آیا واشنگتن در کودتای نافرجام ترکیه دست داشت؟

نویسنده: دانیال واگنر 

دیپلماسی ایرانی: حوادث چند روز گذشته در آنکارا و استانبول  نشان داد که رجب طیب اردوغان تسلط کمی بر ارتش ترکیه داشته است و ثابت کرد که باور به پایان یافتن عصر کودتاها در ترکیه رویایی بیش نیست. با دستگیر کردن بیش از 7 هزار و 500 نفر، اردوغان در حال استفاده از فرصت  توطئه برای پالایش ارتش، دستگاه قضائی و دیگر ارگان های دولتی از عناصری است که به نحوی از کودتا حمایت کردند. با حرکت سریع ترکیه به سوی اقتدارگرایی، آمریکا باید به سوالات سخت تری در مورد مهم ترین متحد خود در جهان اسلام پاسخ دهد.

آمریکا که با استفاده از پایگاه انجرلیک برای حمله به مواضع داعش در سوریه وابسته است، منافع زیادی در حفظ ارتباط قوی با ترکیه دارد و بدین ترتیب یکی از مهم ترین ذی نفعان در جنگ میان ارتش و دولت ترکیه است. دولت ترکیه برای مقابله با هرگونه اقدام بالقوه از سوی کودتاچیان و حامیان آنها، پایگاه انجرلیک را برای 24 ساعت تعطیل کرد. نزدیک به یک هزار و پانصد  پرسنل نظامی آمریکا در این پایگاه حضور دارند.  نیروهای دولتی ژنرال بکر ارکان وان را در انجرلیک به اتهام کمک رسانی به کودتاچیان دستگیر کردند.

با ادعای مقامات ترک مبنی بر دست داشتن آمریکا در کودتا و بستن موقتی پایگاه، نیروهای آمریکایی مجبور به اتکا به منابع قدرت داخلی برای ادامه عملیات خود علیه داعش می شوند. در گذشته بارها آنکارا از پایگاه انجرلیک و وابستگی آمریکا به آن به عنوان اهرم فشاری برای تاثیر گذاری بر سیاست خارجی آمریکا استفاده کرده است. در بازه 1975 تا 1980 آنکارا در پاسخ به قطع کمک های نظامی واشنگتن به ترکیه – به خاطر استفاده ترکیه از تجهیزات آمریکایی در حمله به قبرس – کنترل انجرلیک را پس گرفت. ترکیه همچنین در سال 2003 هم به آمریکا اجازه نداد برای حمله به عراق از این پایگاه استفاده کند.

در فاصله کوتاهی پس از شکل گیری کودتا، اردوغان انگشت اتهام را به سوی فتح الله گولن دراز کرد که اکنون در تبعید در پنسیلوانیا به سر می برد. درخواست استرداد وی همچنان معلق است و واشنگتن قول داده است که در صورت ارائه شواهد لازم از سوی ترکیه مبنی بر دست داشتن گولن در این توطئه، وی را به آناکارا تحویل دهد. بن علی ایلدریم، نخست وزیر ترکیه اجتناب واشنگتن از استرداد گولن را اعلام جنگ علیه ترکیه توصیف کرده است. وزیر کار نیز مدعی شده که آمریکا در حمایت از کودتا دست داشته است.

با وجود حمایت رسمی دولت اوباما از دولت منتخب مردم در ترکیه و نهادهای آن و با وجود تکذیب جدی اتهامات از سوی وزارت امور خارجه، سوالاتی جدی در این خصوص باقی مانده است. برخی از تحلیلگران معتقدند که با توجه به استفاده کودتاچیان از تعداد زیادی تانک، بالگردهای نظامی و هواپیماهای جنگنده و همچنین همکاری آنها با سربازانی که در شمال با پ.ک.ک می جنگیدند، آمریکا اطلاعات کافی در مورد وقوع این حادثه داشته است. بسیاری از مردم ترکیه با در نظر گرفتن نقش آمریکا در کودتاهای پیشین و سابقه همکاری واشنگتن با ارتش ترکیه، به نقش داشتن آمریکا در این توطئه معتقد هستند.

