ورود ترامپ به جنگ سوریه، سناریو یا تله؟

دیپلماسی ایرانی: در حالی که هنوز مشخص نشده بود عامل حمله شیمیایی به ادلب سوریه کیست و آیا واقعا ارتش بشار اسد در انجام این حمله دست داشته است یا خیر، ایالات متحده پنج شنبه در اقدامی توام با عصبانیت 59 فروند موشک کروز توماهاک از دو ناو دریایی مستقر خود در دریای مدیترانه به پایگاه نظامی ارتش سوریه شلیک کرد تا به این ترتیب رسما وارد کارزار نظامی سوریه شده باشد. این در حالی است که یک هفته قبل از آن، نیکی هیلی، نماینده ایالات متحده امریکا در سازمان ملل گفته بود دیگر اولویت ایالات متحده کنار زدن بشار اسد از قدرت نیست و آن چه هدف اول ماست جنگ با داعش است.

از موضع نیکی هیلی که اتفاقا انتقادهای بسیاری در داخل امریکا و در میان متحدان این کشور به دنبال داشت تا حمله امریکا به سوریه تنها یک هفته فاصله بود. مخالفان سوری و غربی ها و همچنین متحدان عربشان به ویژه عربستان سعودی ادعا می کنند که حمله شیمیایی روز سه شنبه توسط نیروی هوایی ارتش سوریه صورت گرفته است. دولت سوریه این ادعا را رد می کند. دولت روسیه در ابتدا انجام این حمله را رد کرد اما در نهایت گفت که جنگنده های سوری انبار سلاح های شیمیایی در نزدیکی ادلب را بمباران کردند. نکته ای که در این میان وجود دارد این است که مشخص نیست که آیا عامل کشتار شهروندان غیرنظامی، انفجار این انبار سلاح های شیمیایی بوده یا حمله جداگانه ای صورت گرفته است.

جنجال رسانه ها آن قدر شدید است که فضایی برای بررسی حادثه باقی نمی گذارد. همه اتهام ها هم بدون شنیدن اظهارات و دفاعیات متهم، متوجه دولت بشار اسد شده است. به دنبال این اتهام دونالد ترامپ روز چهارشنبه و در حالی که شورای امنیت سازمان ملل در حال برگزاری نشستی فوق العاده بر سر حمله شیمیایی سوریه بود، در نشستی خبری با ملک عبدالله، پادشاه اردن در کاخ سفید، بشار اسد، رئیس جمهور سوریه را مسئول این حمله دانست و گفت: «کارهای اسد دیگر تحمل نخواهد شد.» وی این حمله را "اهانتی علنی به بشریت" دانست و گفت: «وقتی کودکان بی گناه را می کشید، کودکان بی گناه، بچه های خیلی کوچک… خیلی از خطوط قرمز را رد کرده اید. به شما بگویم نگرش من نسبت به سوریه و اسد خیلی عوض شده… موضوع به سطح کاملا تازه ای رفته است.» وی در جریان این دیدار در پاسخ به سوالی درباره این که آیا در حال تنظیم سیاست تازه ای برای سوریه است، گفت: «خواهید دید.» و 24 ساعت بعد از آن دو ناو دریایی امریکا در دریای مدیترانه به سمت آب های سوریه حرکت کردند و پنج شنبه شب 59 موشک امریکایی به سمت سوریه شلیک شدند. ترامپ بعد از آن به جلوی دوربین خبرنگارها آمد و گفت که دستور حمله محدود موشکی به سوریه در تلافی حمله شیمیایی صورت گرفته را داده است. وی گفت هدف این موشک ها پایگاهی بوده که از آن جنگنده های سوری بمباران شیمیایی به منطقه ای در اطراف ادلب را انجام داده اند. وزارت دفاع آمریکا نیز اعلام کرد که پایگاه شعیرات، واقع در استان حمص، را بمباران کرده که به گفته آن حمله شیمیایی در استان ادلب از آن پایگاه انجام شده بود.

در همین رابطه رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه آمریکا اعلام کرد که حملات آمریکا به سوریه نشانگر این است که در صورت پشت سرگذاشته شدن خط قرمزها، رئیس جمهوری آمریکا اراده انجام هر کاری را دارد. تیلرسون همچنین گفت: «بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه هیچ نقشی در آینده سوریه ندارد اما برای کنار رفتن او باید اجماع نظر بین المللی وجود داشته باشد. آمریکا گام هایی را که با هدف برکناری اسد است، برداشته است.» در همین حال، شبکه اسکای نیوز گزارش داد که وزیر امور خارجه آمریکا به همتای فرانسوی خود گفته است که در صورت ادامه حملات، واشنگتن با همپیمانان هماهنگ خواهد کرد.

