اسناد پاناما؛ دور زدن تحریم‌ها توسط سوریه

نویسنده: جیمز دنسلو

دیپلماسی ایرانی: با پیروزی های اخیر ارتش سوریه در میدان جنگ، برقراری آتش بس و آغاز مذاکرات صلح در ژنو به نظر می رسد که جایگاه بشار اسد در این نبرد بیش از هر زمان دیگری طی 5 سال گذشته مستحکم شده است.

وقتی پای این سوال به میان می آید که بشار اسد چگونه توانسته با وجود فروپاشی اقتصادی سوریه، کشته شدن هزاران نفر، آواره شدن میلیون ها شهروند سوری و کشیده شدن پای 4 قدرت بزرگ از 5 قدرت عضو شورای امنیت به جنگ سوریه همچنان در قدرت باقی بماند، کسی به مجمع الجزایر سیشل و نقش آن در حفظ قدرت بشار اسد فکر نمی کند.

اما همانطور که اوراق پاناما، بزرگترین افشاگری تاریخ نشان می دهد مجمع الجزایر سیشل که متشکل از 115 جزیره کوچک در اقیانوس هند، واقع در شرق کنیاست نقش مهمی در حفظ بشار اسد به عنوان رئیس جمهور سوریه در قصر دمشق داشته است.

این واقعیت ثابت می کند که دولتی که غرب آن را منزوی و اقتدارگرا می داند، توانسته بهتر از سرمایه داری مدرن از ابزارهای آن استفاده کند و جهانی شدن را به نفع تامین منافع خود به خدمت بگیرد.

فرار از تحریم ها

آنچه از 11.5 میلیون سند افشا شده بر آمده این است که سه شرکت سوری نزدیک به دولت به نام های ماکسیما، مورگان و پانگیتس با استفاده از شرکت حقوقی پانامایی موساک فونسکا اقدام به تاسیس شرکت های صوری در سیشل کرد تا بتواند جلو فشارهای ناشی از تحریم های جهانی را بگیرد.

دور زدن تحریم ها با لحاظ کردن این نکته که سقوط دولت اسد پیش از مداخله روسیه تا چه اندازه محتمل بود، قابل توجه است. بر اساس اسناد پاناما پول حاصل از دور زدن تحریم ها صرف تامین سوخت هلی کوپترها و هواپیماهای سوری شده است.

وضعیت اقتصادی سوریه و ماهیت آن یکی از دلایلی بود که منجر به آغاز تعارض در 2011 شد. گزارش دیوید باتر در چاتهام هاوس در مورد اقتصاد سوریه نشان می دهد که تا چه اندازه نارضایتی های اقتصادی نقشی مهم در بروز خیزش علیه رژیم اسد داشتند.

آرون لوند کارشناس بنیاد کارنگی نیز معتقد است که برای چندین دهه رژیم سوریه در فساد فرو رفته و سوءاستفاده از قوانین دولتی، رشوه و جرائم سازمان یافته همه سطوح آن را فرا گرفته بود.

به قدرت رسیدن بشار اسد به منزله بازگشایی اقتصادی سوریه بود. وی مجوز تاسیس بانک های خصوصی و مبادله سهام را صادر کرد.

با این وجود همانطور که ریموند هینبوش، دانشمند مشهور سوری گفته فشارهای خصوصی سازی در 2012 رهبری سوریه را بر آن داشت که دارایی های بخش عمومی را به خود تخصیص دهد. بدین ترتیب خانواده رئیس جمهور و وزرا ثروتمند شدند و سرمایه گذاران خصوصی نیز با آنها در شبکه های مختلف رانت متحد شدند.

شبکه رانت

این شبکه به ویژه خود را در مورد دایی زاده های بشار اسد یعنی رامی و حافظ مخلوف به خوبی نشان می دهد. برخی از تخمین ها تحصیل مبلغ 5 میلیارد دلار پیش از آغاز جنگ و کنترل بالغ بر 60 درصد اقتصاد سوریه از سوی این دو نفر را پیش بینی می کنند.

رامی از سال 2008 و حافظ از سال 2007 هدف تحریم های بین المللی از جمله تحریم های آمریکا بودند و از سال 2011 نیز به اتهام در دست داشتن کنترل نفت سوریه و صنعت ارتباطات این کشور از سوی اتحادیه اروپا مورد تحریم قرار گرفتند.

فردریک اوبرمایر یکی از کسانی که روی اسناد پاناما تحقیق و بررسی کرده، می گوید: موساک فونسکا می دانست که مخلوف پسردایی بشار است، مورد تحریم قرار گرفته و یکی از منابع مالی دولت سوریه است.

تمرکز به روی ویژگی های سنتی اقتصاد سوریه (به طور مثال صنعت و صادرات و واردات آن) باید با فهم اقتصاد دولت و شبکه های رانت و فسادی که در مرکز آن بوده صورت بگیرد.

آنچه در سوریه اتفاق افتاد این است که یک اقتصاد فاسد تبدیل به یک جنگ اقتصادی فاسد شد که می توانست از سیستم جهانی موجود سوء استفاده کند و هم اکنون اسناد پاناما آن را فاش کرده است.

این نکته را نباید فراموش کرد که این مورد اولین مورد افشاگری علیه دولت بشار اسد نیست. در 2011 نیز ایمیل هایی افشا شد از منصور اعظم به بشار اسد که گزینه های موجود برای استفاده از هواپیماهای روسی در صورت لزوم خروج از کشور را بر می شمرد. به نظر می رسد که بشار اسد در حال حاضر دیگر نیازی به استراتژی خروج از کشور نداشته باشد.

اسناد پاناما فعالیت های اقتصادی دولتی را رو کرده است که دیرزمانی است فعالیت های خود را در سایه پیش می برده است. اسناد پاناما تنها بخشی از اطلاعات مربوطه را افشا کرده و بدون تردید هنوز بسیاری از موضوعات در هاله ای از ابهام قرار دارد.

منبع: الجزیره / ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی / 25