نموده است، متمرکز خواهد بود. بنابراین در حوزه رفع تحریم ها، صرفا تشریح آخرین تحولات در حوزه رفع موانع تحریمی مورد توجه قرار خواهد گرفت و عندالزوم، برخی آمارهای مرتبط (خصوصا در حوزه های حساس یا بخش هایی که همچنان درگیر برخی چالش ها می باشند) ارائه خواهد شد. بدیهی است دستگاه های اجرایی و اقتصادی همچنان و بنا بر وظیفه ذاتی خود، موظف به پاسخگویی به مجلس شورای اسلامی در خصوص عملکرد خود و ارسال آمار و اطلاعات مورد نیاز نمایندگان محترم خواهند بود.
با عنایت به توضیحات فوق، تحولات سه ماهه اخیر در حوزه رفع تحریم ها، به شرح زیر می باشد:
تحولات در حوزه بانکی و مالی: پس از اجرای برجام، تحولات و گشایش های وسیع و قابل توجهی در حوزه مالی و بانکی رخ داده است که موجب خروج قطعی نظام بانکی و مالی از مرحله بحرانی و بن بستِ دوران تحریم شده است. همانگونه که در گزارش های پیشین مورد اشاره قرار گرفت، علیرغم تداوم برخی مشکلات و محدودیت ها در این حوزه (که عمدتا مرتبط با برجام نبوده و به عوامل دیگری مانند تحریم های اولیه و غیرهسته ای آمریکا، قوانین انضباطی مرتبط با پولشویی، مشکلات زیرساختاری در نظام بانکی کشور و ... مربوط می شود) سیستم بانکی کشور هم اکنون با مانع تحریمی مرتبط با موضوع هسته ای و برجام مواجه نمی باشد.
براساس آخرین اطلاعات دریافتی از بانک مرکزی، از تاریخ اجرای برجام تا پایان سال 1395، شبکه بانکی کشور 704 رابطه کارگزاری با 249 بانک دنیا ایجاد نموده است. طی این مدت 99936 فقره گشایش اعتبارات اسنادی و ارائه خدمات تجاری در قالب 17861 فقره گشایش اعتبار اسنادی، 1866 فقره ثبت سفارش برات اسنادی و 80209 فقره حواله ارزی صادر شده است که ارزش دلاری خدمات تجاری مذکور بیش از 38 میلیارد دلار بوده و شامل 17.74 میلیارد دلار گشایش اعتبار اسنادی، 3.96 میلیارد دلار برات اسنادی و 16.62 میلیارد دلار حواله ارزی می باشد. در چارچوب آزادسازی دارایی های کشور، علاوه بر آزادسازی 12 میلیارد دلار از وجوه مسدود شده کشورمان در فاصله زمانی برنامه اقدام مشترک (توافق موقت ژنو) تا انعقاد برجام، از تاریخ اجرایی شدن برجام تا پایان سال 1395، بالغ بر25.7 میلیارد دلار از منابع ارزی کشور آزاد شده است که آزادسازی9.3 میلیارد دلار از این مبلغ مربوط به سه ماهه اخیر می باشد. شایان ذکر است انتقال وجوه حاصل از فروش نفت و سایر درآمدهای صادراتی در اروپا و آسیا، از طریق حساب های افتتاح شده نزد بانک های مرکزی و نیز حساب های موجود نزد تعدادی از بانک های تجاری خریداران نفت در اروپا و آسیا استمرار دارد.
تحولات در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی: تحریم های مربوطه در این حوزه کاملا رفع شده و گزارشی از اینکه کشور با مانع عمده ای در تولید، صادرات، یا انتقال عواید حاصله از فروش نفت مواجه باشد، دریافت نشده است. بر اساس آخرین آمار دریافت شده از وزارت نفت، میانگین تولید نفت خام و میعانات گازی کشور در سال 1395، به بیش از 4 میلیون و 337 هزار بشکه در روز رسیده است که 31 درصد نسبت به قبل از برجام رشد نشان می دهد. میانگین تولید گاز طبیعی نیز با 23 درصد افزایش نسبت به قبل از برجام بیش از 781 میلیون متر مکعب در روز می باشد.
