ترامپ؛ افول ابرقدرت، صعود قدرت های مستقل

اعظم ملایی مدرس دانشگاه و پژوهشگر روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: سال 1395 سال شگفتی های بسیار بود؛ سالی که از ابتدای آن روابط ایران با کشورهای غربی و به خصوص آمریکا دچار دگردیسی های اساسی شد و بر خلاف همیشه که ایران  به ناحق از سوی این کشورها متهم به نقض قوانین بین المللی می شد، در این سال و در فضای پسا برجام ایران به مدعی حق به جانب آمریکا تبدیل شد و بارها از بد عهدی های این کشور در اجرای توافق بین المللی ایران با 1+5، به کمیسیون مشترک برجام شکایت برد و مورد حمایت کشورهای اروپایی نیز قرار گرفت. خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا و نوسانات قیمت نفت نیز از دیگر شگفتی های سال 95 بودند. در ابتدای این سال کسی گمان نمی کرد مردم بریتانیا، اتحادیه پر طمطراق اروپا را ترک کنند و نیز توافقی مؤثر بین کشورهای اوپک و غیر عضو اوپک قیمت نفت را از بشکه ای 30 دلار به 55 دلار برساند؛ اما هر دوی این اتفاقات رقم خورد.

با این وجود بزرگترین شگفتی و تحول سال 1395 را شاید بتوان تغییر رئیس جمهور آمریکا و روی کار آمدن دونالد ترامپ دانست که تأثیرات شگرفی بر جامعه آمریکا، عرصه روابط بین الملل و همچنین جمهوری اسلامی ایران داشت و دارد. انتخاب دونالد ترامپ به ریاست جمهوری ایالات متحده در حالی صورت پذیرفت که اکثر تحلیلگران به خصوص به دلیل ویدئو های افتضاح آمیزی که در ماه های پایانی منتهی به انتخابات از او منتشر شد، امکان روی کار آمدن او را تقریبا صفر می دانستند و بخش گسترده ای از جامعه آمریکا خود را برای تجربه نخستین دوره ریاست جمهوری یک زن در این کشور یعنی هیلاری کلینتون آماده می کردند. در چنین فضایی، پیشی گرفتن آرای الکترال ترامپ بر کلینتون، موجی از ناباوری، اعتراض و اعتصاب را ایالات متحده آمریکا ایجاد کرد. جامعه و رسانه های آمریکا متأثر از چنین تحولاتی دچار شکاف های اساسی شدند و مخالفان و موافقان رئیس جمهور تازه کار در دو صف جداگانه روبه روی هم قرار گرفتند. ایالات متحده به یک باره از کشور «مهد آزادی» و «سرزمین فرصت ها»، به کشوری پر از آشوب های خیابانی، دو دستگی و اختلاف تبدیل شد که هیچ انعطافی در برابر سایر اقوام و مذاهب ندارد و آنها را مخل اقتصاد و امنیت خود می داند. کشوری که زمانی «ابرقدرت بی رقیب» معرفی می شد، به جایگاهی تنزل یافت که انتخاباتش توسط قدرتی رقیب، مخدوش و دستکاری شد، بین نهادهای سیاسی و قضایی آن اختلافات فاحشی ایجاد شده و مردم برخی ایالت هایش از عدم افتخار به کشورشان و تمایل به جدایی سخن گفته اند.

اما انتخاب ترامپ تنها جامعه آمریکایی را متحول نساخت، در عرصه بین المللی نیز تحولاتی عمیق متأثر از این امر صورت پذیرفت. مهمترین تأثیر انتخاب ترامپ بر عرصه روابط بین الملل، گسترش موج ملی گرایی، اسلام هراسی و کاهش تمایل به ائتلاف های همکاری جویانه است که البته پیش از ترامپ، خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا استارت آن را زده بود. قدرت گرفتن احزاب راست گرا در اروپا با گرایش های ملی گرایانه، ضد همگرا و ضد اسلامی و نیز افزایش حملات خشونت آمیز به مساجد و مسلمانان گواهی بر این امر است که رویکرد آمریکا محور ترامپ و بدبینی او نسبت به مسلمانان و گروه های قومی مهاجر، به ویروسی فراگیر و خطرناک در عرصه بین المللی تبدیل شده است. کاهش مشروعیت و اعتبار بین المللی ایالات متحده که در تظاهرات های مردمی سراسر جهان علیه وی و عدم تمایل و حتی نگرانی مقامات سیاسی کشورها از دیدار با او نمود می یابد، نیز از جمله تأثیراتی هستند که انتخاب ترامپ در جایگاه بین المللی آمریکا داشته است. متأثر از چنین شرایطی قدرت های غیر غربی همچون روسیه و چین در عرصه بین المللی مشروعیت بیشتری می یابند و فضا برای تحرکات قدرت های منطقه ای مستقل نیز گشاده تر می شود. در نتیجه با انتخاب ترامپ، حرکت ساختار نظام بین الملل به سمت سیستم باز و چند قطبی سرعت بیشتری گرفته است. 

در این بین وقوع چنین تحولاتی در عرصه داخلی و بین المللی ایالات متحده، کشور ما را نیز از جهات متعددی تحت تأثیر قرار می دهد. از یک سو انتخاب رئیس جمهوری، جمهوری خواه و حامی سرسخت اسرائیل، از احتمال افزایش تحریم ها و سخت گیری ها بر علیه کشورمان خبر می دهد. از سوی دیگر فقدان مشروعیت داخلی و بین المللی ترامپ و تغییر فضای رخ داده در عرصه روابط و ساختار نظام بین الملل، قدرت مانور و بازیگری ایران را افزایش داده و وضعیت مساعدی برای ایجاد شکاف در جبهه کشورهای غربی و جلب همراهی قدرت های شرقی برای کشورمان ایجاد کرده است. فرصت هایی که تنها با کمک یکپارچگی و یک صدایی داخلی و دیپلماسی قوی منطقه ای و بین المللی قابل تحقق هستند و می توانند امکانات مناسب بسیاری برای پیشرفت و بالندگی کشورمان فراهم می کنند. 

انتشار اولیه: دوشنبه 30 اسفند 1395 / انتشار مجدد: شنبه 12 فروردین 1396