ایران و سیاست موازنه قوا در آسیای جنوبی

دیپلماسی ایرانی: توسعه روابط با هند به عنوان یک کشور تاثیرگذار در عرصه بین المللی همیشه مورد توجه مقامات ایران بوده است. با وجود اختلافات تاریخی میان هند و پاکستان و همسایگی ایران با پاکستان، حفظ و گسترش روابط با دهلی نو همیشه در کانون توجه مقامات ایران بوده است و همواره تلاش داشته اند در گسترش این روابط تلاش کنند. با ورود هند به کلوپ کشورهای قدرتمند جهان، همچنین تلاش هند برای بهره برداری از بندر چابهار به عنوان یک بندر استراتژیک برای هند در ایران، همچنین دوران انزوایی که ایران به واسطه تنش های پرونده هسته ای متحمل شد و دیگر مسائل، سبب شد تا توجه ایران به هند بیش از پیش افزایش یابد. در این رابطه دیپلماسی ایرانی با خانم دکتر ماندانا تیشه یار، عضو هیات علمی موسسه آموزش عالی اکو در دانشگاه علامه طباطبائی گفت وگویی انجام داده است که در ادامه می خوانید:

سیر رابطه تهران و دهلی نو از دهه هشتاد به این سو و با توجه به روی کار آمدن دولت ها با نگاه دیپلماتیک متفاوت در ایران چگونه بوده است؟ مسائلی مانند خط لوله صلح و برنامه هسته ای ایران چگونه بر این رابطه تأثیر گذاشته اند؟

فراز و نشیب در تاریخ معاصر سیاسی دو کشور، همواره بر روابط ایران و هند سایه افکنده است. در سال های اخیر نیز روابط این دو کشور از دورانی که رییس جمهور دوران اصلاحات به عنوان مهمان ویژه مراسم روز استقلال در سال ۲۰۰۰ به دهلی نو دعوت شد و دو کشور برای حرکت به سوی همکاری های راهبردی گام برداشتند تا روزگاری که هند رسما از همکاری در پروژه خط لوله صلح خودداری کرد، رویدادهای بسیاری را به خود دیده است. برداشت های گوناگون در سیاست خارجی ایران و هند نسبت به مفهوم «عدم تعهد» موجب شده است که این دو کشور رویکردهای ناهمسانی را در برابر موضوعات مختلف بین المللی در پیش بگیرند. در واقع، در حالی که سیاست عدم تعهد در سیاست های اعلامی ایران تداعی کننده شعار «نه شرقی، نه غربی» بوده؛ در هندوستان سیاست عدم تعهد، چه در عمل و چه در نظر، از موضع موازنه منفی به سوی وضعیت موازنه مثبت و همکاری با همه کشورها، جدای از نگاه های ایدئولوژیک، در حرکت بوده است. از این رو، هندی ها بر پایه منافع ملی خود، ترجیح داده اند تا میان همراهی با ایران و تایید سیاست به چالش کشیدن وضعیت نابرابر ساختار نظام بین الملل، سر همکاری با کشورهای نیرومند جهان را داشته و از سیاست های بین المللی درباره ایران پیروی کنند.

آقای شمخانی در سفر خود به هند صحبت از همکاری امنیتی ایران و هند و نیز تشکیل محور تهران-دهلی-مسکو در زمینه مبارزه با تروریسم کرده است. همکاری ایران و هند، و نیز تشکیل محور ایران هند روسیه چقدر محتمل، و در صورت تشکیل چقدر مثمرثمر خواهد بود؟

تردیدی نیست که نه تنها ایران، هندوستان و روسیه، بلکه همه کشورهای آسیای غربی، مرکزی و جنوبی در سال های اخیر با مشکلی به نام تروریسم و دهشت افکنی های گروه های تندروی جدایی خواه یا بنیادگرا روبرو شده اند. از این رو، تلاش برای انسجام بخشی به روابط و همکاری های منطقه ای، یک نیاز مبرم برای رویارویی با این مشکل فراملی است. بنابراین به نظر می رسد که با توجه به شرایط موجود در مناطق پیرامون این سه کشور، زمینه همکاری های منطقه ای میان ایشان فراهم است. با این همه، باید توجه داشت که اگرچه ایران و هندوستان هر دو از مشتریان قدیمی تسلیحات روسی هستند، اما موازنه قوا در دو سطح منطقه ای و بین المللی اجازه شکل گیری اتحاد نظامی میان این سه کشور را نمی دهد. قطعا تشکیل یک محور نظامی رسمی تازه در منطقه می تواند نگرانی ها و واکنش های قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای را برانگیزاند. از این رو، به نظر می رسد که همکاری های میان این سه کشور برای ستیز با گروه های تندرو و دهشت افکن، می تواند در سطح همکاری های امنیتی ـ اطلاعاتی با گستره بیشتری ادامه یابد.

