ناتوانی پاکستان برای تأثیرگذاری بر روابط استراتژیک روسیه و هند

دیدبان روسیه: پس از دهه ها روابط سرد میان روسیه و پاکستان، مسکو، کمک به اسلام آباد را در دستور کار خود قرار داده است. به طوریکه در حال حاضر، روابط دو کشوری که در زمان جنگ سرد در مقابل یکدیگر قرار داشتند، در زمینه های اقتصادی، سیاسی و حتی دفاعی در حال گسترش است.

رسانه های بین المللی مملو از حدس و گمان هایی است که مطرح می کنند، روسیه در حال استفاده از روابط خود با پاکستان، به عنوان ابزاری برای افزایش قدرت چانه زنی با متحد دیرینه خودش، یعنی هند است. در این زمینه، "پتر توپیچکانوف" کارشناس برجسته مسائل جنوب آسیا که با برنامه منع گسترش سلاح های هسته ای مرکز کارنگی مسکو نیز همکاری دارد، در یک مصاحبه اختصاصی با سایت خبری روسی RBTH،  به تجزیه و تحلیل روابط روسیه با پاکستان و حدس و گمان های موجود در این زمینه پرداخته است که در ادامه می آید.


RBTH: برخی تحلیلگران بین المللی بر این باورند که روسیه با هدف استفاده از پاکستان به عنوان ابزاری در روابط خود با هند، به اسلام آباد نزدیک شده است، آیا این موضوع حقیقت دارد؟

پتر توپیچکانوف: در حال حاضر، روابط روسیه با پاکستان، اول از همه در زمینه سیاسی در حال افزایش می باشد و این موضوع به معنی افزایش میزان تماس های دو کشور است؛ بطوریکه اکنون روابط اسلام آباد و مسکو نسبت به 15 سال قبل، بسیار افزایش یافته است. برخی مثال ها در مورد افزایش روابط دو کشور وجود دارد و یکی از آنها، حمایت کامل روسیه از عضویت پاکستان در سازمان همکاری شانگهای است.

در زمینه نظامی نیز روابط دو کشور تحول پیدا کرده است، در این ارتباط، می توان به امضای موافقت نامه همکاری فنی-نظامی مسکو و اسلام آباد در سال 2014 میلادی، اشاره کرد. هنوز خرید تسلیحات میان دو کشور انجام نشده است؛ امّا مذاکرات مربوط به خرید 4 هلیکوپتر حمل و نقل Mi-35M روسی توسط پاکستان، پایان یافته است. همچنین، دو کشور طی سال های گذشته، مانورهای نظامی کوچکی را با همکاری یکدیگر برگزار کرده اند و قرار است که یک مانور نظامی مشترک نیز طی سال جاری میلادی توسط روسیه و پاکستان انجام شود. در حال حاضر، گروه مشاوره ثبات راهبردی روسیه و پاکستان نیز که در سال 2002 تشکیل شد، فعال است و جلسات آن با حضور مقامات وزارتخانه های خارجه و دفاع دو کشور برگزار می شود.

از سوی دیگر، روابط اقتصادی روسیه و پاکستان نیز طی سال های اخیر گسترش یافته است. در این زمینه، یکی از شرکت های فرعی شرکت روس تیک روسیه ساخت و ساز یک خط لوله محلی گاز را میان دو کشور، آغاز کرده است. اگرچه این پروژه عظیم نیست؛ امّا من معتقدم در مقایسه با روابط دو کشور در گذشته، موفقیت بزرگی محسوب می شود. 

در طرف مقابل، پاکستان نیز به اطمینان خاطر مسکو در زمینه امنیت غذایی کمک کرده است. مهم اینکه، در سال های اخیر، با تحریم واردات مواد غذایی از کشورهای اروپایی توسط روسیه، مسکو به واردات این مواد از دیگر کشورها نیاز پیدا کرد و در این شرایط، پاکستان صادرات محصولات کشاورزی خودش را به روسیه، آغاز نمود.


