چرا ایران نباید در قطع رابطه پیش‌دستی می کرد؟

عصر ایران؛ مهرداد خدیر- در پی حمله به سفارت عربستان در تهران و اعلام قطع رابطه با ایران از جانب سعودی ها که خواسته یا ناخواسته اعدام شیخ نمر باقر النمر را تحت الشعاع آن قرار داده اکنون برخی از موضع طلب کاری و پرسش گری بر دولت روحانی و دستگاه دیپلماسی خُرده می گیرند و بعضا می تازند که چرا پیش دستی نکردید و قبل از آن که سعودی ها اقدام کنند خود ایران قطع رابطه نکرد؟

  این پرسشِ به ظاهر پیچیده اما پاسخِ ساده ای دارد که در 10 بند جدا می توان بر شمرد:

1- شبه جزیره حجاز، سرزمین وحی است و مسلمانان در سراسر جهان علاقه و وظیفه دارند (در صورت برخورداری از امکانات) طی عمر خود دست کم یک بار به این سرزمین سفر کنند و بیت الله الحرام و مسجد النبی را از نزدیک ببینند یا اصطلاحا زیارت کنند. درباره شیعیان البته این شوق، مضاعف است و بگو هزار بار بیشتر. زیرا در قبرستان بقیع عطر امامان و دختر پیامبر گرامی اسلام می پیچد.

  با این وصف، اقدام به قطع رابطه از جانب ایران، تعطیل کردن حج و محروم کردن ایرانیان از موسم و مراسم حج به حساب می آمد و هر قدر هم دلایل سیاسی داشته باشد نزد کثیری از مردمِ غیر سیاسی و روحانیونِ سنتی، پذیرفتنی نیست که جمهوری اسلامی به دست خود حج را تعطیل کند.

  ضمن این که حج یک فرصت سیاسی نیز به حساب می آید و نمی خواستند و هنوز هم نمی خواهند این فرصت را از دست بدهند.

  عربستان سعودی محصول فروپاشی امپراتوری عثمانی پس از جنگ جهانی اول است. حال آن که قدمت حج هزار و سیصد سال پیش و بیش از آن است و پیشینه خود کعبه به قبل از اسلام هم می رسد. چنان که 40 سال قبل از آن که پیامبر بر انگیخته شود سپاه ابرهه بر آن شد کعبه را ویران کند. این پیشینه را نمی توان فدای اختلافات کنونی کرد.

2- چنانچه ایران در اعتراض به اعدام «شیخ نمر باقر نمر» روحانی بلند مرتبه شیعه روابط سیاسی خود را با عربستان سعودی قطع می کرد، صبغه حقوقی قضیه کم رنگ و وجه سیاسی آن پر رنگ می شد.

  حال آن که اقدام به اعدام شیخ نمر را باید از منظر حقوقی تقبیح کرد. این روحانی و 46 نفر دیگر و به صورت دسته جمعی اعدام شدند و اعدام دسته جمعی از مصادیق «جرم بین المللی جنایت علیه بشریت» و یکی از چهار جرم خطیری است که مجازات مرتکبین آن در صلاحیت دیوان کیفری بین المللی و با ضمانت این نهاد است.

3- نظام سیاسی عربستان، سلطنتی است و شخص پادشاه می تواند با یک فرمان دستور قطع رابطه صادر کند. در ایران اما پارلمان داریم و   مجلس باید تصویب کند و دولت هم مکانیسم خاص خود را دارد.

  هر چند رهبری در راس نظام است ولی ساختار نظام جمهوری است و در این گونه موارد - مگر در مواقع بسیار خاص- دخالت نمی کنند. در آغاز استقرار جمهوری اسلامی در 37 سال پیش البته فرمان قطع رابطه با مصر را به خاطر قرارداد کمپ دیوید امام خمینی خطاب به وزیر خارجه وقت ( دکتر یزدی) صادر کرد. اما در آن زمان، ایران نه رییس جمهوری داشت نه مجلس شورای اسلامی زیرا هنوز انتخابات این دو برگزار نشده بود.

