چالش‌های منطقه‌ای؛ ورود ترکیه از در دوستی

نویسنده: محمد مهدی مظاهری، استاد دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: سفر داوود اوغلو نخست وزیر ترکیه به ایران در آخرین روزهای زمستان 1394، در حالی صورت می گیرد که مدت هاست فضایی سرد بر روابط خارجی دو کشور حاکم شده است. نقطه ثقل تنش هم چیزی نیست جز اختلاف نظر دو کشور در رابطه با بحران سوریه؛ در حالی که جمهوری اسلامی ایران معتقد است سرنوشت حکومت اسد در سوریه باید به دست مردم آن تعیین شود، ترکیه بر ایجاد منطقه پرواز ممنوع در سوریه، کناره گیری اسد و روی کار آمدن مخالفان وی تأکید دارد. موضعی که به زعم مقامات ایران سبب تقویت تروریسم و خصوصاً داعش در منطقه شده است. از سوی دیگر ترکیه مدتی است که همراستا با عربستان بر طبل ایران هراسی در منطقه می کوبد و می کوشد چهره ای مخدوش از جمهوری اسلامی ایران به نمایش بگذارد.

در چنین وضعیتی سفر نخست وزیر ترکیه به ایران نشان از آن دارد که در موقعیت فعلی شرایط و رخدادهای منطقه ای و بین المللی به گونه ای رقم خورده که ترکیه را به سمت بهبود و ترمیم روابط با ایران سوق داده است. از یکسو در شرایط پسا برجام، جمهوری اسلامی ایران از سوی قدرت های بین المللی به عنوان یک بازیگر مهم و اثرگذار در حل بحران های منطقه ای و مبارزه با تروریسم به رسمیت شناخته شده و این به معنای بازگشت مقتدرانه ایران در عرصه رقابت های منطقه ای است. در شرایط کنونی فرصت هایی که برخی کشورهای منطقه از فقدان حضور ایران در بازی های منطقه ای بدست آورده بودند و صادرات انرژی، توریسم و سرمایه گذاری های خارجی را به خود اختصاص می دادند، به سر رسیده است و ایران به عنوان یک مدعی جدی به همه این عرصه ها بازگشته است. بنابراین کشورهای منطقه چاره ای نمی بینند که یا از طریق اتحاد و امتیازگیری از قدرت های غربی در مقابل ایران جبهه گیری کنند و یا با رایزنی با ایران به پذیرش نقش آن و مشارکت در سود همکاری با آن تن در دهند؛ چنانکه ترکیه با اتخاذ راهکاری میانه هم جایگاهش در ناتو را تقویت می کند و هم با سفر مقاماتش به ایران از چالش های رویارویی با ایران اهتراز می کند.

نکته دیگر آنکه مذاکرات صلح سوریه در ژنو همچنان ادامه دارد و مقامات آنکارا در وضعیت فعلی دغدغه های فراوانی در رابطه با این کشور دارند. از یکسو پیشنهادهایی که برای برقراری حکومت فدرالیستی در سوریه مطرح می شود، نگرانی های امنیتی ترکیه از جانب تحریک پذیری کردهای ترکیه و استقلال طلبی آنها را افزایش داده است. از سوی دیگر ترکیه به خوبی می داند که بحران سوریه نیز دیر یا زود همچون بحران هسته ای ایران حل و فصل می شود و ترکیه در وضعیتی نیست که بتواند همه خواسته های خود را در سوریه عملی کند. بنابراین تنها راه حل منطقی مشورت و چانه زنی با قدرت های پایدار و باثبات منطقه به خصوص ایران است تا ترجیحا این بحران بگونه ای حل و فصل شود تا منافع جمعی همه کشورهای منطقه به حداکثر برسد.

سیاست های دولت روسیه در سوریه و نیز تنش های ایجاد شده بین ترکیه و روسیه پس از هدف قرار دادن جنگنده روسی توسط مقامات ترک، از دیگر دلایل احساس نیاز ترکیه به ایران است. از یکسو پیشنهاد تشکیل دولت فدرال در سوریه از سوی مسکو مطرح شده است و ترکیه امیدوار است بواسطه رابطه مثبت ایران و روسیه بتواند از کانال ایران مانع اجرایی شدن چنین طرحی در سوریه شود و از سوی دیگر بعد از تنش آمیز شدن روابط ترکیه و روسیه، پوتین سیاست های تنبیهی تجاری متعددی بر علیه ترکیه اعمال کرده است که این امر صدمه زیادی به بخش کشاورزی، تجارت و توریسم ترکیه وارد ساخته است و دولت ترکیه در شرایط کنونی با کسری بودجه 41 میلیارد دلاری روبروست. بنابراین بی جهت نیست که داوود اوغلو با مقامات عالی رتبه اقتصادی اش به ایران سفر کرده و یکی از اهداف مهم نخست وزیر ترکیه از سفر به ایران، خارج ساختن کشورش از بحران های سیاسی و اقتصادی با کمک جمهوری اسلامی ایران بوده است.

البته بیان نیازهای ترکیه به ایران به معنای بی نیازی ایران به ترکیه نیست. اساساً در روابط بین المللی کنونی کشورها به یکدیگر نیاز متقابل دارند و منافع ملی کشورها جز از طریق همکاری و مشارکت با دیگر کشورها تأمین نمی شود. بهبود روابط با ترکیه سبب می شود تا ائتلاف ضد ایرانی منطقه ای دچار گسست گردیده، فشارهای سیاسی ناشی از آن بر ایران کاهش یابد و کشورمان فضای بازتری برای فعالیت و بازیگری منطقه ای داشته باشد. بازار ترکیه نیز فرصت خوبی برای رونق تولیدات داخلی و بخش صادرات ایران است؛ همچنانکه این کشور می تواند پلی برای ورود سرمایه های خارجی غربی به ایران و صدور انرژی ایران به کشورهای اروپایی باشد. بر این اساس برنامه سفر رئیس جمهوری ایران به ترکیه در بهار سال 95 نیز بخشی از دیپلماسی کنشی ایران جهت به حداقل رساندن تنش های منطقه ای و تأمین منافع ملی کشور در قالب همکاری های منطقه ای است.