یک دستاورد مذاکرات که حتما باید بدانیم
«فصل هفت منشور سازمان ملل» در مورد استفاده از قوه قهریه است؛ فصلی که به کشورهای عضو شورای امنیت اجازه می دهد «در صورت بروز نگرانی های جدی در مورد فعالیت یک کشور علیه مردمش یا علیه صلح جهانی و تمامیت ارضی کشورهای دیگر» با آن کشور از طریق اعمال تحریم حمل و نقل، مبادله پول ، واردات و صادرات کالا و برقراری روابط دیپلماتیک برخورد و در نهایت اگر باز هم نگرانی ها برقرار بود، امکان حمله نظامی به آن کشور را فراهم کنند.
شورای امنیت تا کنون بیش از دو هزار قطعنامه صادر کرده است، از جمله در مورد نگرانی های حقوق بشری در کشورهای مختلف دنیا از رواندا و آفریقای جنوبی گرفته تا رژیم اسرائیل. اما کشورهای کمی به حق یا ناحق، مشمول تحریم های اقتصادی، نظامی و دیپلماتیک این نهاد شده اند که سرنوشت برخی از آن ها جالب است.
کره شمالی، تحریم بعد از یک نزاع ایدئولوژیک
دهه پنجاه میلادی سال های پر فراز و نشیب برای شبه جزیره کره بوده است، درگیری نظامی بین دو قطب ایدئولوژیک دنیا، کره به دو قسمت تقسیم شده را، درگیر جنگی طولانی کرد که در آن یک بار آمریکا به حمایت از کره جنوبی، در کره شمالی پیشروی کرد و به فاصله یک سال، چین با حمایت از کره شمالی باعث اشغال کره جنوبی شد.
در همین سال ها کره شمالی برای اولین بار مشمول تحریم های فصل هفت منشور سازمان ملل متحد شد. این کشور که از نظر قریب به اتفاق کشورهای عضو شورای امنیت خطری برای صلح جهانی به حساب آمد، در فهرست تحریم هایی قرار گرفت که روز به روز با افزایش تحرکات نظامی و هسته ای اش بیشتر هم شد.
در تازه ترینِ این تحریم ها، بعد از یک آزمایش اتمی در کره شمالی، شورای امنیت قطعنامه ای در تقبیح آزمایش های موشکی و هسته ای کره شمالی صادر کرد و در پی آن، این کشور دنیا را به جنگ اتمی تهدید کرد؛ جنگی که هم پتانسیل و جسارت تصمیم گیری در مورد آن در رفتار رهبران این کشور دیده می شد و هم تسهیلات نظامی آن در کره شمالی وجود داشت.
لیبی، نگرانی از فشار بر مردم، دستمایه فشار بین المللی بر دولت
لیبی بعد از انقلاب سرهنگ قذافی علیه حکومت پاداشاهی این کشور، با لغو یک طرفه قراردادهای نفتی این کشور با شرکت های خارجی در مرکز چند رسوایی قرار داشت که به محکومیت رژیم قذافی و پرداخت غرامت های مالی سنگین بابت لغو قرارداد در دعوای شرکت تگزاکو - لیامکو - بی پی منجر شد.
بعد از ماجرای لاکربی، قطعنامه های شورای امنیت علیه این کشور با استناد به اعمال زور توسط حکومت قذافی علیه مردمش انجام شد؛ تحریم هایی که طی این قطعنامه ها برقرار شد، علاوه بر تجویز توسل به زور علیه لیبی، تحریم های تجاری و اقتصادی نیز وضع کرد که موجب می شد شرکای تجاری این کشور احتیاط گسترده ای به خرج دهند تا مطمئن شوند که در معاملات و روابط تجاری خود با مؤسسات و شرکت های لیبیایی یا در معاملات با هر شخص یا مؤسسه ای که از طرف لیبی یا به دستور لیبی عمل می کند و حتی در معامله با مؤسسات و شرکت هایی که متعلق به آنهاست، به خشونت و استفاده از زور علیه شهروندان لیبی کمک نمی کنند.
این تحریم ها در نهایت با سقوط رژیم قذافی در جریان انقلابهای عربی چندسال اخیر، موضوعیت خود را از دست داد.
افغانستان دوره طالبان، درگیر نزاع داخلی و متهم به حمایت از تروریسم
حمله شوروی سابق به افغانستان می توانست پایانی برای درگیری های مسلحانه گروه های مختلف در این کشور باشد، اما افغانستان زیر چکمه سربازهای شوروی به یکی از اقمار این حکومت تبدیل نشد، با این وجود بعد از خروج نیروهای شوروی از این کشور، جمهوری کمونیستی که ایجاد شد هم نتوانست ثبات در این کشور را حاکم کند.
