خاورمیانه خود را با افزایش قدرت ایران وفق می دهد؟

نویسنده: دیوید کنر

دیپلماسی ایرانی: مذاکره کنندگان در نهایت در شهر لوزان سوئیس در زمینه محدودسازی برنامه هسته ای ایران و لغو تحریم های اعمال شده علیه این کشور به توافق رسیدند و از سوی دیگر کشورهای خاورمیانه تلاش خود را برای عادت به شرایط سیاسی جدید منطقه آغاز کردند.

اگرچه آمریکا و ایران هر دو بر این مسئله تاکید دارند که در مذاکرات تنها در خصوص برنامه هسته ای گفتگو می شود، اما سران کشورهای عربی به توافقنامه از عینک توازن شکننده قدرت و درگیری های گوناگون در منطقه خاورمیانه می نگرند. این تفکرات چندان هم غیر منطقی نیستند: در نشانه ای از این مسئله که توافق هسته ای چه تاثیری بر روابط گسترده تر میان تهران و واشنگتن خواهد داشت می توان به این مسئله اشاره کرد که تلویزیون ملی ایران پنجشنبه دوم ماه آوریل برای اولین مرتبه در تاریخ انقلاب اسلامی سخنرانی باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا را به طور زنده پخش کرد. اکنون کشورهای منطقه بسته به موافق یا مخالف بودن با ایران به افزایش قدرت این کشور در نتیجه لغو تحریم ها و تعاملات بیشتر با جامعه جهانی امیدوار هستند یا از این مسئله بیم دارند.

باراک اوباما در تلاش برای کاهش ترس و نگرانی متحدان خود در منطقه که با ایران مخالف هستند روز پنجشنبه اعضای شورای همکاری خلیج فارس را به منظور «افزایش همکاری های امنیتی» به کمپ دیوید دعوت کرد. اوباما همچنین اعلام کرد با ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی و مخالف اصلی ایران در منطقه، تماس تلفنی گرفته است تا در مورد توافق به وی توضیح دهد؛ اوباما همچنین اعلام کرد بعد از ملک سلمان با بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل تماس خواهد گرفت.

اما اوباما در تلاش برای جلب حمایت کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس با چالشی بزرگ مواجه خواهد بود، چرا که منافع این کشورها در خاورمیانه به ویژه در یمن، سوریه، عراق و لبنان، با منافع ایران مغایرت دارد.

برخی تحلیلگران بر این باورند که عربستان تلاش های خود را برای جلوگیری از پیامدهای توافق هسته ای با ایران از پیش آغاز کرده است: در یمن، ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی حملات هوایی علیه گروه شیعه تحت حمایت ایران را آغاز کرده اند و در سوریه شورشی های تحت حمایت عربستان علیه دولت بشار اسد مبارزه می کنند.

مصطفی آلانی رئیس بخش مطالعات امنیت ملی و تروریسم در مرکز تحقیقات خلیج فارس در اینباره گفت: «زمانبندی عملیات یمن اساسا با هدف ارسال پیامی شفاف به ایرانی ها و به آمریکا صورت گرفت؛ پیام این بود که منطقه در مقابل سیاست های توسعه طلبانه ایران خواهد ایستاد.»

مداخله در یمن تنها یکی از نمونه های اقدامات تهاجمی عربستان سعودی در خاورمیانه است. شورشی های اسلام گرا که توسط عربستان سعودی حمایت می شوند اخیرا مرکز استان عدلیب را در شمال سوریه اشغال کرده اند و این در حالی است که حتی واشنگتن برنامه خود را برای آموزش و مسلح کردن نیروهای شورشی در سوریه به آرامی پیش می برد.

آلانی افزود: «ما شاهد آغاز سیاست گذاری های جدید هستیم که در آن منافع آمریکا مهم تر از مخالفت های آمریکا و یا قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل است. عملا ما خود را با شیوه ایرانی و شیوه اسرائیلی آداپته می کنیم: زمانی که منافع ملی مطرح باشد، باید کار خود را به پیش ببری.»

اسرائیل نیز همانند عربستان سعودی و متحدان این کشور اعتراض خود را به توسعه طلبی های ایران در خاورمیانه اعلام کرده است. تل آویو اخیرا با نیروهای حماس و حزب الله که هر دو تحت حمایت ایران هستند درگیر شده و نیروهای متحد اسد را در سوریه بمباران کرده است و مقامات اسرائیل نیز با هرگونه توافق با ایران مخالف هستند. نتانیاهو در اوایل ماه مارس در جلسه مشترک کنگره آمریکا مخالفت خود را توافق با ایران اعلام کرد.

اما از سوی دیگر متحدان ایران در خاورمیانه از جنبش حزب الله در لبنان گرفته تا بسیاری از متحدان این کشور در بغداد، امید دارند که لغو تحریم های اعمال شده و ورود مجدد ایران به نظام مالی بین المللی قدرت این کشور را بیشتر کند.

کمال وزنه، تحلیلگر سیاسی لبنانی نزدیک به جنبش حزب الله گفت: «مشخصا حزب الله به لغو تحریم های اعمال شده علیه ایران امیدوار است. اول از همه به این دلیل که این تحریم ها را غیر منصفانه می داند و دلیل دیگر اینکه لغو تحریم ها امکان تعامل با جامعه بین المللی را برای ایران فراهم می آورد و این کشور را در موقعیت بهتری در ساختار بین المللی قرار می دهد.»

در میان متحدان عربستان سعودی در جهان عرب، نگرانی هایی نیز از بروز رقابت بر سر تسلیحات هسته ای در خاورمیانه در نتیجه «توافقی بد» با ایران وجود دارد. برای نمونه مصر مدت ها پیش اعلام کرد منطقه خاورمیانه می بایست یک منطقه عاری از تسلیحات هسته ای باشد؛ سیاستی که به معنای وادار شدن اسرائیل به دست کشیدن از تسلیحات هسته ای خواهد بود. عبد المنعم سعید علی، رئیس مرکز مطالعات سیاسی و راهبردی الاهرام قاهره گفت اگر مقامات کشورهای عرب به این نتیجه برسند که شرایط کنونی توافق مسیر ایران را برای دستیابی به سلاح هسته ای مسدود نخواهد کرد، خواهند گفت «چرا ما شرایط مشابهی نداشته باشیم؟!» و این مسئله به معنای تلاش برای دستیابی به همه قابلیت های ایران در زمینه غنی سازی اورانیوم خواهد بود.

عربستان سعودی از دیرباز به قدرت هسته ای توجه و برنامه داشت در دو دهه آتی 16 رآکتور هسته ای بسازد. در این حال مسئله نگران کننده تر برای کارشناسان مخالف با گسترش تسلیحات هسته ای گزارش های منتشر شده در مورد تمایل ریاض به تولید سوخت مورد نیاز این رآکتورها است.

همه این مسائل نشان دهنده این مسئله است که کشورهای منطقه خاورمیانه بیش از هر زمان دیگری برای دستیابی به قدرت تلاش می کنند. سعید علی در این باره گفت: «من 67 سال سن دارم. جنگ های سال های 1956 و 1967، صلح میان اعراب و اسرائیل، انقلاب ها و کودتاها را به چشم دیده ام؛ اما به رغم همه این موارد، هیچگاه تا این اندازه در مورد شرایط منطقه بی اطمینان نبودم. (در شرایط کنونی) هر اتفاقی ممکن است.»

منبع: فارن پالسی / مترجم: طلا تسلیمی

انتشار اولیه: شنبه 15 فروردین 1394 / انتشار مجدد: دوشنبه 24 فروردین 1394