RBTH: جنابعالی به روابط سیاسی، دفاعی و اقتصادی روسیه و پاکستان اشاره کردید و اینک سوال اینجاست که چرا روسیه در سیاست های خود در جنوب آسیا تغییر ایجاد کرده است؟

پتر توپیچکانوف: من به طور کلی با ایده ای که در مقاله اخیر مجله دیپلمات، برجسته شده است، مشکل دارم. در این مقاله تصریح شده که نزدیکی مسکو به اسلام آباد با مشکلات فیمابین روسیه و هند مرتبط است. همچنین، در این مقاله آمده است که دهلی نو به دنبال یافتن شرکای جدید غربی می باشد و به همین دلیل روسیه به سمت نزدیکی به اسلام آباد حرکت کرده است. اگر روسیه برای پابرجایی خود، این منطق را به کار گرفته است، سیاست های روسیه در منطقه بسیار خطرناک و مطمئناً محکوم به شکست است.

بنده گسترش روابط روسیه و پاکستان را به صورت متفاوتی برداشت می کنم. روابط توسعه نیافته با پاکستان، میراث دوران جنگ سرد است، زمانیکه پاکستان با ایالات متحده طی دهه های 70 و 80 میلادی متحد بود و از اوپوزیسیون نظامی در افغانستان که در حال جنگ با شوروی ( که به صورت قانونی در این کشور حضور داشت) بود، حمایت کرد. این شرایط به درگیری میان پاکستان و اتحاد جماهیر شوروی منجر نشد؛ امّا موجب بی اعتمادی میان آنها شد. امّا در حال حاضر، جنگ تمام شده است و دیگر پاکستان متحد آمریکا به شمار نمی رود. اگرچه، اسلام آباد و واشنگتن اظهاراتی را درباره اینکه پاکستان متحد مهم غیرعضو ناتو آمریکا در مبارزه با تروریسم است، مطرح می کنند؛ امّا این اظهارات دقیق نیست. طی سال های اخیر، آمریکا کمک هایی را به پاکستان ارائه کرده؛ امّا این میزان از کمک ها اسلام آباد را به واشنگتن وابسته نکرده است، به طوریکه در حال حاضر، پاکستان دوستان دیگری (غیر از آمریکا) دارد و چین یکی از آنها است.

با توجه به آنچه گفته شد، به نظر می رسد که نزدیکی اندک روسیه به پاکستان امری منطقی است. مسکو و اسلام آباد، منافع مشترک اقتصادی و امنیتی دارند. همچنین، روسیه تمایل دارد که با شرکای مختلف همکاری داشته باشد و قصد ندارد که تنها با یک کشور به عنوان شریک خود در منطقه همکاری کند. روسیه در نهایت، در حال اتخاذ یک رویکرد متعادل نسبت به منطقه است و به نظر می رسد که یک رویکرد استراتژیک را نسبت به جنوب آسیا تدارک دیده که این موضوع نیز منطقی است.


RBTH: آیا نزدیکی روسیه به پاکستان بر روابط مسکو و دهلی نو تأثیر نخواهد گذاشت؟

پتر توپیچکانوف: پاکستان نمی تواند جایگزین هند برای روسیه باشد و بر روابط استراتژیک مسکو و دهلی نو تأثیر بگذارد، از سویی دیگر اولویت های روسیه بسیار روشن هستند. من فکر می کنم، اینکه تا چه مدت زمانی دهلی نو و واشنگتن از ماه عسل روابط خود لذت می برند، اهمیتی ندارد، زیرا هند و روسیه از این موضوع آگاهی دارند که روابط آنها توسط هیچ طرف سومی تحت تأثیر قرار نمی گیرد.

