سراب آنکارا از عملیات سپر فرات

احمد کاظمی، پژوهشگر مسایل ترکیه

دیپلماسی ایرانی: اقدام آنکارا در تجاوز نظامی به بخشی از خاک سوریه و تصرف شهر جرابلس و حمله به مواضع یگان های مدافع خلق کرد، تحلیل های مختلفی را در میان کارشناسان ایجاد کرده است، در خصوص اهداف این مداخله نظامی که با اعتراض دولت دمشق و با نقض مقررات بین المللی صورت گرفته است، دو دیدگاه وجود دارد: دیدگاه اول تجاوز نظامی را ناشی از  نگرانی های امنیتی ترکیه از امکان تشکیل اقلیم یا کانتون کردی در شمال سوریه می داند. تا قبل از بحران سوریه کردها در شمال سوریه در سه منطقه عفرین، جزیره و کوبانی (عین العرب)  که جدا از یکدیگر بودند، زندگی می کردند، اما بحران سوریه باعث پیشروی کردها (با حمایت امریکا) و پیوستگی بخشی از این مناطق شد. سقوط شهر منبیج توسط کردها و در آستانه سقوط قرار گرفتن جرابلس در مرز ترکیه، به شدت آنکارا را نگران کرد، در نتیجه ارتش ترکیه با عقب راندن کردها به شرق فرات تلاش کرد زمینه تغییر بافت قومی این مناطق و نیز استقرار گروه های معارض هم سو با ترکیه (نظیر گروه تروریستی زنکی و ارتش آزاد) در این مناطق را فراهم کند.

دیدگاه دوم معتقد است اقدام ترکیه در تصرف جرابلس گام اول سناریویی است که هدف آن ایجاد منطقه امن و پرواز ممنوع و نهایتا چشم داشت به بخشی از سرزمین سوریه است. به ویژه این که عملیات سپر فرات در سال روز عملیات سلطان یاووز سلیم، امپراتوری عثمانی در سال 1516 م در تصرف شامات و بخش هایی از مصر صورت گرفته بود.

در واقع به نظر می رسد ترکیه که از مدت ها قبل به دنبال ایجاد منطقه حایل به طول 90 کیلومتر و عرض 50 کیلومتر در سوریه  بود، اکنون تحت تاثیر دو تحول می کوشد آن را عملی بکند؛ اول این که کودتای نافرجام در ترکیه و تغییر فضای داخلی به نفع حزب عدالت و توسعه، امکان هر گونه اعتراض جدی و تاثیرگذار احزاب مخالف نظیر جمهوریخواه خلق و حرکت ملی را سلب کرده است. ضمن این که ترکیه با این عملیات به کردها در داخل و خارج این پیام را داد که با وجود کودتای نافرجام، ارتش به سیاست مشت آهنین خود علیه کردها ادامه خواهد داد. دوم این که به نظر می رسد ترکیه با مانورهای تاکتیکی اخیر در روابطش با روسیه، توانسته است امریکا را برای استارت زدن پروژه منطقه پرواز ممنوع در شمال سوریه تا حدودی همراه کند یا حداقل چراغ سبز برای عملیات علیه کردها در سفر اخیر جو بایدن، معاون رئیس جمهوری امریکا به آنکارا را کسب کند و با عقب راندن کردها تا شرق فرات، به جدایی طلبی کردها در سوریه و عراق شدت بخشیده و از این طریق نیز به دمشق و بغداد فشار آورد. اما در هر حال عقب نشینی داعش از جرابلس بدون حتی شلیک یک گلوله به سمت ترکیه و همکاری گروه تروریستی نورالدین زنکی (عامل سربریدن نوجوان دوازده ساله) با ترکیه و باز کردن مرزهای این کشور به روی گروه های تروریستی نشان می دهد که ترکیه بر خلاف سیاست های اعلامی، در عمل اقدامی علیه داعش نکرده است. در این میان همراهی امریکا با ترکیه و بمباران حسکه توسط ائتلاف امریکایی نشان داد که حساب باز کردن کردها بر روی واشنگتن تا چه میزان اشتباه بوده است.

اگر چه اقدام عملیات سپر فرات، تا حدودی زیادی بر تحلیل های خوشبیانه درباره تغییر موضع ترکیه در قبال سوریه تاثیر گذاشته، اما واقعیت این است که در آینده سوریه گروه های تروریستی هیچ جایگاهی ندارند و هر گونه سرمایه گذاری آنکارا بر روی این گروه ها تکرار اشتباهات هزینه بار پنج سال اخیر خواهد بود.