عربستان و ترکیه چه می‌خواهند؟

فریدون مجلسی، تحلیلگر روابط بین الملل در روزنامه شرق نوشت:

عربستان از دو لشکرکشی کودتاگونه به سوریه و عراق حمایت کرد. ظاهرا روی محاسبات نظامی و همکاری با نیروهای داخلی سوریه و نیروهای بازسازی شده صدامی و بعثی در عراق و پیروزی سریع خود، خوش بینانه حساب کرده بود. شیوخ سعودی تصور می کردند همانند کاری که در تربیت نیروهای طالبان در پاکستان و حمله به افغانستان صورت دادند -که به شکست سریع دولت مجاهدان در افغانستان انجامید- در سوریه و عراق نیز می توانند به پیروزی سریعی دست یابند. آرزوی آنها این بود که در سوریه، دولتی

سلفی - قبیله ای و در عراق نیز بار دیگر دولت اقلیت بعثی- قبیله ای را بر سر کار آورند و به جان
عجم ها-کردها و ایران-بیندازند. شکست نسبی عربستان در این دو جبهه، آن کشور را -که با لشکرکشی مشابهی از سقوط دولت اقلیت در بحرین جلوگیری کرده بود- به اقدام شرورانه و واکنشی فراتر از هرگونه بهانه جویی علیه یمن کشاند و جمعی از شرکای قبیله ای را نیز به دنبال خود کشید. ترکیه نیز در برخی از این اقدامات در سوریه و عراق مشارکت داشت، اما باید دید این دو کشور، خصوصا عربستان از این ماجراجویی ها چه می خواهند؟

تردیدی نیست که سعودی ها از آینده و بقای قبیله ای خودشان نگران هستند. چگونه می توان انتظار داشت خانواده ای شش هزار نفری بتواند برای همیشه به حفظ مزایای مالکانه خود نسبت به کشوری با سی میلیون جمعیت ادامه دهد که روزبه روز هم میزان سواد و آگاهی آن ملت در جهان اینترنت محور امروز، بیشتر می شود؟ در عین حال ثروت و بهره مندی طولانی از مزایا، این خانواده را خصوصا در نسل های «دردانه» دوم و سوم به چنان نخوت و غروری عادت داده است که برای خود حقوقی ویژه و فراقانونی قائل اند. دخالت های نظامی گستاخانه در کشورهای همسایه را سوداگران غربی خصوصا فرانسه برای بازارگرمی تسلیحاتی خودشان تحمل می کنند؛ زیرا می دانند این وضع تا زمانی احتمالا طولانی ادامه خواهد یافت. عربستان از زمانی که با اسرائیل کنار آمد، کوشید با پیش دستی نسبت به شگفتی و انتظارات عرب ها، دشمنی با ایرانِ به گفته صدام عجم و مجوس را که اکنون شعار بازیگران داعشی اش علیه کردان و ایزدی ها شده است، جانشین اسرائیل کند.

آنها تصور می کردند با این شعار ملت خودشان و سایر عرب ها را پشت سر خود جمع می کنند. عربستان از روز نخست پس از سقوط صدام کوشید با ایجاد بحران در عراق، از پاگرفتن دولت اکثریت در آن کشور جلوگیری کند، تا با گماردن دولتی اقلیتی، آن را برای بقایش ملتزم به فرمان برداری کند.  عربستان با حمله نظامی به یمن که کاملا از روی واکنش های انتقامی و تلافی جویانه اسرائیل نسبت به فلسطینیان غزه الگو برداری شده است، می کوشد برای خودش نوعی پیروزی نظامی دست وپا کند، غافل از اینکه اسرائیل اگر می کُشد، عرب ها را می کُشد که از خودش نیستند و اکنون عربستان، عرب های مدنی و ساکنان شهرها را با بمباران هوایی شکار می کند و می کشد و بار مسئولیت ننگینی را برعهده می گیرد که فراموش نخواهد شد.  علاوه بر این، عربستان که جز نفت، منبع درآمد مهم دیگری ندارد، از آن بیم دارد که مبادا در صورت برقراری آرامش و با ایجاد نوعی همکاری معقول و منطقی میان کشورهای ایران، عراق و سوریه و با جلب حمایت کردها، این کشورها بتوانند از مسیر جغرافیایی سهل تر و کوتاه تر و منطقی تری همراه با در اختیارداشتن منابع نفت و گازی بسیار فراتر از کویت و عربستان و قطر، به ساحل مدیترانه ای سوریه دست یابند.