نگرانی از ورود نظامی به سوریه

شلیک موشک های کروز امریکا به سوریه اقدامی تازه در جهت ورود امریکا به فاز نظامی در سوریه محسوب می شود. اما آیا این آغازی برای ورود به جنگی تمام عیار در سوریه از سوی امریکاست؟ سناتورهای دموکرات کنگره امریکا هشدار داده اند که دولت ترامپ برای انجام حمله نظامی به سوریه باید از کنگره مجوز بگیرد. ترامپ در نخستین حمله خود به سوریه از کنگره مجوز نخواست اما آیا برای ادامه حملات یا ورود تمام عیار به جنگ سوریه به فکر دریافت مجوز از کنگره خواهد افتاد؟

شبکه سی ان ان در حالی که حادثه بمباران شیمیایی ادلب را اتفاقی تلخ و تاسف آور خواند اما تاکید کرد که اقدام ترامپ در بمباران سوریه شتابزده و بدون بررسی پیامدهای آن صورت گرفته است. این شبکه همچنین ابراز نگرانی کرد که معلوم نیست این حمله امریکا چه واکنشی در سوریه به دنبال داشته باشد. برخی کارشناسان معتقدند که شیوه ای که ارتش امریکا در این موشک باران دنبال کرده است به معنای تغییر وضعیت نظامی در سوریه نیست. چرا که تنها هدفی خاص را موشک باران کرده و به نوعی محدود بوده است. بنابراین تنها پیام هایی مشخص را به حکومت بشار اسد و متحدان آن در سوریه می دهد که به هوش باشید، دولت جدیدی بر سر کار آمده که به راحتی کوتاه نمی آید و اگر بنا باشد از خطوط قرمزی که برای خود تعریف کرده، عبور شود با قاطعیت پاسخ خواهد داد. البته این به آن معنا نیست که در ادامه جنگ جاری در سوریه شاهد اقدامات سخت تر نظامی از سوی دولت ترامپ باشیم. فراموش نباید کرد که اگرچه ترامپ بشار اسد را دیکتاتور خوانده و رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه او گفته که او در آینده سوریه نقشی نخواهد داشت اما هنوز اعلام نشده است که سرنگونی بشار اسد اولویت دولت جدید امریکاست. دولت ترامپ از زمانی که به قدرت رسیده تا به حال دائما تاکید کرده است که مبارزه با داعش و تروریسم در اولویت آن است و به هیچ وجه به فکر تغییر حکومت ها نیست. حمله بامداد جمعه امریکا نیز به معنای آغاز تلاشی برای سرنگونی حکومت بشار اسد نیست.

پوست خربزه کشورهای عربی

شکی نیست که دشمن نخست بشار اسد در حال حاضر در جهان نه امریکایی ها و اروپایی ها بلکه هم نژادانشان یعنی اعراب هستند. عربستان سعودی و متحدانش در شورای همکاری خلیج فارس به ویژه امارات متحده عربی و قطر سرسخت ترین مخالفان حکومت بشار اسد محسوب می شوند و در طول شش سال گذشته ثابت کرده اند که از هیچ کاری برای سرنگونی وی فروگذار نمی کنند. وقتی که دونالد ترامپ اعلام کرد دیگر به فکر تغییر حکومت ها در کشورهای غیرغربی نیست و امریکا قصد سرنگونی دولت ها را ندارد، و از زمانی که نماینده های او، چه در سازمان ملل چه در وزارت امور خارجه چه در جاهای دیگر، صحبت از تغییر اولویت های دولت امریکا در قبال سوریه از جمله تغییر اولویت از سرنگونی اسد به مبارزه با تروریسم و همکاری با روسیه در این زمینه زدند، نگرانی کشورهای عربی معاند بشار اسد افزایش یافت. به جمع آنها ترکیه را نیز باید افزود که در مرزهای شمالی خود تحرکات بسیاری را به ضرر بشار اسد انجام داده است. عبدالباری عطوان، سردبیر سابق روزنامه القدس العربی در گفت وگو با شبکه دویچه وله در این باره می گوید: «اگر چه دیدگاه بسیاری از کسانی که تلاش می کردند به نوعی بشار اسد را قربانی توطئه غربی – عربی در تجزیه منطقه بدانند، بعد از حادثه ادلب، تغییر کرده است اما بعید نیست که طرف های معاند با بشار اسد دسیسه ای چیده باشند تا مواضع امریکا را در قبال سوریه تغییر دهند و پای آن را به جنگ مستقیم در این کشور بکشانند.» وی تاکید می کند، ورود مستقیم امریکا به جنگ سوریه می تواند باعث تضعیف روسیه و ایران، متحدان بشار اسد شود و این مساله در راستای منافع اسرائیل و عربستان سعودی و ترکیه است که این روزها منافعشان به یکدیگر نزدیک شده است.