با روی کار آمدن طالبان در افغانستان، این کشور رسماً به تهدیدی علیه صلح در تمام جهان تبدیل شد، حاکم شدن قوانین غیرعادلانه علیه شهروندان این کشور، عدم تعهد حکومت طالبان در افغانستان به معاهده های بین المللی و هدایت عملیات های تروریستی در خاک کشورهای دیگر از دل افغانستان توسط نیروهای القاعده و با حمایت طالبان، دلایل کافی برای صدور بیانیه های پی در پی شورای امنیت با عنوان افغانستان را فراهم کرد.
در نهایت بعد از بارها سرباز زدن رژیم حاکم بر افغانستان از جامه عمل پوشاندن به خواسته های آمریکا و تحویل سرکرده های القاعده به این کشور، قطعنامه ها علیه افغانستان، با اعلام جنگ آمریکا علیه این کشور از موضوعیت خارج شد.
حمله به یک همسایه، عراق را مشمول تحریم ها کرد
بعد از جنگ عراق علیه ایران، دردسر بعدی که رژیم صدام حسین برای امنیت بین المللی ایجاد کرد ، حمله این کشور به کویت بود. عراق در پی ناکامی در اضافه کردن خوزستان ایران به خاک خودش، مدعی شده بود که کشورهای عربی باید ترتیب کمک های مالی به این کشور را بدهند و با کاهش تولید نفت به گران شدن آن کمک کنند تا عراق بتواند درآمد بیشتری بدست بیاورد و بازسازی کشور را از سر بگیرد، همچنین عراق خواهان بخشیده شدن بدهی هایش به کویت بود، اما از آنجا که هیچ کدام از این سه اتفاق رخ نداد، عراق به کویت حمله و خاک این کشور را ضمیمه خاک خودش کرد.
این اقدام از سوی جامعه جهانی غیرقابل قبول بود. بعد از اینکه اخطارهای شورای امنیت مؤثر نیفتاد، دولت آمریکا و نیروهای متحدش به عراق حمله کردند تا این کشور را به عقب نشینی از مواضعش وادار کنند.
در ادامه درگیری های نظامی و انتشار اخبار تولید سلاح های شیمیایی در خاک عراق، تحریم ها علیه این کشور سنگین تر و سنگین تر شد. بعد از اینکه عراق در 1998 اجازه دسترسی های گاه به گاه بازرسان جهانی به مراکز تولید سلاح های شیمیایی اش را لغو کرد، نگرانی ها در مورد این کشور افزایش یافت. با این وجود تحریم ها فشارهای گسترده ای به معیشت و سلامت مردم وارد می کرد و در نهایت سازمان ملل را مجبور کرد که اجازه فروش بخش اندکی از نفت خود را در ازای تهیه دارو و غذا به این دولت بدهد.
تحریم ها علیه عراق هم در نهایت با جنگ یک ائتلاف جهانی به رهبری آمریکا با رژیم صدام حسین، در پی آنچه افزایش نگرانی از میزان تولید سلاح های شیمیایی در این کشور اعلام شد، لغو شد؛ جنگی که علاوه بر تحریم ها، دولت عراق را هم ساقط کرد.
شبهه در مورد پرونده هسته ای، ایران را به لیست تحریمی ها اضافه کرد
درگیر شدن ایران با تحریم های ذیل فصل هفت منشور سازمان ملل متحد، نه تحت تاثیر جنگ سرد بین دو قطب ایدئولوژیک جهان، نه به دلیل جنگ داخلی، نگرانی های حقوق بشری یا حمایت از ترورسیم و نه به دلیل آغاز جنگ با یک کشور دیگر و ادعای ارضی در مورد یک سرزمین دیگر، بلکه در پی شدت گرفتن اختلاف ها بر سر پرونده هسته ای رخ داد.
بعد از روی کار آمدن محمود احمدی نژاد به عنوان رییس جمهور و توقف مذاکرات بر سر برنامه هسته ای ایران، پرونده هسته ای ایران هم به شورای امنیت ارجاع شد؛ جایی که در آن به طور اختصاصی در مورد موضوعات تهدیدکننده صلح و امنیت جهانی مذاکره می شود.
تازه از اینجا به بعد بود که پرونده هسته ای ایران بدون اثبات وجود هرگونه فعالیت نظامی در این رابطه و بدون اقدام علیه امنیت کشورهای دیگر، بهانه شش قطعنامه و چهار دوره تحریم سازمان ملل، به علاوه تحریم های مستقل آمریکا و اتحادیه اروپا علیه ایران شد که علاوه بر توان اقتصادی و نظامی دولت، معیشت مردم را هم تحت تأثیر قرار داد، تأمین دارو برای بیماران را دشوار کرد و فروش نفت ایران را به میزان قابل توجهی کاهش داد.