روند افزایش صادرات نفت خام کشور پس از اجرای برجام، مطابق با اهداف از پیش تعیین شده ادامه دارد. میانگین صادرات روزانه نفت خام و میعانات گازی کشور در سال 1395، حدود 2 میلیون و 639 هزار بشکه در روز بوده که بیش از دو برابر نسبت به زمان قبل از برجام افزایش داشته است. درآمد کشور از محل صادرات نفت خام و میعانات گازی در سال 1395، بالغ بر 34 میلیارد دلار بوده است. مبالغ حاصل از صادرات نفت خام، از طریق بانک های مختلف بین المللی دریافت می گردد.
تحولات در حوزه حمل ونقل: پس از اجرای برجام، کلیه تحریم هایی که مرتبط با موضوع هسته ای بر حوزه حمل ونقل وضع شده بودند برطرف شده و گزارشی مبنی بر وجود مانع عمده ای مرتبط با برجام در این حوزه، دریافت نشده است. روند نهایی شدن و اجرای بسیاری از توافق ها و تفاهم هایی که طی یک سال نخست اجرای برجام قطعی شده بود، به شکل قابل قبولی ادامه دارد.
در ماه های اسفند 1395 و فروردین 1396 دومین و سومین فروند از هواپیماهای ایرباس که از نوع پیشرفته A330 هستند تحویل شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما) شده و عملیاتی گردیدند. پیش بینی می شود تا پایان سال 1396، حداقل 4 فروند دیگر از هواپیماهای ایرباس و حداقل یک فروند هواپیمای بوئینگ تحویل هما گردد. همچنین قرارداد نهایی خرید 20 فروند هواپیمای ATR72-600 بین هما و شرکت سازنده امضاء شد و قرار است 4 فروند از این هواپیماها طی یک ماه آینده و تعدادی دیگر تا پایان سال 2017 تحویل شود.
علاوه بر موارد ذکر شده، طی یک ماه اخیر مذاکرات شرکت هواپیمایی آسمان با شرکت بوئینگ به تفاهم نهایی منتهی شد که بر اساس آن قرار است تعداد 30 فروند هواپیمای بوئینگ 737 مکس اس (قابل افزایش تا 60 فروند) که از جدیدترین و مدرن ترین تولیدات شرکت بوئینگ می باشد، به تدریج و از سال 2019 به هواپیمایی آسمان تحویل شود.
با توجه به طرح پاره ای ابهام ها مبنی بر "مرجوعی" بودن هواپیماهای تحویلی به ایران ایر، ذکر توضیحی در این خصوص مفید به نظر می رسد. اصولاشرکت های سازنده هواپیماهای مسافربری، پس از دریافت سفارش و بر اساس مفاد قرارداد منعقده با خریدار، و بسته به نوع هواپیما و امکانات پیش بینی شده در آن (از جمله نوع، تعداد و چیدمان صندلی ها) ، فرآیند ساخت هواپیما را آغاز می کنند که این روند ممکن است از چندین ماه تا چند سال - بسته به شرایط - متفاوت باشد. در زمان ساخت و هنگام آماده شدن هواپیما، ممکن است خط هوایی سفارش دهنده به دلایلی، از جمله مشکلات مالی یا تغییر سیاست های تجاری خود، و با استناد به مفاد قرارداد، درخواست خرید خود را لغو نماید. در چنین شرایطی، شرکت سازنده به سایر خریداران خود اعلام می کند که چنین هواپیمایی با مشخصات ذکر شده و در تاریخ بسیار کوتاه تر از زمان تحویل قراردادهای عادی، آماده تحویل می باشد و چنانچه خط هوایی دیگری تمایل و آمادگی داشته باشد، هواپیمای ساخته شده در موعد تسریع شده تحویل متقاضی جدید خواهد شد. این موضوع در بسیاری از معاملات، از جمله در صنعت هوانوردی، امری رایج است و نه تنها به معنای "مرجوعی" بودن هواپیما تلقی نمی شود، بلکه فرصت و امتیازی برای خریدار بعدی خواهد بود که هواپیمای سفارشی خود را زودتر از موعد تحویل گیرد. این امر خصوصا در مورد خطوط هوایی کشورمان که به علت تحریم های ظالمانه و طولانی مدت (قریب 40 سال) از خرید هواپیمای مسافربری "نو" محروم شده بودند، امتیازی مضاعف محسوب می گردد. شایان ذکر است مجموع ساعات پرواز هواپیمای ایرباس A330 تحویل داده شده به ایران ایر (که به دلیل سفارش اولیه توسط یک شرکت هواپیمایی از آمریکای لاتین، محور فضاسازی اخیر قرار گرفته بود) 11 ساعت بوده است که این زمان نیز برای موارد آموزشی و پروازهای آزمایشیِ متداول و مرسوم قبل از تحویل نهایی هواپیما به ایران صورت گرفته است.