عربستان می داند برای ایران، به عنوان کشوری غیرعرب، معقول، منطقی و عملی نیست که با در پیش گرفتن سیاستی سلطه گرایانه یا حتی برتری جویانه نسبت به ملل عراق و سوریه، اعرابِ شیعه و سنی آن کشورها را که از سلطه طلبی واپس گرایانه عربستان گریزان هستند، از خودش برنجاند. ایران در زمانی که صدام حسین با کویت درگیر بود، یا حتی در زمانی که صدام در برابر آمریکا به زانو درآمده بود، نسبت به عراق چشمداشت ارضی نداشت و دخالتی در امور آن نکرد، چه رسد به اکنون که هم با دولت اکثریت در بغداد و هم با دولت اقلیم کردستان روابطی گسترده دارد.

تنها امری که برای ایران تحمل ناپذیر است، بازگرداندن توطئه آمیز نظام متجاوز و معاند اقلیتی است که ایران را موظف به واکنش و دفاع از بقا و منافع ارضی، اجتماعی و سیاسی خود و دفاع از دولت و حقوق اکثریت در عراق خواهد کرد.  در چنین شرایطی دولت عربستان به جای بهره مندی از ثروت بیکران خود برای توسعه اقتصادی و اجتماعی و ایجاد الگویی زیست محیطی و توسعه فرهنگی و علمی و تحول به جامعه ای مدرن و مترقی و در حالی که در محاصره دریایی شبه جزیره ای، از هیچ کشوری احساس خطر نمی کند، می کوشد برای آنچه منافع خانوادگی و قبیله ای خود می پندارد، با تقویت و اعزام یا صدور تروریست های سلفی به اطراف جهان وضعیتی بحرانی ایجاد کند، زیرا بقای خود را به غلط در این بحران آفرینی ها می بیند. 

در مورد ترکیه، هیچ دلیل منطقی و منافعی برای ماجراجویی دیده نمی شود. زمانی در گذشته دور، ترکیه آرزومند بود با سلطه و دراختیارگرفتن منابع نفتی کردستان، کمبود منابع نفتی خودش را جبران کند. اکنون نه شرایط بین المللی اجازه آن گونه جاه طلبی های توسعه طلبانه را می دهد و نه برهم زدن توازن قومی ترکیه که هم اکنون حدود نیمی از جمعیت آن را کردان ها و علوی ها تشکیل می دهند، به ثبات آن کشور کمک خواهد کرد. ظاهرا نگرانی ترکیه از واردشدن به این ماجراها، تداوم انحصار ترانزیت انرژی از خاک ترکیه است که نمی خواهد خط رقیبی از راه عراق و سوریه به مدیترانه گشوده و در «لاذقیه»، رقیبی برای بندر «سیحان» و «مرسین» ایجاد شود. این نگرانی با توجه به ابعاد کنونی اقتصاد ترکیه که در اوج سرعت توسعه اقتصادی است، معقول به نظر نمی رسد، زیرا هم اکنون با اتصال کنونی خط لوله گاز ایران و توسعه آن، بخشی از نگرانی ترکیه عملا بی پایه است.

ثانیا ترکیه با موقعیت جغرافیایی خود می تواند در بازارهای سوریه و عراق موقعیت ممتازی داشته باشد و هرچه این کشورها ثروتمندتر و توسعه یافته تر و باثبات تر باشند، منافع ترکیه محفوظ تر خواهد بود. به این دلایل، به نظر می رسد معقول ترین راه برای هرچهار دولت بزرگ ایران، ترکیه، عراق و سوریه و حتی لبنان در این است که با همکاری هرچه بیشتر در قالبی اقتصادی، محیطی امن برای همزیستی و توسعه ایجاد کنند. بر دولت های این کشورهاست که همکاری میان خود با رعایت حقوق و منافع اقلیم کردستان را جایگزین رقابت های زیانبخش کنند.