برای اولین بار، خروج از شمول فصل هفت، دیپلماسی به جای جنگ
وقتی قطعنامه های شورای امنیت به انضمام تحریم ها علیه ایران، یکی پس از دیگری صادر می شد و حلقه تحریم ها را تنگ تر می کرد، برخی در تریبون های رسمی حرف از بی تأثیری تحریم ها می زدند. همزمان در کلاس های درس، سوال اصلی دانشجویان از استادان تاریخ روابط بین الملل این بود که «مرحله بعدی اقدام علیه کشوری که تحریم های شورای امنیت علیه آن تجویز شده است، چیست؟»
تاریخ روابط بین الملل نشان می دهد که کشورهای درگیر تحریم ها، قدم در راه جنگ می گذارند؛ بنابراین با وجود قدرت بازدارندگی ایران و تاکیدش بر سیاسی بودن پرونده ای که درگیرش شده بود، در تمام این سال ها نگرانی از احتمال بروز جنگ علیه ایران آن قدرها هم دور از نظر نبوده است.
امروز اما شرایط فرق می کند، یکی از دستاوردهای مذاکرات نفس گیر وین برای ایران، همانگونه که رئیس جمهور حسن روحانی به آن اشاره کرد، خروج پرونده برنامه هسته ای از شورای امنیت و لغو تحریم هاست؛ اتفاقی که در تاریخ روابط بین الملل بی سابقه است، خروج یک کشور از فهرست تحریم های شورای ملل، بدون جنگ و تغییر نظام سیاسی و تنها با مذاکره و طی یک فرآیند دیپلماتیک.
حتی اگر از تمام فایده های اقتصادی و سیاسی مذاکرات اخیر هم چشم بپوشیم، مهمترین دستاورد مذاکرات اخیر، کناررفتن سایه بند هفت از سر کشور خواهد بود؛ بندی که جنگ محتمل ناشی از آن، تا پیش از دستیابی به توافق دیپلماتیک، یکی از گزینه های همیشه مطرح بود و هر از چندی تبش بالا می گرفت.
* البته کشورهای دیگری هم هستند که به دلایل مختلف مشمول تحریم های شورای امنیت شده اند، اما در این گزارش تلاش شده است نمونه ای از دلایل متفاوت برای توسل جامعه جهانی به تحریم علیه کشورهای مختلف ارائه شود.
ایسنا - فاطمه کریمخان
شورای امنیت تا کنون بیش از دو هزار قطعنامه صادر کرده است، از جمله در مورد نگرانی های حقوق بشری در کشورهای مختلف دنیا از رواندا و آفریقای جنوبی گرفته تا رژیم اسرائیل. اما کشورهای کمی به حق یا ناحق، مشمول تحریم های اقتصادی، نظامی و دیپلماتیک این نهاد شده اند که سرنوشت برخی از آن ها جالب است.
کره شمالی، تحریم بعد از یک نزاع ایدئولوژیک
دهه پنجاه میلادی سال های پر فراز و نشیب برای شبه جزیره کره بوده است، درگیری نظامی بین دو قطب ایدئولوژیک دنیا، کره به دو قسمت تقسیم شده را، درگیر جنگی طولانی کرد که در آن یک بار آمریکا به حمایت از کره جنوبی، در کره شمالی پیشروی کرد و به فاصله یک سال، چین با حمایت از کره شمالی باعث اشغال کره جنوبی شد.
در همین سال ها کره شمالی برای اولین بار مشمول تحریم های فصل هفت منشور سازمان ملل متحد شد. این کشور که از نظر قریب به اتفاق کشورهای عضو شورای امنیت خطری برای صلح جهانی به حساب آمد، در فهرست تحریم هایی قرار گرفت که روز به روز با افزایش تحرکات نظامی و هسته ای اش بیشتر هم شد.
در تازه ترینِ این تحریم ها، بعد از یک آزمایش اتمی در کره شمالی، شورای امنیت قطعنامه ای در تقبیح آزمایش های موشکی و هسته ای کره شمالی صادر کرد و در پی آن، این کشور دنیا را به جنگ اتمی تهدید کرد؛ جنگی که هم پتانسیل و جسارت تصمیم گیری در مورد آن در رفتار رهبران این کشور دیده می شد و هم تسهیلات نظامی آن در کره شمالی وجود داشت.