4- چنانچه ایران ابتدا به ساکن اقدام به قطع رابطه با سعودی ها می کرد این امر به منزله قطع ارتباط با کشورهای اقماری عربستان هم تلقی می شد و امارات و بحرین و قطر و کویت و دیگر کشورهای عربی نیز موضع می گرفتند. همین حالا هم که سعودی ها رابطه را قطع کرده اند امیر نشین های کوچک به دنبال مرغِ مادر راه افتاده اند تا جایی که جیبوتی هم به این کمپین پیوسته است!

5- خاورمیانه سه بازیگر شناخته شده دارد و به تازگی یک ضلع دیگر هم اضافه شده یا مدعی نقش آفرینی است: «ایران، اعراب، اسراییل و ترکیه». با توجه به قطع کامل رابطه و به رسمیت نشناختن اسراییل و اختلاف با ترکیه برسر سوریه و سرنوشت بشار اسد، چنانچه خود ما اقدام به قطع رابطه با سعودی ها می کردیم عملا به منزله انتقال این پیام بود که مایل به ارتباط با هیچ یک از سه ضلع دیگر نیستیم.

6- با توجه به اختلاف و درگیری در یمن، سوریه و بحرین ضرورت داشت و هنوز هم دارد که یک کانال ارتباطی دیپلماتیک باز باشد. چندان که طی جنگ هشت ساله با عراق نیز سفارت این کشور در تهران اگر چه فعال نبود اما اشغال نشد و آسیب ندید.
 
7- بریدن یک رابطه با قطع کننده است اما وصل آن الزاما با او نیست. کما این که آمریکا در اردیبهشت 59 و در دوران کارتر اقدام به قطع رابطه با ایران کرد و از آن پس مدام می کوشد این خطا را تصحیح کند و ایران است که نمی پذیرد.

 فصل کردن و بریدن آسان است و پیوستن و وصل کردن و تجدید رابطه بسیار دشوار و مشقت بار. از این رو اقدامِ ابتدا به ساکن برای قطع رابطه به مصلحت تشخیص داده نشد.

8- وزارت خارجه ایران تازه توانسته پرونده 12 ساله مناقشه هسته ای را ببندد و قدری از فشار بر دستگاه دیپلماسی را کم کند. با این وصف چگونه می توان از این دستگاه انتظار داشت دردسر و پرونده تازه ای برای خود تشکیل دهد؟ این که طرف مقابل شری به پا کند و ما در مقام دفاع و مهار و جبران برآییم یک بحث است و این که ابتدا ساکن موضوعی را آغازکنیم موضوعی است دیگر.

9- ایران و عربستان دو تولید کننده اصلی نفت و دو وزنه در اوپک هستند. هر قدر هم در مسایل سیاسی اختلاف داشته باشیم بر سر نفت و در اوپک با هم مواجه می شویم. نفت، شریان حیاتی اقتصاد دو کشور است و اکنون هم ایران و هم عربستان به خاطر کاهش فاحش قیمت نفت با مشکلات جدی ناشی از کسری بودجه رو به رو هستند که در سال آینده هم تشدید خواهد شد.

  عربستان با عرضه مازاد نفت به کاهش قیمت یاری رساند و تجربه دوران اصلاحات این امید را ایجاد کرده بود که با مذاکره با سعودی ها بتوان به توافقی بر سر نفت دست یافت.

هر چند که مرگ ملک عبدالله و حمله به یمن و حادثه منا این آرزو را کم رنگ کرد اما ضرورت داشت چراغ رابطه خاموش نشود و هر قدر هم از شعله روابط کاسته می شود باز اصطلاحا روشن و روی شمعک بماند.
 
10- واپسین دلیل برای این که ایران نمی توانست یا نباید در قطع ارتباط پیش قدم می شد این است که هنوز سرنوشت شماری از حجاج ایرانی که در مهر ماه امسال به شکل دل خراشی قربانی شدند روشن نیست و پی گیری وضعیت آنان و احتمالا تحویل پیکرهاشان مستلزم تماس های سفارتخانه ای بوده است.

  این 10 دلیل به قاعده باید کفایت کند تا به این نتیجه برسیم انتظار از دولت روحانی و وزارت خارجه ظریف برای پیش دستی در قطع ارتباط دیپلماتیک با سعودی ها منصفانه و دست کم واقع بینانه نیست.