میشل عون و چالش های پیش رو

تا قبل از تحولات بهار عربی، در گفتمان مطالعات خاورمیانه معروف بود که لبنان دماسنج تحولات خاورمیانه است. بدان معناست که هر زمان اوضاع خاورمیانه بحرانی می شد، این بحران پیش از سایر کشورها خودش را در لبنانی که به قول ریچارد لیتل می توان بعنوان کشور چند پاره نامید، نشان می داد. بنابراین تحلیل گران همواره برای تحلیل آینده منطقه سعی می کردند از نشانه های موجود در لبنان بهره بگیرند. یعنی اگر در لبنان توافقی بین قدرت های منطقه ای شکل می گرفت، حدس می زدند که این توافق در منطقه هم اتفاق خواهد افتاد و برعکس. میشل سلیمان، رئیس جمهوری قبلی لبنان در ماه مه سال ۲۰۱۴ در پایان دوره ریاست جمهوری از این مقام کنار رفت. بلاتکلیفی سیاسی در دو سال و نیم گذشته حکومت لبنان را فلج کرده بود مخصوصا که جنگ داخلی پنج ساله در همسایگی آن، سیل مهاجران سوری را به سوی این کشور سرازیر کرده است. در همین راستا، مجلس لبنان سرانجام بعد از آن که دو سال و نیم این کشور بدون رئیس جمهور بود، به ریاست جمهوری میشل عون رأی داد. این چهل و ششمین مرتبه بود که مجلس لبنان تلاش می کرد رئیس جمهور این کشور را انتخاب کند. میشل عون در نهایت با ۸۳ رأی از مجموع ۱۲۷ رأی رئیس جمهور لبنان شد. او برای ریاست جمهوری به ۶۵ رأی نیاز داشت. این توافق را نیز باید رکورد تازه ای در چرخش یک باره و آنی مواضع رهبران لبنانی و همچنین جسارت و تهور آنان دانست، هرچندکه سود و زیان واقعی آن همچنان برای تمامی طرفین محاسبه و در نظر گرفته خواهد شد. میشل عون، رئیس جمهوری مسیحی مارونی ۸۱ ساله لبنان نامزد مورد حمایت حزب الله  هم است.  "جنبش آینده" (جریان المستقبل) حزب سنی و رقیب اصلی، مخالف ریاست جمهوری آقای عون بود. این موضوع لبنان را با یک بن بست سیاسی مواجه کرده بود. اما اوایل ماه میلادی جاری ورق برگشت و سعد حریری در رأس جنبش آینده با ریاست جمهوری آقای عون موافقت کرد، ظاهرا انتظار گروه های مخالف این است که سعد حریری هم در آینده نزدیک به نخست وزیری برسد.

شواهد نشان دهنده دو هدفی است که سعد حریری در حمایت از میشل عون به دنبال آن است، یکی تلاش برای بی طرف کردن لبنان در مناقشه سوریه و در واقع مجبور کردن حزب الله به کنار کشیدن از جنگ در سوریه است و دیگری بهبود شرایط جریان ۱۴ مارس در انتخابات پارلمانی پیش رو. ائتلاف ۱۴ مارس که سعد حریری از سران آن است، ائتلافی از احزاب سنی و مستقل است که مواضع ضد سوریه دارند.  از این رو، انتخاب میشل عون به عنوان رییس جمهوری لبنان یک بار دیگر نشان داد چقدر درک جناح بندی ها در این کشور می تواند پیچیده باشد. وقتی سعد حریری رهبر جنبش "المستقبل" (آینده) از تلویزیون المنار لبنان متعلق به حزب الله حمایت خود را از عون اعلام کرد خیلی ها اینجا انگشت به دهان ماندند. آقای عون نامزد محبوب حزب الله بود و سعد حریری در جبهه مخالفان سرسخت این گروه. جالب آنکه ظاهرا آقای حریری برای اعلام این حمایت، نظر همه جبهه های چهارده مارس را که در مقابل حزب الله هستند، نگرفته بود.  اما چه چیزی فرزند نخست وزیر ترور شده لبنان را به این تصمیم رساند؟ حزب آقای حریری از نگاه بسیاری در چند ماه گذشته رو به سراشیبی گذاشته بود و در انتخابات شهرداری ها حزب او که باید بیشترین آرا را در مناطق سنی نشین می آورد در بسیاری از نقاط مانند طرابلس با کاهش جدی رای مواجه شد. از طرفی زمزمه هایی درباره اینکه عربستان دیگر ممکن است از او حمایت نکند هم شنیده می شد.  اما حالا ظاهرا آقای حریری قول صندلی نخست وزیری را گرفته و دست کم می تواند دوباره با قدرت بیشتری وارد صحنه سیاسی لبنان شود. هرچند در نگاه اول به کرسی نشاندن آقای عون در کاخ بعبدا، مقر ریاست جمهوری، موفقیتی بزرگ برای جناح طرفدار حزب الله و حتی ایران بشمار می آید؛ اما در آنطرف هم احتمالا ما شاهد تغییر جبهه بندی های جدی خواهیم بود. از سویی، اعلام حمایت حریری از نامزدی میشل عون، موجب تقویت برتری سازمان سیاسی – نظامی اسلام گرای حزب الله به عنوان قدرت تعیین کننده رئیس جمهوری در این کشور خواهد شد و در عین حال نیز نفوذ غیرمستقیم سوریه و ایران بر سیاست های لبنان را همچنان حفظ خواهد کرد. همچنین به نظر می رسد که سعد حریری توانسته از دارایی هایی سیاسی خود برای مدت کوتاهی حفاظت کند، هرچند که بسیاری از موافقان و حامیان وی بر این باورند که وی حقیقتاً چاره و گزینه دیگری در اختیار نداشته است.