لیبی، نگرانی از فشار بر مردم، دستمایه فشار بین المللی بر دولت
لیبی بعد از انقلاب سرهنگ قذافی علیه حکومت پاداشاهی این کشور، با لغو یک طرفه قراردادهای نفتی این کشور با شرکت های خارجی در مرکز چند رسوایی قرار داشت که به محکومیت رژیم قذافی و پرداخت غرامت های مالی سنگین بابت لغو قرارداد در دعوای شرکت تگزاکو - لیامکو - بی پی منجر شد.
بعد از ماجرای لاکربی، قطعنامه های شورای امنیت علیه این کشور با استناد به اعمال زور توسط حکومت قذافی علیه مردمش انجام شد؛ تحریم هایی که طی این قطعنامه ها برقرار شد، علاوه بر تجویز توسل به زور علیه لیبی، تحریم های تجاری و اقتصادی نیز وضع کرد که موجب می شد شرکای تجاری این کشور احتیاط گسترده ای به خرج دهند تا مطمئن شوند که در معاملات و روابط تجاری خود با مؤسسات و شرکت های لیبیایی یا در معاملات با هر شخص یا مؤسسه ای که از طرف لیبی یا به دستور لیبی عمل می کند و حتی در معامله با مؤسسات و شرکت هایی که متعلق به آنهاست، به خشونت و استفاده از زور علیه شهروندان لیبی کمک نمی کنند.
این تحریم ها در نهایت با سقوط رژیم قذافی در جریان انقلابهای عربی چندسال اخیر، موضوعیت خود را از دست داد.
افغانستان دوره طالبان، درگیر نزاع داخلی و متهم به حمایت از تروریسم
حمله شوروی سابق به افغانستان می توانست پایانی برای درگیری های مسلحانه گروه های مختلف در این کشور باشد، اما افغانستان زیر چکمه سربازهای شوروی به یکی از اقمار این حکومت تبدیل نشد، با این وجود بعد از خروج نیروهای شوروی از این کشور، جمهوری کمونیستی که ایجاد شد هم نتوانست ثبات در این کشور را حاکم کند.
با روی کار آمدن طالبان در افغانستان، این کشور رسماً به تهدیدی علیه صلح در تمام جهان تبدیل شد، حاکم شدن قوانین غیرعادلانه علیه شهروندان این کشور، عدم تعهد حکومت طالبان در افغانستان به معاهده های بین المللی و هدایت عملیات های تروریستی در خاک کشورهای دیگر از دل افغانستان توسط نیروهای القاعده و با حمایت طالبان، دلایل کافی برای صدور بیانیه های پی در پی شورای امنیت با عنوان افغانستان را فراهم کرد.
در نهایت بعد از بارها سرباز زدن رژیم حاکم بر افغانستان از جامه عمل پوشاندن به خواسته های آمریکا و تحویل سرکرده های القاعده به این کشور، قطعنامه ها علیه افغانستان، با اعلام جنگ آمریکا علیه این کشور از موضوعیت خارج شد.
حمله به یک همسایه، عراق را مشمول تحریم ها کرد
بعد از جنگ عراق علیه ایران، دردسر بعدی که رژیم صدام حسین برای امنیت بین المللی ایجاد کرد ، حمله این کشور به کویت بود. عراق در پی ناکامی در اضافه کردن خوزستان ایران به خاک خودش، مدعی شده بود که کشورهای عربی باید ترتیب کمک های مالی به این کشور را بدهند و با کاهش تولید نفت به گران شدن آن کمک کنند تا عراق بتواند درآمد بیشتری بدست بیاورد و بازسازی کشور را از سر بگیرد، همچنین عراق خواهان بخشیده شدن بدهی هایش به کویت بود، اما از آنجا که هیچ کدام از این سه اتفاق رخ نداد، عراق به کویت حمله و خاک این کشور را ضمیمه خاک خودش کرد.
این اقدام از سوی جامعه جهانی غیرقابل قبول بود. بعد از اینکه اخطارهای شورای امنیت مؤثر نیفتاد، دولت آمریکا و نیروهای متحدش به عراق حمله کردند تا این کشور را به عقب نشینی از مواضعش وادار کنند.
در ادامه درگیری های نظامی و انتشار اخبار تولید سلاح های شیمیایی در خاک عراق، تحریم ها علیه این کشور سنگین تر و سنگین تر شد. بعد از اینکه عراق در 1998 اجازه دسترسی های گاه به گاه بازرسان جهانی به مراکز تولید سلاح های شیمیایی اش را لغو کرد، نگرانی ها در مورد این کشور افزایش یافت. با این وجود تحریم ها فشارهای گسترده ای به معیشت و سلامت مردم وارد می کرد و در نهایت سازمان ملل را مجبور کرد که اجازه فروش بخش اندکی از نفت خود را در ازای تهیه دارو و غذا به این دولت بدهد.