واکنش سوریه و روسیه و ایران

دولت سوریه از همان اول اتهام دست داشتن آن در حمله شیمیایی به ادلب را بی اساس دانست. تلویزیون این کشور نیز در واکنش به حمله موشکی امریکا گزارش داد که "آمریکای تجاوزکار" اهدافی نظامی را در سوریه هدف قرار داده است. ریاست جمهوری سوریه نیز این حمله را تجاوز ظالمانه و آشکاری قلمداد و تأکید کرد آن چه آمریکا انجام داد، فقط یک رفتار زشت غیر مسئولانه است که ناشی از کوته بینی، تنگ نظری و بستن چشم به روی واقعیت سیاسی و نظامی است. ریاست جمهوری سوریه ادامه داد: دست زدن آمریکا به این اقدام زشت از رهگذر هدف قرار دادن فرودگاه یک حکومت دارای حاکمیت، قطعا بار دیگر مؤید اظهارات سوریه است مبنی بر این که دولت های این نظام سیاست های عمیق آن را تغییر نمی دهند؛ سیاست هایی که بر اساس هدف قرار دادن کشورها، به زانو درآوردن ملت ها و تلاش برای سیطره بر دنیا است. ریاست جمهوری سوریه در پایان تأکید کرد، اگر نظام آمریکا فکر می کند که با این تجاوز توانسته مزدوران خود و گروه های تروریستی حاضر در سوریه را حمایت کند، سوریه تأکید دارد که این تجاوز دمشق را برای حمله به این مزدوران تروریست مصمم تر کرده و سبب شده که به نابودی آنان ادامه دهند.

بثینه شعبان، مشاور بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه در گفت وگو با شبکه المیادین تاکید کرد هر سوری که تجاوز آمریکا به کشور خود را تایید کند، خائن است. وی افزود: «کشورهایی که خود را کشورهای عربی می نامند و از جنگ ها در سوریه، یمن و لیبی حمایت مالی می کنند هیچ ارتباطی با عربی گرایی ندارند. هماهنگی عربستان، اسرائیل و آمریکا در حال حاضر آشکارتر شده است. تجاوز آمریکا شاهدی بر این است که گروه های مقاومت پیروز می شوند و این حمله در نتیجه شکست چه در آستانه یا در ژنو یا در میدان نبرد صورت گرفته است.»

خبرگزاری دولتی سوریه همچنین اعلام کرد که در حمله موشکی ارتش آمریکا به پایگاه نظامی الشعیرات، خسارت های زیادی به خانه های مردم در روستاهای الحمرات و الشعیرات و المنزول وارد شد. بر پایه این گزارش، در این حمله 9 غیرنظامی از جمله چهار کودک کشته و هفت نفر دیگر زخمی شدند. فرماندهی کل ارتش سوریه نیز با محکوم کردن حمله آمریکا به پایگاه الشعیرات، این اقدام را تجاوزگری و کمک به تروریست ها دانست و اعلام کرد که در جریان آن شش نفر کشته شدند. استاندار حمص نیز گفت که شماری از غیرنظامیان در یک روستای مجاور این پایگاه نیز کشته یا زخمی شده اند.

این در حالی است که وزارت دفاع روسیه تاکید کرد که از میان ۵۹ موشک توماهاک آمریکا، تنها ۲۳ موشک به پایگاه هوایی الشعیرات در حمص سوریه اصابت کرده است. وزارت دفاع روسیه با بیان این که این حمله آمریکا کارآمدی نظامی محدودی داشته است، اعلام کرد: نمی دانیم ۳۶ موشک دیگر کجا سقوط کرده است! وزارت دفاع روسیه تاکید کرد: برای تحکیم سامانه پدافند هوایی ارتش سوریه در آینده ای نزدیک طرح ریزی می کنیم. وزارت دفاع روسیه همچنین اعلام کرد، مستقیما پس از حمله آمریکا، افراد مسلح مخالف به پایگاه های ارتش سوریه حمله کردند. مشخص است که از مدت ها قبل، برای حمله موشکی آمریکا به این پایگاه برنامه ریزی شده بود. وزارت دفاع روسیه همچنین تصریح کرد که حمله آمریکا به الشعیرات به منهدم شدن شش جنگنده میگ ۲۳ و تخریب ایستگاه رادار انجامید.

