پس از کاسترو فصل جدیدی در کوبا آغاز می شود

نویسنده: تد پیکون – عضو ارشد و کارشناس مسائل آمریکای لاتین در اندیشکده بروکینگز

دیپلماسی ایرانی: دوران بسیار طولانی دیکتاتوری فیدل کاسترو در کوبا که مدت ها پیش خاتمه یافته بود با مرگ وی رسماً پایان یافت. مردم کوبا نیز از این پس نفس آزادانه و راحتی کشیده و خود را با زندگی جدید بدون کاسترو سازگار خواهند کرد. اما روند گذار پس از کاسترو 10 سالی است که در کوبا آغاز شده است؛ یعنی درست از همان زمانی که وی به علت ابتلا به یک بیماری جدی از قدرت کناره گیری کرد. اکنون که قدرت در دستان برادر 85 ساله فیدل کاسترو یعنی رائول قرار دارد، می توان امیدوار بود و احتمال داد که تغییراتی تدریجی در این کشور آغاز شود، اما رائول کاسترو نیز اعلام کرده است که قصد دارد در سال 2018 میلادی از قدرت کناره گیری کند.

زمانی که رائول کاسترو در سال 2008 میلادی قدرت را در دست گرفت، مجموعه ای از تغییرات را در نظام تک حزبی این کشور آغاز کرد تا از این طریق هم دستاوردهای انقلاب کوبا را احیاء کند و هم تنوعی در اقتصاد این کشور ایجاد کرده و آن را از اتکای صرف به یارانه های ونزوئلا و کمک های مالی سخاوتمندانه چین برهاند. رائول که در مقایسه با فیدل مواضع و رویکردهای میانه روتری را در پیش گرفته بود از ورود سرمایه گذاری های جدید خارجی به این کشور استقبال کرد و حتی تلاش کرد تا روابط دیپلماتیک این کشور را با دشمن بزرگ و قدیمی خود یعنی ایالات متحده آمریکا ترمیم کرده و آن را دوباره از سر بگیرد. فرآیند عادی سازی روابط میان آمریکا و کوبا با سفر تاریخی باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا به این جزیره در ماه مارس سال 2016 میلادی به اوج خود رسید و اکنون نیز دو کشور به دنبال دستیابی به روابطی هستند که در راستای منافع هر دو کشور قرار داشته باشد. اما با این حال، رائول در مسیر به روز رسانی "سوسیالیسم کوبایی" همواره با مشکلات و محدودیت هایی روبرو بوده است؛ محدودیت هایی نظیر سایه فیدل کاسترو و پیروان وفادار وی بر کشور کوبا، مخالفت های سرسختانه و مداوم آنها با واشنگتن، جامعه تبعیدیان تندرو کوبایی در میامی و نیز تحریم های تنبیهی آمریکا علیه این کشور.

اما سؤالی که در اینجا مطرح می شود این است که آیا حزب کمونیست کوبا که وفاداری خاصی نسبت به فیدل کاسترو دارد، همچنان قدرت و نفوذ بی حد و حصر خود را حفظ کرده و باز هم مانع از انجام اصلاحات اقتصادی و سیاسی در این کشور خواهد شد؟ این حزب قدرت و نفوذ بالای خود را در آخرین کنگره حزب کمونیست کوبا که در ماه آوریل سال جاری و درست یک ماه پس از سفر تاریخی اوباما به این کشور برگزار شد، به خوبی به نمایش درآورد. در این کنگره دو روزه مجموعه ای از اصلاحات ناچیز اقتصادی به تصویب رسید، حزب کمونیست همچنان در رأس قدرت ماند و بحث بر سر انجام برخی اصلاحات سیاسی و تشکیل احزاب در این کشور نیز به طور کامل سرکوب شد. از آن زمان تا کنون، روند انجام اصلاحات اقتصادی در کوبا به نوعی متوقف شده است که بخشی از علت آن به دلیل تصمیم دولت به منظور کاهش میزان رشد بخش خصوصی و بخش دیگر نیز به دلیل نزدیک شدن کوبا به رکود اقتصادی بوده است.