اگر دولت مستقر در ترکیه به این نتیجه برسد که عدم استرداد گولن به معنای مشارکت در توطئه است، آنکارا و واشنگتن باید به سوالات زیادی در مورد آینده اتحاد خود پاسخ بگویند. اگر اردوغان تصمیم می گرفت که انجرلیک را برای مدت زمان طولانی ببندد، پاسخ اوباما چگونه می توانست باشد؟ آمریکا برای ادامه عملیات خود در سوریه چاره ای جز همکاری با ترکیه ندارد. متحدان آمریکا در اروپا نیز خواهان همکاری با ترکیه برای حل معضل مهاجرت هستند.

ایلدیریم درخواست آمریکا از ترکیه برای ارائه شواهد و مدارک برای استرداد گولن را ناامید کننده توصیف کرده و آن را باعث زیر سوال بردن دوستی آنکارا و واشنگتن دانسته است. جان کری هم عضویت ترکیه در ناتو را در صورت عدم پایبندی مقامات ترک به ملزومات دموکراسی پس از شکست کودتا، در معرض خطر توصیف کرده است. پیش از این کری گفته بود که متهم کردن امریکا به دست داشتن در کودتا از سوی مقامات و وزرای دولت ترکیه می تواند به روابط دو کشور آسیب جدی بزند.

سخت گیری های اردوغان و برکناری فرماندهان با سابقه ارتش باعث ضعف آن و کاهش توانمندی آن در مبارزه با داعش و نیروهای مسلح کُرد می شود. از آن جایی که داعش و دیگر گروه های افراط گرا در کشورهایی رشد می کنند که ناآرامی های نژادی و قومی و خلاء قدرت در آن وجود دارد، ترکیه می تواند قربانی آشوب زهرمانندی شود که طی سال های اخیر کشورهای همسایه آن را درگیر کرده است. یکی از مهم ترین خطرات ژئوپلتیکی جنگ قدرت طولانی میان وفاداران به اردوغان و مخالفان حزب عدالت و توسعه در ارتش، بدون پیروزی یک طرف بر دیگری است.

ترکیه دومین ارتش بزرگ ناتو است و به لحاظ جغرافیایی نیز محل تلاقی چند منطقه مهم است. بنابراین، آینده ترکیه واجد اهمیتی استراتژیک نه تنها برای آمریکا و متحدان آن در اروپا بلکه برای روسیه، خاورمیانه، آسیای میانه و آفریقا است. اخیرا روابط میان روسیه و ترکیه بهبود یافته است. روسیه با توجه به متزلزل شدن روابط آناکارا و واشنگتن مترصد فرصتی است که بتواند خود را بیشتر به ترکیه نزدیک کند. در صورت تحقق این سناریو، روسیه بر ترکیه فشار وارد خواهد کرد تا سیاست خود را در سوریه تغییر دهد. شاید به همین دلیل است که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه پذیرفته است که بعد از تنش چند ماهه در روابط روسیه و ترکیه که بعد از سقوط جنگنده روسی توسط نیروی هوایی ترکیه به وجود آمد، با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه در مسکو دیدار کند. دیداری که قرار است در ابتدای ماه آینده میلادی انجام شود.

بدون تردید سخت گیری ها و تسویه حساب اردوغان در ارتش نمی تواند سرسپردگی بدنه نظامی ترکیه به اردوغان را بیشتر کند. اگر اختلافات و مبارزه درونی در ارتش و دیگر نهادهای منیتی ترکیه ادامه یابد، آیا بند 5 اساسنامه ناتو در مورد ترکیه اجرا خواهد شد؟ خطر این اقدام برای همگان به ویژه برای مردم ترکیه بسیار بالا است. اما از طرف دیگر کمتر کشوری تا این حد از اهمیت ژئوپلتیکی برای دیگر بازیگران برخوردار است.

منبع: لوبلاگ / ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی / 25