روسیه، غریبه ای در اروپا

نویسنده: ایوان تیموفوف

دیپلماسی ایرانی: استراتژی جهانی جدید اتحادیه اروپا یک رویداد مهم است. این استراتژی تلاشی است برای تبدیل کردن اتحادیه اروپا به مرکز مستقل سیاست های جهان. اروپایی ها همچنین در این استراتژی جدید به دنبال توسعه مسئولیت های خود در امور مربوط به امنیت بین الملل هستند. اتحادیه اروپا در صورت اجرای موفقیت آمیز این استراتژی وزن سیاسی و نفوذ بیشتری در عرصه جهانی به دست خواهد آورد. در این راستا، اتحادیه اروپا بازیگر سیاسی کارآمدتری خواهد شد و برای حل چالش ها از بازدارندگی های متعارف گرفته تا تهدیدهای جدید امنیتی، همکاری نزدیکتری با ناتو خواهد شد. از سوی دیگر چالش هایی که اروپایی ها احتمالا نقش کارآمدتری در مقابله با آنها خواهند داشت: بحران مهاجرت، دغدغه انرژی و ثبات دولت های در حال گذار است. در مجموع این که نقش اتحادیه اروپا در شکل دادن به سیستم امنیتی جدید در اروپا افزایش خواهد یافت.

روسیه اما در این استراتژی جدید به دلیل برخی اختلاف نظرهای بنیادین، رقیب اتحادیه اروپا تعریف شده است. به همین دلیل امکان همکاری میان این دو به چند موضوع محدود شده است. روسیه در سیستم امنیتی اتحادیه اروپا یک غریبه و عنصری دردسرساز است، کشوری که به دنبال برهم زدن نظم موجود جهان پس از جنگ سرد است. به همین دلیل در سیاست اروپا نسبت به روسیه، این بازدارندگی است که حرف اول را می زند. متاسفانه روسیه خود نیز احساس مشابهی نسبت به اتحادیه اروپا دارد.

قطعا هم اتحادیه اروپا و هم روسیه برخی از اختلافات را برای شراکت (هر چند ناقص موجود) با یکدیگر نادیده می گیرند، شراکتی که می توان آن را نوعی ارتباط گزینشی خواند. ارتباط گزینشی مفهومی است که هنوز چندان رایج نشده است. به نظر نمی رسد که نه بروکسل و نه مسکو، هیچ کدام، درک روشنی ندارند که چه مسائلی را باید در فهرست همکاری های دوجانبه بگنجانند. حتی اگر چنین فهرستی وجود داشته باشد و دو طرف طبق آن عمل کنند همکاری تاکتیکی گزینشی نمی تواند نتیجه بخش بودن این همکاری در انتها را تضمین کند. تقریبا هیچ پاسخی برای این پرسش وجود ندارد که "ما دقیقا چه می خواهیم؟ و این که کجا و چطور و از کجا باید به این خواسته برسیم؟"

به عبارت دیگر، این ارتباط گزینشی بینش استراتژیک ندارد. این بینش جایش را به سیاست بازدارندگی دوجانبه و مشاهده یکدیگر به عنوان تهدید داده است. این شرایط هم برای روسیه و هم برای اتحادیه اروپا مضر خواهد بود به این دلیل که، نخست این شرایط به سختی می تواند مشکلات و چالش هایی را که در شرایط فعلی میان مسکو و بروکسل ایجاد شده است، حل کند. دوم، یک اروپای چند پاره تلاش ها را برای مقابله با تهدیدها و چالش های فزاینده امروزی تضعیف می کند. آن هم در شرایطی که بیشتر چالش های تعریف شده در استراتژی جهانی اتحادیه اروپا، به همان اندازه برای روسیه هم مهم است. مثلا این که، به هم خوردن نظم اروپا برای مسکو هم مضر است و این که، روسیه هم سال هاست با بنیادگرایی مقابله می کند و بارها هدف حملات تروریستی قرار گرفته است.  

پس در این شرایط چه باید کرد؟ نخست و پیش از هر چیز مهم است که دو طرف بر روی خط مشارکت و همکاری با یکدیگر حرکت کنند و بر روی این خط باقی بمانند. باید از افتادن همکاری های گزینشی در ورطه مسائل دسته دوم و بی اهمیت جلوگیری کرد. در مقابل باید فهرست موضوعات مشترکی که برای تعامل گزینشی در نظر گرفته شده بلندتر شده و همکاری ها عمیق تر شود. هدف باید این باشد: حرکت از همکاری های گزینشی به سوی همکاری های بیشتر.

البته با افزایش نقش سیاسی اتحادیه اروپا، این رویکرد حتی در صورت موفقیت هم ناکافی است. لازم است که برای درک بهتر و عمیق تر از مسائل، گفت وگوهای استراتژیک درباره امنیت آینده اروپا میان دو طرف شکل بگیرد. همچنین لازم داریم که درباره جایگاه اتحادیه اروپا و روسیه در این سیستم و اثر متقابل آنان در ایجاد این سیستم و توسعه آن صحبت شود.

چنین گفت وگوهای استراتژیکی در شرایط فعلی بسیار دشوار است. با این حال اگر روسیه و اتحادیه اروپا بتوانند از این راه به نتیجه برسند، این موفقیت می تواند توانایی اتحادیه اروپا را به عنوان یک مرکز جدید روابط بین الملل برای برعهده گرفتن مسئولیت مقابله با چالش های امنیتی تقویت کند. روسیه نیز می تواند با اجتناب از به حاشیه رفتن در یک سیستم امنیتی جدید شراکت داشته باشد. اما مسائلی که در آغاز این گفت وگوهای استراتژیک باید بدان ها پرداخت عبارتند از:

یک، ارزیابی کلی از تهدیدهای موجود و چالش ها و همچنین اصولی که امنیت اروپا باید بر آن استوار شود. دو، گفت و گو درباره روش های جدید کنترل تسلیحات متعارف. فرانک والتر اشتانمایر، وزیر امور خارجه آلمان، همین اواخر این ایده را مطرح کرد و خواستار توجه فوری مسکو و دیگر پایتخت های اروپایی به این مساله شد. سوم، ایجاد یک سیستم هماهنگ شده برای مقابله با بنیادگرایی تکفیری و تروریسم. در میان تمام چالش های جدید، این مساله به لحاظ منطقی نیازمند تعامل تاکتیکی است.

گرچه فهرست مسائلی که نیازمند مذاکره و گفت وگو هستند به همین چند مورد ختم نمی شود، اما همین سه مساله برای آغاز یک گفت وگوی استراتژیک میان روسیه و اتحادیه اروپا درباره مسائل امنیتی کافی است. این فهرست بعدها می تواند توسعه پیدا کند. علاوه براین، چنین گفت وگویی می تواند و باید به صورت موازی همزمان با تعاملات گزینشی دو طرف باشد و به همکاری های بیشتر بینجامد.       

منبع: شورای روسیه / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 30