هند برای همیشه نقش بسیار ویژه ای در سیاست خارجی روسیه ایفا خواهد کرد و روسیه به شدت علاقمند است که روابط استراتژیک خود را با دهلی نو در سطح بالایی نگه دارد. در رأس روابط استراتژیک هند و روسیه، همکاری های نظامی قرار دارد که شامل ساخت ناو هواپیمابر، زیردریایی ها، هواپیماها و موشک کروز غیرهسته ای  BrahMos برای هند می شود.

انرژی هسته ای، حوزه دیگری است که روسیه تمایل دارد، روابط خود را در آن زمینه با هند حفظ کند. با وجود تمامی مذاکراتی که بین هند با آمریکا و فرانسه در این زمینه صورت گرفته است، امّا؛ تنها پروژه انرژی هسته ای در هند، که توسط خارجی ها ساخته شده و موفق بوده، مربوط به روسیه است.


 RBTH: بسیاری معتقدند که افزایش روابط مسکو-اسلام آباد به روابط دیرینه روسیه و هند ضربه می زند؟

پتر توپیچکانوف: من هیچ دلیلی نمی بینم که نشان دهد، روابط امروز روسیه و پاکستان بیشتر از روابط روسیه و هند است و این چیزی است که برخی تحلیل گران تمایل دارند که اتفاق بیفتد. مقامات روسیه تلاش می کنند تا نشان دهند که هند و پاکستان دو بخش مجزا در سیاست خارجی روسیه هستند و این موضوع را اخیراً رئیس دومای روسیه در مصاحبه اختصاصی خود با ایتارتاس مطرح کرد.

RBTH: وقتی روابط روسیه با هند و پاکستان مطرح است، حساسیت موضوع بیشتر می شود؛ به همین دلیل، در حالیکه مقامات روسیه مدعی هستند که روابط مسکو-اسلام آباد معمولی است و به روابط مسکو-دهلی نو لطمه ای وارد نمی کند، بسیاری از تحلیلگران در هند معتقدند که نزدیکی روسیه و پاکستان با اهداف خاصی صورت می گیرد. سوال این است که اکنون، چه رفتارهایی باید مسکو نشان دهد تا هند و پاکستان متقاعد شوند که دلیلی برای نگرانی وجود ندارد؟

پتر توپیچکانوف: اول از همه، روسیه باید به وضوح استراتژی خود را در منطقه بیان کند، این استراتژی باید شفاف و رسمی اعلام شود، که تا کنون این کار انجام نشده است. مقامات مسئول سیاست روسیه نسبت به هند و پاکستان که در دپارتمان های مختلف مشغول به فعالیت هستند، باید ارتباط بیشتری با یکدیگر برقرار کنند و با هماهنگی یکدیگر، اقدام نمایند.
دوم، استراتژی روسیه در هر دو کشور باید به صورت روشن نه تنها به سیاستمداران و دولت ها، بلکه به رسانه ها و عموم مردم اعلام شود. مثلاً؛ زمانیکه روسیه در حال برنامه ریزی برای امضای قرارداد همکاری نظامی با پاکستان است، دلایل این تصمیم باید تشریح شود، همچنین زماینکه روسیه قصد دارد سامانه دفاع موشکی به هند بفروشد، باید در این زمینه اطلاع رسانی نماید و توضیح دهد، به این دلیل که این موضوع باعث نگرانی اسلام آباد می شود. در سال 2014، اعلام پایان تحریم تسلیحاتی پاکستان توسط روسیه، شگفتی و ناخشنودی هند را به دنبال داشت، در صورتیکه، اساساً تحریمی وجود نداشت، بلکه یک لیست داخلی در روسیه منتشر شد که برخی کشورهای نامناسب برای فروش تسلیحات را مشخص کرد. امّا؛ بر اثر وجود نداشتن اطلاع رسانی کافی، این موضوع حمل بر تحریم تسلیحاتی اسلام آباد شده بود.

مترجم: شهربانو جمعه پور، کارشناس ارشد روابط بین الملل از دانشگاه شهید بهشتی و عضو تحریریه دیدبان روسیه؛
منبع: کارنگی