تحریم ها علیه عراق هم در نهایت با جنگ یک ائتلاف جهانی به رهبری آمریکا با رژیم صدام حسین، در پی آنچه افزایش نگرانی از میزان تولید سلاح های شیمیایی در این کشور اعلام شد، لغو شد؛ جنگی که علاوه بر تحریم ها، دولت عراق را هم ساقط کرد.
شبهه در مورد پرونده هسته ای، ایران را به لیست تحریمی ها اضافه کرد
درگیر شدن ایران با تحریم های ذیل فصل هفت منشور سازمان ملل متحد، نه تحت تاثیر جنگ سرد بین دو قطب ایدئولوژیک جهان، نه به دلیل جنگ داخلی، نگرانی های حقوق بشری یا حمایت از ترورسیم و نه به دلیل آغاز جنگ با یک کشور دیگر و ادعای ارضی در مورد یک سرزمین دیگر، بلکه در پی شدت گرفتن اختلاف ها بر سر پرونده هسته ای رخ داد.
بعد از روی کار آمدن محمود احمدی نژاد به عنوان رییس جمهور و توقف مذاکرات بر سر برنامه هسته ای ایران، پرونده هسته ای ایران هم به شورای امنیت ارجاع شد؛ جایی که در آن به طور اختصاصی در مورد موضوعات تهدیدکننده صلح و امنیت جهانی مذاکره می شود.
تازه از اینجا به بعد بود که پرونده هسته ای ایران بدون اثبات وجود هرگونه فعالیت نظامی در این رابطه و بدون اقدام علیه امنیت کشورهای دیگر، بهانه شش قطعنامه و چهار دوره تحریم سازمان ملل، به علاوه تحریم های مستقل آمریکا و اتحادیه اروپا علیه ایران شد که علاوه بر توان اقتصادی و نظامی دولت، معیشت مردم را هم تحت تأثیر قرار داد، تأمین دارو برای بیماران را دشوار کرد و فروش نفت ایران را به میزان قابل توجهی کاهش داد.
برای اولین بار، خروج از شمول فصل هفت، دیپلماسی به جای جنگ
وقتی قطعنامه های شورای امنیت به انضمام تحریم ها علیه ایران، یکی پس از دیگری صادر می شد و حلقه تحریم ها را تنگ تر می کرد، برخی در تریبون های رسمی حرف از بی تأثیری تحریم ها می زدند. همزمان در کلاس های درس، سوال اصلی دانشجویان از استادان تاریخ روابط بین الملل این بود که «مرحله بعدی اقدام علیه کشوری که تحریم های شورای امنیت علیه آن تجویز شده است، چیست؟»
تاریخ روابط بین الملل نشان می دهد که کشورهای درگیر تحریم ها، قدم در راه جنگ می گذارند؛ بنابراین با وجود قدرت بازدارندگی ایران و تاکیدش بر سیاسی بودن پرونده ای که درگیرش شده بود، در تمام این سال ها نگرانی از احتمال بروز جنگ علیه ایران آن قدرها هم دور از نظر نبوده است.
امروز اما شرایط فرق می کند، یکی از دستاوردهای مذاکرات نفس گیر وین برای ایران، همانگونه که رئیس جمهور حسن روحانی به آن اشاره کرد، خروج پرونده برنامه هسته ای از شورای امنیت و لغو تحریم هاست؛ اتفاقی که در تاریخ روابط بین الملل بی سابقه است، خروج یک کشور از فهرست تحریم های شورای ملل، بدون جنگ و تغییر نظام سیاسی و تنها با مذاکره و طی یک فرآیند دیپلماتیک.
حتی اگر از تمام فایده های اقتصادی و سیاسی مذاکرات اخیر هم چشم بپوشیم، مهمترین دستاورد مذاکرات اخیر، کناررفتن سایه بند هفت از سر کشور خواهد بود؛ بندی که جنگ محتمل ناشی از آن، تا پیش از دستیابی به توافق دیپلماتیک، یکی از گزینه های همیشه مطرح بود و هر از چندی تبش بالا می گرفت.
* البته کشورهای دیگری هم هستند که به دلایل مختلف مشمول تحریم های شورای امنیت شده اند، اما در این گزارش تلاش شده است نمونه ای از دلایل متفاوت برای توسل جامعه جهانی به تحریم علیه کشورهای مختلف ارائه شود.
ایسنا - فاطمه کریمخان
نظر شما :