روابط تجاری ایران و آمریکا پس از لغو تحریم‌ها

 

به گزارش فرارو به نقل از کوارتز، لغو تدریجی تحریم های ایران می تواند درهای دومین اقتصاد بزرگ خاورمیانه (پس از عربستان) را به روی شرکت های آمریکایی و غربی باز کند. بسیاری از شرکت های اروپایی تا سال 2010 در ایران فعال بودند اما شرکت های آمریکایی دهه ها است که یا به انتخاب خود یا به دلیل تحریم ها از انجام تجارت با جمهوری اسلامی اجتناب کرده اند.

 

در شرایطی که مذاکره کنندگان ایرن و شش کشور بر روی نهایی کردن متن توافق هسته ای تا 30 ژوئن کار می کنند، تجار در حال بررسی چشم انداز فعالیت در ایران هستند. توافقی که حتی باعث برداشته شدن بخشی از تحریم ها در طول زمان شود، می تواند به شرکت های آمریکایی اجازه دسترسی به بازار مصرفی ایران را بدهد.

 

ایران حدود 80 میلیون نفر جمعیت دارد و پس از ترکیه با 81 میلیون جمعیت و مصر با 86 میلیون جمعیت در رتبه سوم منطقه قرار دارد. بخش مصرف کننده آن نیز عموما جوان و تحصیل کرده است. ضمن اینکه قشر متوسط این کشور در زمان شاه طعم استفاده از کالای آمریکایی را چشیده است.

 

با این حال اگر توافق هسته ای نهایی به امضا برسد، احتمال اینکه شرکت های بین المللی فورا به سمت تهران سرازیر شوند، کم است. لغو تحریم ها احتمالا طولانی و روندی ناهموار برای آمریکا و کشورهای اروپایی خواهد بود. ضمن اینکه برخی تحریم های اعمال شده به دلیل اتهامات حقوق بشری و ادعای حمایت از تروریست،همچنان ادامه خواهند داشت. 

 

بافت تاریخی

پیش از انقلاب 1979، ایران و آمریکا روابط نزدیکی بر پایه تجارت انرژی و اولویت های امنیتی مشترک دوره جنگ سرد داشتند. تجارت دوجانبه آنها در سال 1978 به اوج رسید؛ زمانیکه صادرات آمریکا به ایران سه میلیارد و 700 میلیون دلار و واردات از این کشور دو میلیارد و 900 میلیون دلار بود.

 

در آستانه انقلاب اسلامی، آمریکا و آلمان غربی بزرگترین شرکای تجاری ایران بودند. نزدیک به 50 هزار آمریکایی در ایران کار و زندگی می کردند. در عوض کالاهای آمریکایی- به خصوص تسلیحات، تجهیزات صنعتی، تکنولوژی و کالاهای کشاورزی و مصرفی- حدود 16 درصد واردات ایران را تشکیل می داد. ایران در دهه 1970 حدود 50 تا 75 درصد برنج، گندم و غلات وارداتی خود را از آمریکا تامین می کرد.

 

تجارت ایران-آمریکا پس از انقلاب 1979 و به خصوص پس از آنکه گروگان های آمریکایی برای 444 روز در سفارت آمریکا در تهران نگه داشته شدند، سقوط کرد. دولت کارتر اواخر سال 1979 واردات نفت از ایران را تعلیق کرد و در سال 1980 به روابط دیپلماتیک با ایران پایان داد. اما روابط تجاری ایران-آمریکا در سال 1981 و پس از آزاد شدن گروگان ها از سرگرفته شد. صادرات آمریکا در سال 1981 در مجموع 300 میلیون دلار بود که این رقم اختلاف قابل توجهی با سه میلیارد و 700 میلیون دلار سال 1978 داشت. صادرات ایران به آمریکا نیز در مجموع 64 میلیون دلار برآورد شد- رقمی بسیار پائین تر از دو میلیارد و 900 میلیون دلار سال 1978.

 

شرکت های انرژی آمریکایی تا نیمه سال 1990 میلادی و پیش از گسترش تحریم ها، از طریق شرکت های تابعه به خرید نفت ایران- به ارزش سالانه سه میلیارد و 500 میلیون دلار- ادامه دادند.

 

طی سال های گذشته واشنگتن با سه بهانه، موجی از تحریم ها را علیه ایران تصویب کرد: حمایت از تروریسم، عدم همکاری با سازمان ملل در مورد برنامه هسته ای و نقض حقوق بشر. با این حال شرکت های آمریکایی همچنان به طور قانونی به صادرات زنجیره گسترده ای از کالاها به ایران ادامه دادند.

 

نمودار صادرات آمریکا به ایران و واردات از ایران (2014-1978)

رنگ قرمز: صادرات به ایران

رنگ آبی: واردات از ایران

 

منافع و تجارت غیرنفتی آمریکا

تجارت به صورت سالانه در نوسان بوده است. پس از آنکه دولت کلینتون در سال 1995 تحریم های جدیدی را علیه ایران به تصویب رساند، تجارت افت کرد اما در سال 2000 با نزدیکی نسبی به دولت اصلاح طلب ایران که منجر به برداشته شدن تحریم فرش و خاویار شد، تجارت تا اندازه ای افزایش یافت.

