منازعه نفتی ایران و عربستان

دیپلماسی ایرانی: هفته گذشته عربستان قیمت هر بشکه نفت خود را برای مشتریان آسیایی 10 سنت کاهش داد. سه روز بعد، بزرگترین رقیب عربستان یعنی ایران نیز  همین رویه را پیگیری کرد و ده سنت از قیمت نفت هر بشکه برای مشتریان آسیایی کاست.

جنگ دو کشور بر سر قیمت نفت، نشان دهنده تنش های نهفته میان این دو کشور است. ایران اعلام کرد که در نشست روز یکشنبه در قطر شرکت نخواهد کرد. این نشست با حضور اعضای اوپک و برخی از کشورهای غیرعضو مانند روسیه برگزار می شود و هدف از آن، دستیابی به توافقی در زمینه سقف تولید نفت است تا بدین ترتیب جلو افزایش عرضه و کاهش قیمت نفت گرفته شود.

اما به گفته مقامات و تحلیلگران، دشمنی پایدار ایران و عربستان با هم می تواند حصول به توافق را غیرممکن یا بسیار دشوار کند. علاوه بر بحث قیمت، ایران از استفاده از خط لوله میانبر برای انتقال نفت خام خود به اروپا نیز منع شده است. قائم مقام ولیعهد عربستان نیز گفته است که این کشور در صورت عدم همکاری ایران در محدود کردن تولید نفت خود، حاضر به کاهش سقف تولید خود نیست.

محمد بن نایف در مصاحبه ای با بلومبرگ اعلام کرد که پادشاهی عربستان در صورت عدم محدودسازی تولید نفت دیگر اعضا از جمله ایران، حاضر نیست تولید نفت خام خود را کاهش دهد.

ایران اعلام کرده است که حاضر نیست به این توافق بپیوندد و اعلام کرد که نماینده خود را به اجلاس دوحه نخواهد فرستاد. عدم حضور ایران، می تواند اعتبار هر گونه توافق را بر هم بزند.

به گفته یکی از اساتید مطالعات آسیا و آفریقا در لندن همه چیز به رقابت های ایران و عربستان باز می گردد. ایران و عربستان هر یک نماینده دو قرائت مختلف از اسلام هستند، مواضعی مخالف یکدیگر در منطقه دارند و از طرف های متقابل در جنگ داخلی سوریه و یمن حمایت می کنند. ریاض ارتباط دیپلماتیک خود را با ایران به دنبال حمله به سفارت این کشور در پی اعدام شیخ نمر- روحانی مبارز اهل تشیع - قطع کرد.

این اختلافات هم اکنون خود را در سیاست های دو کشور در بحث انرژی نشان داده است. با پایان یافتن تحریم های غرب علیه ایران، این کشور بار دیگر فرصت پیدا کرده تا با افزایش تولید مهم ترین کالای صادراتی خود یعنی نفت، جایگاه خود را در منطقه مجددا تقویت کند. در این میان عربستان سعی می کند که نفوذ خود را در منطقه حفظ کند، این در حالیست که عربستان با کمبود بودجه مواجه شده و متحد دیرین آن ایالات متحده به دنبال احیای روابط خود با ایران است.

به گفته شرکت خدمات مالی مریل لینچ سیاست های خاورمیانه می تواند بار دیگر بر اقتصاد نفت پیشی بگیرد. در یادداشت منتشر شده از سوی این شرکت در روز چهارشنبه گذشته هشدار داده شده است که برخورد جدی میان این دو کشور می تواند قیمت نفت را به 10 دلار به ازای هر بشکه کاهش دهد.

این اختلافات می تواند مانع از حصول توافقی در نشست دوحه، بدون ایران شود. تحلیلگران در هشدار خود به سرمایه گذاران گفته اند که انتظار تغییرات بنیادی چندانی در عرضه نفت نداشته باشند.

کاهش قیمت نفت طی دو سال گذشته به ایران و عربستان صدمه های زیادی را وارد آورده است. عربستان روزانه 10.2 میلیون بشکه نفت در روز تولید می کند و بالاترین میزان صادرات نفت خام در جهان را به خود اختصاص داده است.  ایران روزانه 3.3 میلیون بشکه نفت استخراج می کند و به دنبال رساندن آن به سقف 4 میلیون بشکه در روز است.

افزایش تولید نفت شیل در آمریکا باعث شده است که عربستان بخشی از بازار این کشور را از دست بدهد و مجبور شده ضمن رقابت با رقبای دیگر مثل روسیه و امارات به دنبال مشتریان بیشتری باشد. عربستان برای به دست آوردن بازار نفت خود در سراسر جهان به افزایش تولید روی آورد. این اقدام با سیاست قبلی کنترل تولید، به منظور بالا نگاه داشتن قیمت در تعارض بود.

در ایران ترکیب قیمت پایین نفت و کاهش صدور نفت به دلیل تحریم ها اقتصاد این کشور را طی سه سال اخیر با مشکلات جدی مواجه کرده است. ایران به افزایش قیمت نفت نیاز دارد، اما دستیابی به موقعیت قبلی ایران به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت هم به لحاظ سیاسی و هم به لحاظ اقتصادی برای رئیس جمهور فعلی ایران واجد اهمیتی قابل توجه است.

بازگشت ایران با عدم دستیابی آن به خط لوله سامد مختل شده است. این خط لوله که تحت حمایت پادشاهی عربستان است از مصر می گذرد و نفت را به اروپا منتقل می کند. این خط لوله تنها راه انتقال محموله های بزرگ نفتی از دریای سرخ به دریای مدیترانه است و 15 درصد آن به عربستان سعودی تعلق دارد. عربستان به همراه مصر و دیگر متحدان خود در خلیج فارس همگی به لحاظ سیاسی در جبهه مخالف ایران قرار دارند.

زمانی که بزرگترین شرکت فرانسوی فعال در زمینه انرژی یعنی «توتال اس ای» تلاش کرد نفت ایران را به اروپا وارد کند، از استفاده از خط لوله سامد منع شد. در مقابل، این شرکت مجبور شد با دور زدن دماغه «امید نیک» در جنوب غرب آفریقا و طی کردن مسافتی چند هزار مایلی به بندر «لو هاور» فرانسه برسد.

مقامات مصری در توضیح، به راحتی ادعا کردند که تشریفات اداری آنها به روز نشده و در نتیجه رفع تحریم های ایران در آن هنوز لحاظ نگردیده است. عدم دسترسی به این خط لوله، ایران را در اروپا در مقابل عربستان در موضع ضعف قرار داده است. عربستان همین هفته قراردادی را برای استفاده 5 ساله از خط لوله سامد برای انتقال نفت به اروپا امضاء کرد.

دو کشور در مورد سهم خود در بازار آسیا نیز با یکدیگر رقابت دارند. به طور مثال عربستان طی سه سال گذشته تلاش کرده که با استفاده از فرصت تحریم ایران، بازار تایوان را از آن خود کند. در حال حاضر، ایران همه تلاش خود را به کار بسته تا پالایشگاه های تایوان را بار دیگر متقاعد به خرید نفت از خود کند. به گفته برخی از مقامات صادرات نفت ایران به تایوان می تواند در سال جاری 25 درصد افزایش پیدا کند.

منبع: وال استریت ژورنال / ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی / 25