خشکسالی و رابطه آن با ظهور داعش

دیپلماسی ایرانی: با گرم تر شدن کره زمین و خشکسالی هایی که در سراسر جهان اتفاق می افتد، معضل کم آبی هشداری برای بعضی از کشورها است. به همین دلیل بعضی از کارشناسان پیش بینی می کنند در دهه های آینده جنگ هایی بر سر آب به وجود خواهد آمد. در ادامه سه اختلاف بین المللی بر سر آب که می تواند منجر به ایجاد جنگ شود، بررسی می شود.

چین – هند: رودخانه برهماپوترا

رودخانه برهماپوترا که از تبت سرچشمه می گیرد به ایالت آروناچال پرادش هند می رود و با رود گنگ ادغام می شود و به خلیج بنگال در بنگلادش می ریزد. این رودخانه یک منبع مهم برای سه کشوری است که در آن ها جریان دارد. برای چین که تشنه ی انرژی است، برق تولید می کند. برای هند و بنگلادش هم این رود نقشی حیاتی برای کشاورزی در منطقه ای پرجمعیت و کم آب دارد. رود برهماپوترا اهمیت ویژه ای برای صنعت کشاورزی هند در دشت های آسام دارد و این نگرانی وجود دارد که ساخت چندین نیروگاه برق آبی توسط چین در فلات تبت این مسئله را دچار مشکل کند.

بعضی از کارشناسان معتقدند که این اقدام، جریان آب برهماپوترا در هند را کاهش می دهد و منجر به آسیب رساندن به این مناطق می شود. این درحالی است که تاکنون توافق دو جانبه ی موثری درباره ی مدیریت رود برهماپوترا انجام نشده است. البته اخیراً گام هایی در این زمینه میان دولت مودی و شی جینپینگ برداشته شده است تا توافقی در زمینه ی دادن اطلاعات هیدرولوژیکی صورت بگیرد. اما تا زمانی که این همکاری ها تثبیت نشوند، رودخانه برهماپوترا یک منبع بالقوه ی برای تنش میان دو قدرت نوظهور جهان است.

اتیوپی – مصر: سد بزرگ رنسانس اتیوپی و رودخانه نیل

در سال 2011، دولت اتیوپی اعلام کرد که قصد دارد سد بزرگ رنسانس را با هزینه ی 4.1 میلیارد دلار و با ظرفیت 6 هزار مگاوات بر روی رود نیل و در نزدیکی مرز سودان بسازد. ساخت این سد به معنای سرمایه گذاری اتیوپی در زمینه ی نیروگاه های برق آبی است که نه تنها برای مردم اتیوپی بلکه برای کل منطقه دستاورد دارد. با این وجود این نگرانی هم وجود دارد که این سد منجر به ایجاد مشکل برای دیگران شود. اتیوپی با تامین انرژی خود ممکن است موجب به خطر انداختن امنیت آب در رودخانه ای شود که پیش بینی مشکلات آینده ی آن دشوار خواهد بود.

تاثیر احتمالی آن بر ذخایر آبی به ویژه پایین دست رودخانه، نگرانی عمیقی برای مصر به وجود می آورد که برخلاف سودان، از ابتدا با ساخت سد بزرگ رنسانس در اتیوپی مخالفت کرده است. استدلال قانونی قاهره مربوط به توافقات سال های 1929 تا 1959 است که براساس آن تضمین داده شده است که مصر با داشتن دو سوم از آب نیل، حق وتوی پروژه های بالادست این رودخانه را دارد، اما اتیوپی با ساخت و سازی که انجام داده است این توافق را نادیده گرفته است.

تلاش ها برای دستیابی به توافقی چند جانبه درباره حوضه ی روبه رشد نیل، تاکنون شکست خورده است. یک مثال برای این مورد توافق چارچوب همکاری در سال 2010 است که در آن گفته شده بود کشورهای بالادستی باید به کشورهای پایین دستی (مصر و سودان) که با وجود تغییر فضای اقتصادی منطقه، حاضر به رها کردن حقوق تاریخی شان شده اند، ملحق شوند. انتظار می رود سد بزرگ رنسانس اتیوپی، سال 2017 تکمیل شود.

ترکیه – عراق: سد ایلیسو و رودخانه دجله

دولت جدید رجب طیب اردوغان در حال نهایی کردن پروژه ی طولانی مدتش در جنوب شرق آناتولی است، یعنی سد ایلیسو بر روی رودخانه دجله و در نزدیکی مرز سوریه. سد ایلیسو جدیدترین پروژه ی ترکیه به منظور استفاده از نیروگاه های برق آبی بر رودخانه های دجله و فرات است. زمانی که این سد ساخته شود، 1200 مگاوات برق تولید خواهد کرد که حدود 2 درصد از نیاز برق ترکیه است. پروژه ی جنوب شرق آناتولی شامل ساخت 22 سد و 19 نیروگاه برق آبی بر روی حوضه ی آبی دجله و فرات است، منطقه ای که چندین جنگ بین اللملی بر سر آب در آن رخ داده است.

بزرگترین بازنده ی فعالیت های ترکیه در بالادست رودخانه، عراق و با درجه ی کمتر سوریه است. عراق در طول تاریخ از این رودخانه استفاده کرده است و این رودخانه تالاب های فصلی ای را به وجود می آورد که برای تامین مواد غذایی ضروری هستند. اما این آب در طول دهه ی گذشته، حتی قبل از اتمام سد ایلیسو، در حال کاهش است. در حقیقت هم اکنون در شمال عراق و سوریه، خشکسالی طولانی مدتی رخ داده است، که بعضی از تحلیل گران معتقدند که این مسئله به ظهور داعش در این منطقه کمک کرده است. براساس بعضی از پیش بینی های حداکثری، با توجه به تغییرات آب و هوایی و فعالیت سد در بالادست رودخانه، دجله و فرات تا سال 2040 به دریا نخواهند رسید.

منبع: ژئوپالیتیکال مانیتور/ مترجم: حسین هوشمند