برجام و امکان نظام پرداخت بین الملل

در سال های دور با کاهش نسبت ارزش واقعی به ارزش اسمی اسکناس و مسکوک در جهان، سهم ابزار اخیر در حجم پول کاهش قابل توجهی داشته و جای خود را به پرداخت های مبتنی بر انواع چک، خصوصا چک های مسافرتی و تضمینی، داده است. معرفی ابزارهای نوین پرداخت الکترونیک به مرور در جهان رونق گرفت و عمده ی این دانش از کشور آمریکا آغاز شد. محور تمام مبادلات ارز دلار بود. در دورانی که دیگر کشورهای جهان با بهره برداری از خدمات اپراتورهای عظیم خدمات بانکداری الکترونیک در کشورهای غربی نظیر مسترکارت، ویزاکارت، امریکن اکسپرس، دیسکاوری و پی پال توانسته بودند خدمات پرداخت الکترونیک را به متقاضیان حوزه تجارت الکترونیک در دو سو اعم از تجار و بازرگانان و مشتریان ارائه کنند و مردم جوامع به عنوان مشتریان در تمامی حوزه هایی که نیاز به نقل و انتقال پول بوده توانستند به مدد این فناوری ها به یک رفاه نسبی دست یابند، بانک ها و موسسات مالی و اعتباری ایران بدلیل تحریم های کشورهای غربی خصوصا آمریکا نتوانسته بود از این خدمات استفاده و مردم جامعه ایرانی را به همان رفاه نسبی برساند و در این دوران جامعه ایرانی به مدد دارا بودن منبع عظیم انسانی دارای دانش در حوزه ی فناوری اطلاعات و ارتباطات توانست در داخل مرزهای ایران زیرساخت های راه اندازی کسب و کار الکترونیک را راه اندازی که پیرو آن زیرساخت های نظام بومی پرداخت ها را راه اندازی کند و حال دارای یک نظام پرداخت الکترونیکی منسجم است که توانسته به صورت حرفه ای و با امنیت بسیار بالا خدمات پرداخت الکترونیک را در سطوح مختلف از سطوح کلان تبادلات بانکی تا سطوح خرد تبادلات که در سطح عامه مردم برای فعالیت های روزمره تجاری و خدماتی است فراهم سازد و رفاه نسبی را در این حوزه به جامعه ارائه کند و در عین حال در میان جامعه ی ایرانی فرهنگ استفاده از انواع کارت های بانکی را فراهم سازد و این فرهنگ سازی در سطح دیگر جوامع جهان که سال های بسیار دورتر از زمانی که این فناوری در ایران به صورت اتکا به دانش بومی راه اندازی شود، است. در ایران راه اندازی از زیرساخت های نظام های پرداخت مبتنی بر دانش فناوری اطلاعات و ارتباطات به سال ١٣٧٠ و آغاز به کار خدمت عابربانک سپه بازمی گردد که اولین نمونه از کارت ها را با قابلیت برداشت از پایانه های خودپرداز در اختیار مشتریان شبکه بانکی قرار داد. در طول سال های گذشته اکثریت قریب به اتفاق بانک های کشور خدمات کارت برداشت را برای مشتریان خود ارایه کرده اند که بهره گیری از خدمات مزبور عمدتا با هدف توسعه کاربری باجه های الکترونیک به جای باجه های شعب و تحویل نقد به مشتریان بوده است. شبکه کارت های بانکی در جمهوری اسلامی ایران از سال ١٣٨١ و با آغاز فعالیت شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی (شتاب) به عنوان سوئیچ ملی کارت به صورت یکپارچه عمل کرده و در حال حاضر کلیه کارت های صادره بانک ها در کلیه پایانه های نصب شده در سرتاسر کشور پذیرش می شوند. مرکز «شتاب» تحت نظارت اداره نظام های پرداخت راهبری شده و این واحد پس از تهاتر اقلام مربوط به تراکنش های کارت های بانکی تا نیمروز بعد مبالغ مربوط به تسویه بین بانکی را در ساتنا تسویه می کند. با آغاز طرح نظام جامع پرداخت در سال ١٣٨٠ و عملیاتی شدن اولین زیرساخت تسویه و انتقال آنی وجوه (تحت عنوان ساتنا) در سال ١٣٨٥، برای اولین بار کشور دارای یک نظام واحد مبادله الکترونیکی وجه برای انواع پرداخت های خرد و کلان شد. در ادامه پیشرفت پروژه های طرح نظام جامع پرداخت مقرر است سامانة پایاپای الکترونیکی (پایا) و سامانة تسویه اوراق بهادار الکترونیکی (تابا) و زیرساخت کلید عمومی و امضای الکترونیکی در سال ١٣٨٨ به بهره برداری برسند.

