چیلکات تایید ادعای مخالفان جنگ عراق

سهیل جان نثاری، پژوهشگر سیاست بین الملل

دیپلماسی ایرانی: هفته گذشته بالاخره گزارش چیلکات درباره نحوه حضور انگلیس در حمله به عراق منتشر شد و انتقادهای زیادی به تونی بلر و تصمیم های دولت او وارد کرد. قابل پیش بینی بود که انتشار این گزارش دوباره بحث جنگ عراق را از پستوها به بیرون بکشد و دور جدیدی از جدل و گفتگو را درباره این جنگ سبب شود. بعضی از چهره های برجسته مدافع حمله به عراق، مثل پل برمر، به روال سابق از تصمیمی که گرفته بودند دفاع کردند. طبعاً مهم ترین واکنش را تونی بلر نشان داد که همزمان با عذرخواهی، تأیید کرد که اگر به موقعیت پیش از جنگ برگردد، دوباره وارد جنگ خواهد شد. ظاهراً تونی بلر ترجیح می دهد اتهام دروغ گویی و عدم صداقت در تبلیغ جنگ را از خود رفع کند و همچنان به نتایج فاجعه بار جنگ اهمیتی نمی دهد. انتظار دیگری هم از طراحان جنگ و اشغال عراق نمی رود.

پایان جنگ سرد باعث به حاشیه رفتن واقع گرایان عرصه روابط بین الملل و قدرت گرفتن دو گروه شد: لیبرال های بین الملل گرا که در دولت های تونی بلر و بیل کلینتون به قدرت رسیدند، و نومحافظه کارها که در دولت جورج بوش پسر نقش اصلی را به عهده گرفتند. دو گروه شباهت زیادی به هم دارند و بعضاً اهداف و سیاست های مشابهی را دنبال می کنند، تا جایی که گهگاه تشخیصشان غیرممکن می شود. مثلاً در سال های اخیر هر دو گروه از حمله به صربستان، حمله به لیبی و حمله به سوریه دفاع کردند. در تئوری، هر دو از لزوم ایفای نقش دولت های لیبرال دموکراتیک برای کنار زدن دیکتاتورها و گسترش دموکراسی های لیبرال می گویند، هر دو از ابزار نظامی برای پیشبرد این هدف استفاده می کنند، و هر دو مداخله هایشان را تحت عنوان «مداخله بشردوستانه» توجیه می کنند. تفاوت اصلی بین دو گروه جایگاهی است که برای حقوق بین الملل و نهادهای بین المللی قائل هستند. نومحافظه کارها سازمان ملل و دیگر ساختارهای بین المللی را به چشم مانعی در راه گسترش دموکراسی می بینند، اما لیبرال های بین الملل گرا به ایجاد و تقویت ساختارهای بین المللی اهمیت می دهند و معمولاً سعی می کنند از قوانین بین المللی پیروی کنند. جنگ عراق نقطه اوج همکاری این دو گروه مداخله جو در عرصه بین الملل بود.

اتفاقی که بعد از جنگ عراق افتاد و فاجعه ای که در منطقه پدید آورد، سبب ضربه خوردن هژمونی تئوریک این دو گروه در دستگاه های سیاست خارجی دولت های غربی شد و راه بازگشت تئوری های به حاشیه رانده شده را باز کرد، اما باعث درس گرفتن چهره های سرشناس این دو مکتب سیاست خارجی نشده است. هیلاری کلینتون شاید از رأی مثبتش به جنگ عراق عذرخواهی کرده باشد، اما در برابر لیبی، سوریه، ایران و هر موقعیت مشابه دیگری، همچنان به همان اصول وفادار مانده است و همچنان بر طبل مداخله نظامی می کوبد. این انتظار که بلر، کلینتون، رامسفلد، پل برمر، و بوش دچار دگردیسی ایدئولوژیک شوند انتظاری بیهوده است، اما این مجموعه به تدریج تضعیف شده است. وضعیت احزاب انگلیس و آمریکا گواه این ادعاست.

در انتخابات امسال حزب دموکرات آمریکا برنی سندرز بسیار بیش از آنچه انتظار می رفت در جذب افکار عمومی موفق بود. یکی از نکات اصلی مورد اختلاف سندرز و کلینتون سیاست خارجی خویشتن دارتر اولی، و سیاست خارجی تهاجمی و شبه نئوکان دومی بود. دولت اوباما هم در دوره دوم ریاست جمهوری اش تا حد زیادی از مداخله جویی های کلینتونی دست کشید و خویشتن داری بیشتری پیشه کرده بود. می شود انتظار داشت که نسل های جدیدتر حزب دموکرات که همزمان با جنگ افروزی های دولت بوش و رکود اقتصادی پیامدش وارد عرصه اجتماعی شدند، از دیدگاه های غیرمداخله جویانه و انزواگرایانه در سیاست خارجی تبعیت کنند و از مداخله جویی کلینتون ها فاصله بگیرند. در حزب جمهوریخواه نیز ترامپ با دست گذاشتن روی مداخله آمریکا در عراق، لیبی و سوریه تصویری متفاوت از سیاست خارجی سالیان گذشته جمهوریخواه ها ارائه کرد و موفق شد کاندیداهای جریان نومحافظه کار مثل مارکو روبیو را شکست دهد. ترامپ و هوادارانش نگاه خاصی به سیاست خارجی دارند که خواستار افزایش بودجه نظامی و تسلیح از فرق سر تا نوک پاست، اما با جنگ های طولانی مدت و هزینه کردن برای دموکراسی و بهبود وضعیت دیگر کشورها به شیوه نومحافظه کارها و لیبرال ها مخالف است. در انگلیس نیز وضعیت مشابهی برقرار است. در حزب کارگر جرمی کوربین به قدرت رسیده است که در چند دهه گذشته با جنگ افروزی های دولت انگلیس مخالفت کرده است و در مجموعه راست نیز حزب استقلال پادشاهی متحده نگاهی مشابه ترامپ به سیاست خارجی دارد. با توجه به پیامدهای رفراندوم خروج از اتحادیه اروپا می شود پیش بینی کرد جناح بین الملل گرای حزب محافظه کار به تدریج به حاشیه رود و انزواطلبانی  به قدرت برسند که نه از سر احترام به ارزش های انسانی و حقوقی، که بنا به عمق محافظه کاری و ملی گرایی، با حضور نظامی در سرزمین های دوردست مخالفت کنند.

گزارش چیلکات حرف جدیدی برای عرضه ندارد و تنها مهر تأیید دوباره ای بر ادعاهای مخالفان جنگ عراق و غلط بودن ادعاهای موافقان آن جنگ است. تنها نتیجه عملی انتشار گزارش چیلکات بعد از این همه تأخیر، وارد کردن ضربه ای دوباره به پیکر مداخله گرایی و مداخله جویانی است که نتایج فاجعه بار جنگشان در عراق و لیبی و سوریه و ... روز به روز مشخص تر می شود.

انتشار اولیه: یکشنبه 20 تیر 1395 / انتشار مجدد: شنبه 2 مرداد 1395