 

صادرات اصلی آمریکا به ایران در سال های اخیر شامل گندم، برنج، سویا، ذرت، لبنیات، خمیر چوب، پلاستیک، تجهیزات پزشکی و دارویی بوده است. ایران پس از عربستان، دومین واردکننده غلات منطقه است. صادرات آمریکا به ایران در سال 2014 از تجهیزات پزشکی تا شکلات را در بر گرفته است. 

 

شرکت های تجاری آمریکا و اروپا علاقمند به بازگشت به این بازار هستند. حدود 65 درصد جمعیت ایران کمتر از 35 سال هستند و میزان سواد میان قشر 15 تا 24 ساله آن 98 درصد برآورد شده است. مجموع بزرگسالان 85 درصد سواد دارند. بر اساس گزارش های منتشر شده، حدود نیمی از خانواده های ایرانی به اینترنت دسترسی دارند.

 

در سال 2013 بانک جهانی اعلام کرد درآمد ایرانیان «متوسط رو به بالا» است. اقتصاد ایران حتی با وجود تحریم ها، در رتبه دوم منطقه قرار داشته و تولید ناخالص داخلی آن در سال 2013 در جایگاه سی و دوم جهان اعلام شده است.

 

مردم ایران از کالاهای خارجی استقبال می کنند. برندهای لوکس آمریکایی و اروپایی در شهرهای بزرگ، به خصوص تهران معروف هستند. برندهای شناخته شده ای مانند کوکاکولا و پپسی سال ها است که رقیب برندهای داخلی خود زمزم هستند. 

 

برندهای الکترونیک آمریکایی نیز مانند اپل و دل در ایران به فروش می رسند. هر دوی این شرکت ها در سال 2014 با توزیع کنندگان ایرانی در تماس بوده اند. 

 

ایران همچنین یکی از بزرگترین بازارهای خودرو در خاورمیانه است. خودروهای آمریکایی پیش از انقلاب در ایران محبوب بودند. پیش از 1979، جنرال موتورز سال ها با یک شرکت خودروساز ایرانی همکاری می کرد. صنعت خودروسازی ایران از گذشته، بزرگترین صنعت غیرنفتی ایران بوده است. تولیدات داخلی این کشور در سال 2011 و پیش از تشدید تحریم ها، با تولید سالانه یک میلیون و 700 هزار خودرو، به اوج رسیده بود. البته فروش خودرو در این کشور در سال 2014 نسبت به یک سال قبل 32 درصد افزایش داشته و به نظر می رسد خودروهای آمریکایی روند بازگشت به ایران را آغاز کرده اند. 

 

تا پاییز سال 2014، تحریم ها به شرکت های آمریکایی اجازه نمی داد که قطعات هواپیمایی به ایران بفروشند. ناوگان هوایی ایران دارای 12 هواپیمای بوئینگ است که برخی از آنها بیش از 30 سال عمر دارند. فروش اندک کتابچه های هواپیما، نقشه ها و نمودار ناوبری بوئینگ به ایران در اکتبر سال 2014 که نخستین معامله علنی شرکت های هواپیمایی ایران و آمریکا پس از بحران گروگان گیری 1979 بود، بیشتر جنبه نمادین داشت.

 

بر اساس گزارش های منتشر شده ایران از اواخر سال 2013 که توافق موقت هسته ای با شش کشور را به امضا رساند، سه قرارداد با بوئینگ امضا کرده است. دو قرارداد تمدید توافقنامه های موجود و دیگری یک قرارداد جدید میان دو کشور بود. تاکنون بوئینگ هفت موتور هواپیمای ایران ایر را تعمیر کرده است.

 

هزینه ها و موانع

بیش از یک سال است که ایران با سرمایه گذاران ارتباط برقرار کرده، میزبان هیات های نمایندگی تجاری خارجی است و نمایندگانی را برای بررسی قرصت های تجاری جدید عازم خارج می کند. اما به نظر نمی رسد در صورت دستیابی به توافق، شرکت های غربی خیلی زود وارد ایران شوند. کارشناسان پیش بینی می کنند شرکت های آمریکایی نیز تا زمانی که در مورد تداوم توافق هسته ای اطمینان نیابند، با دیده تردید به سرمایه گذاری در ایران نگاه خواهند کرد.

 

ضمن اینکه برداشته شدن لایه های پیچیده تحریم های آمریکا و اتحادیه اروپا نیز زمان می برد. موانع دیگری نیز وجود دارد. در گزارش سال 2015 بانک جهانی ایران در میان 189 اقتصاد جهان به لحاظ مقرارت کسب و کار و حمایت از حقوق مالکیت در رتبه 130 قرار دارد. ایران در برخی زمینه از میانگین منطقه ای نیز بدتر عمل کرده است. برای مثال در «آغاز تجارت» رتبه شصت و دوم، در «کسب اعتبار» در رتبه هشتاد و نهم و در اخذ مجوز ساخت و ساز در رتبه صد و هفتاد و دوم است.

 

تولیدکنندگان آمریکایی برای فروش و سرمایه گذاری در ایران با موانعی روبرو خواهند بود اما بازار ایران بزرگتر از آن است بتوان از آن چشم پوشی کرد. یک مدیر در اتاق بازرگانی ایران-انگلیس به وال استریت ژورنال گفت: «همین حالا شاهد هجوم شرکت های آمریکایی و اروپایی به بازار ایران هستم و هیچ کس نمی خواهد که از این قافله عقب بماند.»