شبکه ی شتاب

شبکه ی تبادل اطلاعات بین بانکی (شتاب) از سال ١٣٨١ با هدف یکپارچه کردن و به هم پیوست سامانه های کارت تمامی بانک های کشور آغاز به کار کرد. در حال حاضر مرکز «شتاب» به عنوان سوئیچ ملی کارت بانک در کشور ایفای نقش کرده و تمام بانکهای کشور در آن عضویت دارند. عملیات تحت پوشش شتاب دامنه وسیعی از تبادلات، از قبیل برداشت وجه نقد، خرید الکترونیکی، انتقال وجه، پرداخت قبوض و مانده گیری را در بر می گیرد و عملکرد آن در زمینه تسویه بین بانکی، رفع مغایرات، آمار عملکرد شبکه بانکی در زمینه کارت، خودپرداز، پایانه فروش و پایانه شعب از بخش آمار و داده های عملکرد قابل دسترسی است. مرکز شتاب به طور متوسط روزانه بیش از دو و نیم میلیون تراکنش را پردازش می کند و عضویت در مرکز مزبور تابع  مقررات حاکم بر مرکز شتاب است.

شبکه ی شاپرک

از سال ١٣٩٠ بانک مرکزی در راستای ساماندهی پایانه های فروش الکترونیکی در نظام بانکی کشور، نظارت دقیق و همه جانبه بر عملیات بانکی انجام شده از طریق پایانه های فروش و حصول اطمینان از رعایت استانداردها و ضوابط، تطبیق عملیات پرداخت الکترونیکی با ضوابط مبارزه با پولشویی، کاربری بهینه سرمایه گذاری های انجام شده، افزایش سطح پوشش پایانه های فروش به منظور تعمیق پرداخت های الکترونیکی، پرهیز از اقدامات بازارشکنانه و تقویت مشارکت واقعی بخش خصوصی در توسعه و راهبری شبکه پرداخت کشور، شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی (شاپرک) ایجاد شد و کلیه پایانه های فروش و درگاه های اینترنت بانک به سوئیچ شاپرک متصل و این سوئیچ به عنوان یک سوئیچ واسط به سوئیچ شتاب متصل است.

تاثیر نظام پرداخت های الکترونیک بر اقتصاد 

از زمانی که استفاده از خدمات پرداخت الکترونیک فراگیر شده مردم توانسته اند کسب و کارشان را رونق داده و محصولات تولیدی خود را از طریق فضای مجازی به فروش برسانند. استفاده از مقوله تجارت الکترونیک در کشور بسیار رونق گرفته است زیرا به اقرار دوست و دوشمن زیرساخت فناوری اطلاعات در ایران بسیار گسترش یافته است و تلاش های فعالان حوزه الکترونیک، مخابرات و به ویژه دولت ها توانسته این زیرساخت را در کشور فراگیر کند و درصورت اجرای سیاست های تولیدی صحیح در کشور و تولید محصول، تولیدگران داخل می توانند تولیداتشان را با استفاده از این ابزار به فروش برسانند و مردم نیز به خوبی این فرهنگ را پذیرفته و در آن پیشگام شده اند ولی یکی از راه های افزایش تولید ناخالص بازاریابی در سطح فرا ملی است و استفاده از کارت الکترونیک این امکان را به تولیدکنندگان داخل می دهد که محصولات تولیدی خود را به فراتر از مرزها صادر کنند. ولی یک مشکل بسیار عمده در این میان مانع تراشی این می کند و آن عدم ارتباط برای پرداخت ها و تصویه حساب به صورت الکترونیک میان داخل و خارج است به دلیل تحریم های بانکیست.