خارج شدن نام سه شرکت ایرانی از فهرست تحریم های اتحادیه اروپا: متعاقب مذاکرات و پیگیری های مستمر حقوقی و سیاسی "شرکت سرمایه گذاری صندوق بازنشستگی صنعت نفت"، "شرکت نکا نوین" ، و "شرکت تجاری وست سان" به موجب فرآیند مرور اداری، از فهرست تحریم های اتحادیه اروپا خارج شدند. خاطرنشان می سازد قرار بود این شرکتها 8 سال بعد از روز توافق برجام، از فهرست تحریم های اتحادیه اروپا خارج شوند.
حذف نام اشخاص حقوقیِ ایرانی از فهرست اشخاص تحت کنترل و مراقبت سازمان کنترل صادرات بریتانیا: سازمان کنترل صادرات بریتانیا در دوره تحریم و به عنوان دستورالعمل رسمی برای صادر کنندگان برخی اقلام استراتژیک به ایران و جهت حصول اطمینان از کاربری نهایی این قبیل کالاها، فهرستی موسوم به "فهرست ایران" تهیه کرده بود که بر اساس دستورالعمل مترتب بر آن، صادر کنندگان مقیم بریتانیا موظف بودند برای صدور کالاهای مزبور به ایران و حتی صدور بسیاری از کالاهایی که در شرایط عادی نیاز به کسب مجوز صادرات ندارد، از مراجع رسمی این کشور مجوز کسب نمایند. در پی تحولات مبتنی بر برجام و برداشته شدن بخش عمده تحریم های موضوعی و نیز رفع تحریم از اغلب اشخاص حقیقی و حقوقی ایرانی، در تاریخ1396/1/2 "فهرست ایران" لغو شد.
اصلاح مقررات مربوط به صادرات تجهیزات پزشکی و اقلام کشاورزی به ایران از سوی آمریکا: وزارت خزانه داری آمریکا در تاریخ 14 بهمن 1395 اطلاعیه ای را مبنی بر اصلاح فهرست تجهیزات پزشکی که صادرات آنها به ایران مستلزم اخذ مجوز خاص است منتشر نمود. هرچند اصلاح مقررات مذکور ارتباط مستقیمی به برجام و تعهدات آمریکا در این خصوص ندارد، ولیکن صدور این اطلاعیه تحت تاثیر شرایط و فضای پسابرجام می باشد. بررسی اصلاحات انجام شده در فهرست فوق الاشاره بیانگر نوعی تغییر رویکرد از لحاظ مقررات داخلی آمریکا نسبت به صدور تجهیزات پزشکی و اقلام کشاورزی به ایران است، بدین معنا که تا پیش از این وزارت خزانه داری آمریکا فهرستی از اقلام پزشکی "مجاز" جهت صادرات به ایران را منتشر می نمود، اما با اصلاح مقررات جدید، فهرست اقلامی را که نیازمند صدور مجوز خاص می باشد منتشر نموده است و بنابراین سایر اقلام مجاز تلقی می گردد. برخلاف برخی اظهارنظرها و فضاسازی های زودهنگام داخلی، این اصلاحیه موجب سهولت و سرعت بیشتری برای تامین اقلام پیشرفته مورد نیاز حوزه بهداشت و درمان کشور می شود.