در هفته های آینده باید به دقت تحولات کوبا را نظاره کنیم و ببینیم که آیا رائول کاسترو و طرفداران وی پس از مرگ رهبر حزب کمونیست کوبا به گسترش سیاست های وی و حفظ میراث ضدیت با آمریکا ادامه خواهند داد یا این که رائول کاسترو مسیر متفاوتی را در پیش گرفته و روند اصلاحاتی که در سال 2008 و 2009 آغاز کرده بود را ادامه داده و به آن سرعت بیشتری خواهد بخشید. در ابتدا، عزاداری های عموم مردم کوبا و اظهار ارادت و محبت آنها نسبت به رهبر کوبا ممکن است تا حدی موجب تقویت حزب کمونیست و افزایش نفوذ این حزب شود اما بدون شک این مرحله کوتاه و موقتی خواهد بود. در حقیقت، مرگ کاسترو بزرگ ترین و مهم ترین فرصت پیش آمده در طول چند دهه اخیر کشور کوبا است؛ کشوری که به واسطه عقاید معمولی و منسوخ رهبری آن همواره از حرکت در مسیر توسعه بازمانده است. چنین فرصت مغتنمی موجب خواهد شد تا کوبا در مسیر توسعه پایدار قرار گرفته و مردم این کشور نیز اجازه خواند یافت تا در تصمیمات بزرگ و سرنوشت سازی که زندگی آنها را تحت تأثیر قرار می دهد، نقش بزرگتری ایفا کنند.

از سوی دیگر درگذشت فیدل کاسترو با انتقال قدرت در آمریکا، کشور همسایه و دشمن دیرینه کوبا، متقارن و هم زمان شده است. هر گونه واکنش اشتباهی از سوی واشنگتن همچون بهره برداری از مرگ فیدل کاسترو برای سفت کردن پیچ و مهره های تحریم اقتصادی علیه کوبا می تواند به تقویت و تحکیم طرفداران فیدل در حزب کمونیست منجر شود. آمریکا در گذشته نیز اشتباهاتی را در خصوص این جزیره کمونیستی کوچک مرتکب شده است، به عنوان مثال با پایان یافتن جنگ سرد و قطع شدن یارانه های خارجی اتحاد جماهیر شوروی به کوبا، سیاستگذاران ایالات متحده آمریکا تلاش کردند تا حکومت کاسترو را که با این وضعیت بد اقتصادی دست به گریبان بود به زیر بکشانند که البته در این مسیر نیز با شکست روبرو شدند. بنابراین یک واکنش غلط از سوی آمریکا می تواند همان اشتباه این کشور در پایان دوران جنگ سرد را دوباره تکرار کند. همچنین رویکرد خصمانه آمریکا در قبال کوبا موجب خواهد شد تا هاوانا به سوی مسکو و پکن چرخش کرده و از آنها به عنوان ریسمان نجاتی برای خود استفاده کند.

 در عوض واشنگتن باید تغییر اوضاع و شرایط در این جزیره را به دقت تحت نظر گرفته و هم زمان با آن زمینه لازم برای بهبود روابط دوجانبه و نوسازی اقتصاد کوبا را ایجاد کند. بنابراین می توان گفت که اتخاذ رویکردی مناسب از سوی دولت جدید آمریکا می تواند موجب حفظ سیاست دولت اوباما در راستای ایجاد تعاملات سازنده با کوبا شود و همکاری دولت ترامپ با دولت پس از فیدل کاسترو می تواند به حفظ منافع آمریکا در یک کوبای باثبات تر، مستقل تر و بازتر بیانجامد.

منبع: اندیشکده بروکینگز/ مترجم: زهره شهریاری

انتشار اولیه: چهارشنبه 10 آذر 1395 / انتشار مجدد: چهارشنبه 24 آذر 1395