برخی از چهره های مهم سیاسی از جمله شخصیت های سیاسی حزب حریری حاضر به حمایت از موضع وی در موضوع نامزدی میشل عون نشدند اما بسیار بعید به نظر می رسد که آنها بتوانند پارلمان لبنان را از این کار منع کنند.  نبیه بری، رهبر جنبش امل، رییس مجلس و از هم پیمانان حزب الله مخالف انتخاب میشل عون بود. او به وضوح نارضایتی خود را از حمایت سید حسن نصرالله از عون اعلام کرد و در جلسه امروز مجلس هم با چهره ای گرفته نشسته بود. حتی برای رای دادن به پای صندوق نیامد و صندوق را پیش او بردند. اکنون انتظار می رود آقای بری به جناح مخالف بپیوندد و یا گروهی مستقل تر تشکیل دهد. به طور کلی بعد از انتخاب آقای عون به نظر می رسد ما شاهد تعادلی جدید در جبهه بندی ها در لبنان باشیم.

در این میان واکنش رسانه های اسرائیلی قابل تامل است: روزنامه «یدیعوت آحارانوت» خبر را با عنوان «بعد از 886 روز لبنان، میشل عون را که برای حزب الله عزیز است به عنوان رئیس جمهور انتخاب کرد» پوشش داد، این روزنامه نوشت، عون بعد از انتخابش به عنوان رئیس جمهور اعلام کرده که لبنان از هیچ تلاشی برای آزادی اراضی اشغال شده اش فروگذار نخواهد کرد. روزنامه «معاریو»، نیز در پایگاه اینترنتی خود به این خبر واکنش نشان داد و نوشت که پارلمان لبنان، میشل عون گزینه نزدیک به حزب الله را به عنوان رئیس جمهور لبنان انتخاب کرد. پایگاه خبری عبری زبان «وِلّا»، نوشت که پیروزی عون به معنای پیروزی بنیادی محور مورد حمایت ایران در مقابله با محور مورد حمایت عربستان درباره آینده لبنان است، ولا افزود: سعد حریری و جریان المستقبل همواره تلاش کرده بودند که در برابر محور رو به جلوی عون ایستادگی کنند اما موافقت حریری با انتخاب عون به عنوان رئیس جمهور به نوعی  اعتراف به برتری محور مورد حمایت ایران در لبنان است.

فرجام این مطلب لبنان را بعنوان  کشوری که دارای  توافقات خیره کننده و شخصیت های ناپایدار و دمدمی مزاج است توصیف می کند، به ویژه در عرصه ریاست جمهوری. مشکلات لبنان ساختاری است. این کشور هزار فرقه است. شیعه ها، سنی ها، دروزی ها، مسیحیان مارونی، گروه هایی هستند که در این کشور صاحب قدرت و نفوذند. به بیانی شکاف های عمیق طایفه ای و مذهبی و فرقه ای در این کشور وجود دارد و با آمدن میشل عون هم حل نخواهد شد. کما اینکه خودِ عون هم با دیگر گروه های مسیحی رقابت دارد و این به معنای یک نوع توافق فراگیر برای عبور از بحران نیست. از این رو، این انتخاب یک توافق موقتی است که ممکن است برخی مشکلات را حل کند، ولی بخشی از مشکلات در جای خودش خواهند ماند. با این وجود، بیشتر مردم لبنان هیچ قدرت و نفوذی بر اقدامات سیاسی و همچنین توافقات پشت پرده رهبران فرقه ای و سیاسی ندارند. بنابراین اگر مردم این کشور احساس کنند که دولت عملکرد موثر و بهتری داشته و ارائه خدمات ضروری نیز به آرامی بهبود می یابد، شکی نیست که بیشتر مردم لبنان با این توافق جدید موافق و همراه خواهند شد.