وزارت امور خارجه روسیه نیز اعلام کرد که توافقی که میان آمریکا و روسیه برای جلوگیری از برخورد هوایی جنگنده های دو کشور و هماهنگی ها درخصوص حملات هوایی در سوریه وجود داشت، به حالت تعلیق درآمده است. وزارت امور خارجه روسیه تاکید کرد، اقدام نظامی آمریکا در سوریه با هدف منحرف کردن توجه ها از وضعیت در موصل عراق است. این وزارت خانه همچنین اعلام کرد، دمشق از سلاح های شیمیایی استفاده نکرده است، چراکه اصلا این سلاح ها در اختیار سوریه نیست و بارها کارشناسان بر این مساله تاکید کرده اند. وزارت امور خارجه روسیه همچنین اعلام کرد که حضور نظامی آمریکا در اراضی سوریه غیرقانونی است. ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه در این باره گفت: «حملات آمریکا به سوریه یک اقدام خصمانه آشکار علیه حاکمیت دولت سوریه است. واشنگتن تصمیم حمله به سوریه را قبل از رخدادهای ادلب گرفته بود و از رخدادهای ادلب به عنوان دلیلی برای نشان دادن قدرت استفاده کرد.» وی تاکید کرد، رفتارهای نسنجیده دولت کنونی آمریکا برای نظم امنیت جهانی خطرزا است.

در همین رابطه ولادیمیر پوتین فرمان حمله هوایی گسترده به شهر ادلب پایگاه اصلی معارضان اسد در تلافی به حملات امریکا را صادر کرد. ادلب بعد از آزادسازی استان حلب به مقر اصلی جبهه النصره و دیگر گروه های معارض تبدیل شده است. به گزارش شبکه خبری الجزیره، جنگنده های روسیه چندین منطقه را در ریف استان ادلب واقع در شمال غرب سوریه به شدت بمباران کردند.

بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان نیز در واکنش به حملات موشکی آمریکا گفت: «جمهوری اسلامی ایران به عنوان بزرگترین قربانی سلاح های شیمیایی در تاریخ معاصر، هرگونه استفاده از سلاح شیمیایی را فارغ از عاملین و قربانیان آن محکوم می کند و همزمان استفاده از این بهانه برای اقدامات یک جانبه را خطرناک، مخرّب و نقض اصول آمره حقوق بین الملل می داند.» وی افزود: «ما ضمن محکومیت شدید هرگونه اقدام نظامی یک جانبه و حملات موشکی به "پایگاه هوایی الشعیرات" در سوریه توسط ناوهای آمریکایی، معتقدیم که این گونه اقدامات به بهانه حمله شیمیایی مشکوک در "خان شیخون" در ادلب که زمان بندی، عاملین و منتفعینِ از آن کاملاً در پرده ای از ابهام قرار دارد به  تقویت تروریست های رو به زوال و پیچیدگی اوضاع در سوریه و منطقه خواهد افزود.»

واکنش جامعه جهانی

بوریس جانسون، وزیر امور خارجه انگلیس از حمله موشکی امریکا به سوریه حمایت کرد و آن را پاسخی مناسب در قبال آن چه اقدامات مخرب و ضدانسانی بشار اسد توصیف کرد، دانست. ایتالیا نیز ضمن حمایت از حملات موشکی آمریکا به سوریه، این اقدام را یک واکنش مناسب در برابر سوریه و یک عامل بازدارنده علیه استفاده از تسلیحات شیمیایی توسط دولت بشار اسد، ارزیابی کرد. دونالد تاسک، رئیس شورای اتحادیه نیز در پیامی توییتری با حمایت از حمله هوایی آمریکا به سوریه اظهار داشت: حملات آمریکا بیانگر راه حل لازم علیه حملات شیمیایی وحشیانه است. اتحادیه اروپا با امریکا برای پایان دادن به وحشیگری در سوریه همکاری خواهد کرد. زیگمار گابریل، وزیر امور خارجه آلمان نیز گفت: «این که ایالات متحده حالا با یک حمله علیه ساختارهای نظامی دولت بشار اسد که این جنایت جنگی بی رحمانه را مرتکب شده واکنش نشان داده قابل درک است.» بحرین و عربستان سعودی و اسرائیل نیز با ذوق زدگی از حمله موشکی امریکا به سوریه حمایت کردند.