تحولات کانال خرید برجام: روند فعالیت کانال خرید برجام به شکلی مستمر ادامه داشته است و طی چند ماه گذشته تعداد 6 درخواست برای صدور اقلام مورد نیاز صنایع کشور (که تا قبل از برجام، فروش آنها به ایران به موجب قطعنامه های شورای امنیت و تحریم های اتحادیه اروپایی مطلقا ممنوع بود) به تصویب رسیده است. این درخواست ها علاوه بر کیک زرد که پیش از این ذکر شد، مربوط به اقلام و کالاهایی با فناوری پیشرفته مورد نیاز در صنایع معدنی، داروسازی، فولاد و خودروسازی بوده است. طی این مدت تعداد دیگری از درخواست های واصله از شرکت های ایرانی در کارگروه کانال خرید برجام به ثبت رسیده و در دست بررسی است. شایان ذکر است سازمان انرژی اتمی کشورمان به منظور آینده نگری در تامین مواد اولیه، به دنبال خرید حدود 950 تن کیک زرد از قزاقستان طی دوره ای سه ساله می باشد که هنوز موافقت کلیه کشورهای طرفِ کانال خرید در خصوص آن اخذ نشده است. این موضوع همچنان در مرحله رایزنی و مذاکره است و در نشست آتی کمیسیون مشترک برجام نیز مطرح و پیگیری خواهد شد.
آخرین وضعیت فهرست های تحریمی هسته ای: در چارچوب لغو تحریم های مرتبط هسته ای وفق برجام، مجموعا تعداد 611 (با لحاظ نمودن سه شرکتی که طی سه ماه اخیر از فهرست تحریمی اتحادیه اروپا خارج شدند) شخص و نهاد ایرانی، به همراه 303 فروند هواپیما، نفتکش و کشتیِ ثبت شده در ایران (مجموعا 914 مورد) همزمان با اجرایی شدن برجام و طی یک سال اخیر، از فهرست سه گانه ی تحریم های هسته ای شورای امنیت، آمریکا و اتحادیه اروپا خارج شده اند.
برگزاری کمیسیون مشترک: نشست آتی کمیسیون مشترک برجام در تاریخ 5 اردیبهشت 1396 در شهر وین برگزار خواهد شد. شایان ذکر است بر اساس برجام، کمیسیون مشترک هر سه ماه یکبار با حضور جمهوری اسلامی ایران و نمایندگان اتحادیه اروپایی و کشورهای 1+5 به منظور بررسی روند اجرای برجام و بحث و تبادل نظر در مورد مشکلات و موانع احتمالی، تشکیل جلسه می دهد. جلسه قبلی کمیسیون مشترک در تاریخ 21 دی 1395 برگزار شده بود.
بخش سوم
موانع و چالش ها
همانگونه که در گزارش های سه ماهه اول تا چهارم مورد تاکید قرار گرفت، از زمان اجرایی شدن برجام در تاریخ 26 دی ماه 1394، علیرغم گشایش های عمده ای که صورت گرفته است، کوتاهی ها و بدعهدی ها از سوی آمریکا و برخی طرف های مقابل در برجام، تحریم های باقی مانده غیرهسته ای، به همراه دسته ای از موانع و مشکلات فنی در حوزه مراودات مالی و بانکی، موجب شده است تا سرعت تحقق گشایش های ناشی از برجام با وضعیت مطلوب فاصله داشته باشد. وزارت امور خارجه بنا بر وظایف محوله و ذاتی خود، از یک سو با تلاش شبانه روزی طرف مقابل را وادار به اجرای تعهدات خود نموده و از سوی دیگر تمامی تحولات را رصد نموده و هرگونه تاخیر و تعلل یا بدعهدی طرف های برجام را بلافاصله به مراجع و نهادهای ذیصلاح، به ویژه به هیات عالی نظارت بر برجام منعکس می نماید. متعاقبا، تصمیمات و دستورات هیات نظارت توسط وزارت امور خارجه یا سایر نهادهای ذیربط مورد اجرا واقع می گردد.
