آنکارا به فکر منافع رابطه با مسکو است

محمدعلی دستمالی، کارشناس سیاسی مسایل منطقه

دیپلماسی ایرانی: ظرف یک مدت کوتاه پس از تغییر نخست وزیر ترکیه و کنا رفتن احمد داوداوغلو از صحنه قدرت، ترکیه در حوزه سیاست خارجی، قدم در مسیری نهاد که منجر به توافق با اسرائیل برای عادی سازی روابط و نیز هموارسازی مسیر رابطه با روسیه شد. یکی از نخستین پیام های این دو اقدام دیپلماتیک ترکیه، این است که بن علی یلدرم می خواهد نشان دهد که در مقام نخست وزیر جدید و رهبر حزب عدالت و توسعه، در چندین حوزه حساس، با جدیت کار می کند که بخشی از آنها عبارتند از:

1. مقابله قاطعانه و جدی با پ.ک.ک و حزب دموکراتیک خلق ها (HDP).
2. ادامه مبارزه جدی با فتح الله گولن و جریان ها و شاگردان وابسته به او.
3. اقدام برای تقویت مناسبات تجاری و تلاش برای قدرتمند کردن بنیه اقتصادی کشور.
4. تلاش برای تضعیف احزاب مخالف در افکار عمومی و برجسته سازی ضرورت تغییر نظام سیاسی ترکیه از پارلمانی به ریاستی.
5. رفع چالش ها و تنش های دیپلماتیک.

به باور نگارنده، در حال حاضر، در جهان بینی فکری و سیاسی حکومت برآمده از حزب عدالت و توسعه، تلاش برای تغییر نظام سیاسی ترکیه، چنان موضوع بنیادین و مهمی است که بر تمام اهداف و اقدامات بن علی یلدرم و یاران او سایه انداخته و فضایی ایجاد شده که گویی حفظ بقای ترکیه در گرو تغییر نظام و سپردن قدرت تام و تمام به اردوغان است. طبیعتا اگر در این حوزه، توفیق دیپلماتیک و هموارسازی مسیر توسعه اقتصادی در کنار حفظ امنیت، با همدیگر همراه شوند، تصویری از یک دولت قدرتمند به داخل و خارج ارائه داده می شود و بنابراین باید تلاش برای برقراری رابطه مجدد با روسیه را نیز در این چارچوب، تحلیل کرد. البته مسئولین حزب عدالت و توسعه اعلام کرده اند که نامه اخیری که از سوی اردوغان برای ولادیمیر پوتین فرستاده شده، حاوی عذرخواهی نیست، بلکه در آن، از سه عبارت «به خانواده خلبان تسلیت می گویم»، «از بروز این رویداد متاسفم»، و «پشیمانم»، استفاده شده است. اما به هر حال، جدال بر سر واژه، در این بحث، ضرورتی ندارد و نیت رئیس جمهور ترکیه از این اقدام، به دست آوردن دل روسیه و برقراری مجدد رابطه با این کشور بوده است.

دلایل اقتصادی

مناسبات اقتصادی ترکیه و روسیه پس از آن که نیروهای ترکیه هواپیمای روسی را پایین انداختند، به قهقرا رفت. گر چه در این خصوص آمارهای اغراق آمیزی از سوی مخالفین اردوغان ارائه شده و ادعا شده که ترکیه در این ماجرا بین سی تا چهل میلیارد دلار ضرر کرده اما بررسی های واقع بینانه تر، نشان می دهد که حجم خسارت اقتصادی، در این حد نیست. ترکیه بازار صادرات میوه و سبزیجات به روسیه را از دست داده که البته در برخی محافل ادعا شده که گروهی از بازرگانان ترکیه موفق شده اند از راه تبانی با تجار ایرانی، کالای خود را با دردسر و مشقت به بازار روسیه برسانند. از دیگر سو، گروهی از پیمانکاران ترکیه ای از کار و فعالیت در روسیه بازماندند و در حوزه خرید گاز از روسیه نیز، رفته رفته مشکلات بزرگی پدید می آمد. به موازات همه این ها، در صنعت توریسم، توقف رابطه با روسیه در کنار برخی اقدامات تروریستی پ.ک.ک در کلانشهرهای ترکیه، اثر منفی و مخرب فراوانی بر توریسم ترکیه گذاشت. مشاهده این تابلوی کلان، نشان می دهد که  ترکیه، به رابطه با روسیه محتاج است و در یک نگرش واقع بینانه، کاری کرده که وضع، از چیزی که هست، بدتر نشود.

انگیزه های سیاسی منطقه ای و فرامنطقه ای

رابطه با روسیه برای ترکیه، دستاوردها و فواید دیگری نیز دارد که یکی از آنها، کاهش فشار بر جمهوری آذربایجان است. ترکیه به خوبی می داند که اگر روابط مسکو آنکارا در طولانی مدت، در وضعیت تیره و مبهمی باشد، بخشی از توان و نفوذ خود در آسیای میانه را از دست می دهد و با مانع تراشی ها و مشکلات غیرقابل پیش بینی روبه رو خواهد شد. در کنار این عوامل باید به دو دلیل منطقه ای و فرامنطقه ای دیگر نیز اشاره کنیم که یکی از آنها با آمریکا و دیگری با پرونده سوریه مرتبط است.

در پرونده سوریه، ترکیه در کنار آمریکا، عربستان، قطر و ائتلاف ضدداعش و مخالفین سوری قرار گرفته و مصرانه بر ضرورت کنار نهادن بشار اسد تاکید می کند. تیره شدن روابط ترکیه و روسیه، تا حد زیادی، موازنه را روی ارض واقع، به نفع روسیه و ایران تغییر داد. اما در شرایط جدید، روسیه نیز در توافقات آتی، ناچار است پارامترهای دیگر را نیز در نظر بگیرد. از دیگر سو، ترکیه به عنوان مهم ترین متفق آمریکا در منطقه و به عنوان یک کشور پر سروصدای عضو ناتو، نباید در موقعیتی قرار داشته باشد که به طور هم زمان در چندین پرونده، با تنش و دغدغه های بزرگ روبه رو باشد چرا که در آن صورت، توان تاثیرگذاری، هماهنگی و دفاع از منافع آمریکا و ناتو را نخواهد داشت.

به هر حال، ترکیه یک بار دیگر نشان داد که با تکیه بر سیسات واقع گرایانه و عمل گرایانه در یک روز، به طور هم زمان، برای عدی سازی روابط خود با روسیه و اسرائیل دو گام مهم برداشته و این مساله می تواند بر موازنات آتی اثرگذار باشد.

انتشار اولیه: سه شنبه 8 تیر 1395 / انتشار مجدد: دوشنبه 21 تیر 1395