نزدیک شدن احتمالی ایران و هند، چه تأثیری بر رابطه ایران با پاکستان، ونیز رابطه ایران – افغانستان – پاکستان خواهد داشت؟

در دوران پیش از انقلاب، ایران همواره یاریگر پاکستان در برابر هند بود. در هر سه جنگ میان هند و پاکستان، ایران کمک های مالی و نظامی خود را روانه پاکستان کرد. این وضعیت در دوران پس از انقلاب در ایران و تغییر رویکرد سیاست خارجی این کشور، تغییر کرد. به ویژه که در دوران جنگ سرد، پاکستان روابط نزدیکی با ایالات متحده آمریکا داشت. در مجموع می توان گفت که در دهه های اخیر، ایران همواره تلاش کرده است تا موازنه ای در سطح روابط خود با دو کشور هندوستان و پاکستان برپا دارد. از این رو، افزایش همکاری ها میان ایران و هند، بعید است که زمینه ساز کاهش سطح روابط میان ایران و همسایه شرقی اش، یعنی پاکستان شود. ایران به خوبی با نقش و اهمیت پاکستان در حفظ صلح و ثبات منطقه ای، به ویژه در افغانستان، آشناست و هیچ گاه به دنبال منزوی ساختن پاکستان در سطح منطقه نبوده است. در واقع، ایران و پاکستان به خوبی آگاهند که برای حفظ منافع منطقه ای خود، چاره ای جز همکاری و همزیستی خوب ندارند. از همین روست که چالش های پیش آمده در روابط میان دو کشور، اغلب به سرعت از سوی سیاستمداران هر دو طرف رفع و رجوع می شود. به این ترتیب، حفظ موازنه در همکاری با هندوستان و پاکستان را می توان رویکرد اصلی ایران در منطقه آسیای جنوبی دانست.

رقابت میان ایران و هند از یک طرف در توسعه بندر چابهار، و چین و پاکستان در طرف دیگر برای توسعه بندر گوادر را چگونه می بینید؟

من چند هفته پیش در چابهار بودم. برخلاف آن چه اغلب در رسانه ها بازگو می شود، این تنها هندی ها نیستند که در چابهار به سرمایه گذاری تمایل دارند. چینی ها، عرب ها، ژاپنی ها، مالزیایی ها، روس ها و اخیرا اروپایی ها نیز به جمع بازدیدکنندگان و سرمایه گذاران در حوزه های گوناگون این بندر استراتژیک پیوسته اند. ظرفیت های پدید آمده در این بندر هم اکنون آن را آماده جهشی بزرگ برای ایفای نقشی مهم نه تنها در مسیر جاده ابریشم آبی که شرق آسیا را به اوراسیا پیوند می دهد کرده است، بلکه این بندر زیبای اقیانوسی، از اهمیت ویژه ای در راه اندازی راهگذر جنوب – شمال از آب های خلیج پارس به سوی بنادر روسیه نیز برخوردار است. از این رو، می توان گفت که چابهار در حال تبدیل شدن به یکی از کانون های نوین بازرگانی در قاره آسیا است. آن چه در این سفر چشمگیر بود، تمایل مسوولین و برنامه ریزان این بندر برای گسترش همکاری ها میان چابهار و گوادر در راستای تقویت همدیگر و افزایش ظرفیت ها برای جذب هرچه بیشتر سرمایه گذاری های بین المللی بود. به این ترتیب، به نظر می رسد که آن چه بیشتر می تواند آینده منطقه را سامان بخشد، همکاری میان این دو قطب اقتصادی است.

انتشار اولیه: جمعه 12 شهریور 1395 / انتشار مجدد: سه شنبه 16 شهریور 1395