بانکداری الکترونیک و دوران پسابرجام

یکی از مزایای تحقق برجام اتصال نظام پرداخت داخل به خارج و ایجاد زمینه های تجارت الکترونیک میان داخل و خارج است. در صورت برقراری این اتصال تحول اقتصادی عظیمی در جامعه پدیدار خواهد شد زیرا هم تولیدکنندگان خرد داخل می توانند محصولات خود را بازاریابی و به فروش برسانند و هم مردم داخل می توانند به واسطه وجود نظام پرداخت با خارج از محصولات خارج از کشور و دارای استاندارد بالا خریداری کنند و تولیدکنندگان داخل برای اینکه بازار داخل را از دست ندهند باید وارد رقابت شده و هم کیفیت و هم در قیمت محصولات خود را قابل رقابت کنند، این سبب افزایش کیفیت تولید داخل خواهد شد و از طرف دیگر رونق توریسم و گردشگری را به همراه دارد. گردشگران خارجی نیز می توانند به راحتی از کارت های پرداختی خود بهره ببرند. متاسفانه برجام نیز نتوانست پای اپراتورهای عظیم مانند مسترکارت و ویزاکارت را به داخل باز کند و هنوز در کش و قوس مذاکرات و چانه زنی های سیاسی دول غرب و ایران است. اخیرا خبر از حضور یک کارت آسیایی در رسانه ها منتشر شده است که دارندگان آن می توانند از نظام پرداخت داخل ایران و بالعکس استفاده کنند ولی باز باید گفت این راه حل نیست و باید خود دست به کار شویم و بازی را با استفاده از برجام به دست گیریم.

ایجاد ساختار موازی با اپراتورهای بزرگ

با وجودی که مخالفان برجام به این موارد انتقاد می کنند، باید گفت چه خوشش بیاید چه نیاید برجام به صورت سیاسی و حقوقی یک مشروعیت به اقتصاد ایران برای برقراری ارتباط سیستماتیک با اقتصاد فرامرزی ایجاد کرد که از راه دیگر میسر نبود. راه حل این مشکل ایجاد ساختار موازی با اپراتورهای بزرگ مبتنی بر دلار جستجو کرد که یکی از این ساختارها استفاده از پتانسیل های گروه بریکس و بانک زیر مجموعه این گروه یعنی بانک توسعه نوین دانست. با توجه به مقالات گذشته، کشورهای عضو بریکس دارای تولید حدود ٢٠% ناخالص جهان و جمعیتی بالغ بر ٤٠% جمعیت جهان هستند و ایران می تواند با عضویت در بانک توسعه نوین علاوه بر بهره برداری از مزایای آن، با به کارگیری تجربه خود در راه اندازی سیستم های پرداخت الکترونیک ملی و ارائه تجربیان خود به دیگر کشورهای عضو بریکس، کشورهای عضو را تشویق به راه اندازی سیستم نظام پرداخت ملی مخصوص خودشان کند، با همکاری بانک توسعه نوین یک نظام پرداخت متمرکز در بانک توسعه نوین ایجاد و تمام سیستم های نظام پرداخت الکترونیک اعضا به این سیستم متمرکز نظام پرداخت الکترونیک بانک توسعه نوین متصل شود. از این طریق یک شبکه قدرتمند نظام پرداخت الکترونیک میان اعضا بریکس که بازار بسیار بزرگ و رویایی برای هر تجارتی است فعال و جهش اقتصادی در جوامع عضو ایجاد می کند. با راه اندازی نظام پرداخت الکترونیک بانک توسعه نوین، خطر استفاده ابزاری آمریکا از اپراتورهای دارای سیستم های نظام پرداخت الکترونیک بین المللی نظیر مسترکات و ویزاکارت که تحت نفوذ خود دارد جهت اعمال نفوذ در حاکمیت ملی کشورها در حوزه ی تجارت الکترونیک، از بین خواهد رفت. کشورهای عضو بریکس می توانند همانند ایران بانک ها و موسسات مالی فعال در کشورهای خود را موظف کنند که دیگر اتصال سوئیچ بانکی خود به اپراتورهای غربی را قطع و سوئیچ بانکی خود را به سوئیچ ملی کشورشان متصل کنند و چون سوئیچ های ملی این کشورها به سوئیچ بانک توسعه نوین متصل است، اپراتورهای بزرگ غربی فعال در نظام پرداخت الکترونیک برای بهره برداری از بازار بزگ کشورهای بریکس، سوئیچ سیستم های خود را به سوئیچ بانک توسعه نوین متصل کنند و با تحقق این ساختار دیگر تمام اهرم های نظام غرب در نفوذ و هدایت و کنترل نظام های مالی کشورهای عضو بریکس از بین خواهد رفت و نظام پرداخت نوین که مبتنی بر امنیت و احترام است شکل خواهد گرفت.