در گزارش های سه ماهه پیشین، به تفصیل به موانع و چالش های پیشِ رویِ اجرای برجام پرداخته شده است که بخش عمده آنها کماکان برقرار هستند. در گزارش حاضر، صرفا به چالش هایی که طی سه ماهه اخیر روند اجرای برجام را متاثر ساخته است، اشاره خواهد شد:
الف) افزودن تعدادی از اشخاص ایرانی به فهرست تحریم های آمریکا به بهانه آزمایش موشکی ایران
در تاریخ 15 بهمن 1395، دفتر کنترل دارایی های خارجی وزارت خزانه داری آمریکا (اوفک) به بهانه آزمایش موشکی ایران و با ادعای مقابله با به اصطلاح فعالیت های بی ثبات کننده ایران در منطقه، مجموعا 13 شخص حقیقی و حقوقی ایرانی را به همراه 12 شخص حقیقی و حقوقی از سایر کشورها، در فهرست تحریم های وزارت خزانه داری آمریکا قرار داد. در تاریخ 30 اسفند ماه 1395 نیز وزارت امور خارجه آمریکا تعداد 11 شرکت خارجی دیگر (ده شرکت چینی و یک شرکت اماراتی) را به بهانه همکاری جهت تهیه و تامین قطعات مورد نیاز برای صنایع موشکی ایران در فهرست تحریم های خود قرار داد.
در واکنش به افزودن اشخاص جدید ایرانی به فهرست تحریم های آمریکا، وزارت امور خارجه ایران علاوه بر اعتراض رسمی به این اقدام آمریکا و مکاتبه و هشدار به طرف های ذیربط برجام، تعداد 15 شرکت آمریکایی را به دلیل مشارکت در جنایات رژیم صهیونیستی و سلب حقوق مردم فلسطین به خصوص در ساخت غیرقانونی شهرک های صهیونیست نشین، تحریم نمود. وضع این تحریم ها علاوه بر جنبه نمادین و افشاگری علیه جنایات رژیم صهیونیستی، حیثیت و اعتبار شرکت های مزبور را برای کار در سایر نقاط جهان و به ویژه جهان اسلام زیر سئوال می برد و توجه جهانیان را به مشارکت شرکتهای آمریکایی در فعالیتهای تروریستی و همکاری آنها با رژیم صهیونیستی جلب می کند.
ب) شروع به کار هیات حاکمه جدید آمریکا
موضع رسمی و اعلامی هیات حاکمه جدید آمریکا نسبت به برجام آن است که در حال بررسی و ارزیابی این توافق می باشد، ولی در طول دوره ارزیابی به تعهدات برجامی خود پایبند خواهد بود. در عین حال، تکرار اظهارات و مواضع ضد برجامی از سوی مقامات آمریکایی که مغایر با تعهدات دولت ایالات متحده آمریکا وفق برجام محسوب می شود، تردیدهایی را در مورد جدیت این کشور در ایفای کامل و با حسن نیت تعهداتش ایجاد نموده است.
جمهوری اسلامی ایران از طرق مختلف از جمله مکاتبه با هماهنگ کننده برجام، صراحتا به کلیه طرف های 1+5 اعلام نموده است که برجام نه یک تفاهم دوجانبه میان ایران و آمریکا، بلکه سندی "چندجانبه" و مورد تائید شورای امنیت سازمان ملل متحد و جامعه بین المللی است که همه طرف های برجام مسئولیت مشترکی برای حراست از آن از طریق اجرای کامل تعهدات خود به عهده دارند. سایر اعضای 1+5 و از جمله کشورهای اروپایی، در این امر هم موضع با جمهوری اسلامی ایران هستند.
ج) مشکلات و موانع غیربرجامی
چالش ها و موانع غیربرجامی در مسیر اجرای برجام، از جمله تحریم های اولیه آمریکا، تحریم ها و محدودیت های غیرهسته ای، محدودیت های گروه ویژه اقدام مالی (FATF) ، فضای ایران هراسی، مشکل افراد و بنگاه های داخلی و خارجی که از تحریم ها منفعت می بردند و ...، همچنان مشکلاتی را در مسیر و روند بهره برداری بهینه از فضای پسابرجام ایجاد می کند که با عنایت به شرح مبسوط این موارد در گزارش های قبلی، از تکرار مجدد توضیحات خودداری می گردد.
نظر شما :