برون‌رفت از بن‌بست هسته‌ای

علی خرم، رییس پیشین نمایندگی ایران در ژنو در سرمقاله شرق نوشت:
هشتمین دور مذاکرات هسته ای در قالب «وین 7» در شرایط خاصی برگزار شد که نه شکل مذاکره معمول و کامل را داشت و نه خارج از گفت وگو و مذاکره بود. درواقع، گفت وگو و تبادل نظر برای برقراری مجدد مذاکره انجام شد. اما همگان منتظر بودند مشاهده کنند چه بر سر موضوعات محتوایی آمده است؟ مهم ترین موضوعات، نحوه لغو تحریم ها و چگونگی غنی سازی در ایران بودند. از محتوای گفت وگوهای چندساعته سه نفره وزیر امور خارجه ایران، وزیر امور خارجه آمریکا و مسوول پرونده هسته ای ایران در اتحادیه اروپا، خبری بیرون نیامده و مشخص نیست آمریکا برای لغو تحریم ها چه پیشنهادی داشته است؟ آیا آمریکا قادر است تعهدی قابل اثبات و قابل اجرا برای لغو تحریم ها ارایه دهد؟ به عبارت دیگر دولت آمریکا چگونه اراده تندروها در کنگره نمایندگان آمریکا را در دست خواهد گرفت؟ ایران نمی تواند به قول های دولت آمریکا در مورد لغو تحریم های کنگره این کشور اطمینان کند و این معضلی است که دولت آقای اوباما باید حل کرده و پیشنهاد روشنی ارایه دهد.
همچنین با وجود «فتوا» درباره حرام بودن تولید و انباشت سلاح هسته ای در ایران، آمریکا مایل است تمام احتمالات را مدنظر قرار داده تا بتواند به تندروهای کنگره اطمینان دهد و نه تنها تندروهای داخلی بلکه همه مخالفان جمهوری اسلامی ایران در منطقه را قانع کند که اگر ایران زمانی اراده ساخت سلاح هسته ای داشته باشد حداقل یک سال زمان نیاز دارد تا به نیت خود برسد. این دیدگاهی است که آمریکا می تواند موفقیت در مذاکرات هسته ای ایران را به جهان نشان دهد و در مبارزات انتخاباتی پیش رو به کار گیرد. موفقیت ایران این است که علاوه بر رفع و لغو تحریم ها، بتواند فعالیت هسته ای خود را در دوران اعتماد سازی که از پنج تا 15سال ممکن است طول بکشد حفظ کرده و به «تحقیق و توسعه» در این صنعت ادامه دهد.
گفت وگوهای «وین 7» برای عملیاتی کردن این دیدگاه صورت گرفت و ظاهرا پیشنهادات و طرح های گوناگونی مطرح شدند. در یکی از آنها که مسبوق به سابقه است آمریکا درخواست کرده اگر ایران بر حفظ 9هزار سانتریفیوژ عملیاتی خود اصرار دارد باید ذخیره سوخت 20درصدی خود را به خارج از ایران منتقل کند تا تحت نظارت بین المللی قرار گیرد؛ یعنی اگر ایران بخواهد سلاح هسته ای تولید کند باید چندصدکیلوگرم اورانیوم غنی شده 20درصد و سپس چند ده کیلوگرم اورانیوم غنی شده بین 50 تا 90درصد تولید کند. بنابراین، با خروج اورانیوم غنی شده 20درصد، ایران برای جایگزینی آن بیش از یک سال زمان لازم خواهد داشت. هرچند، تهران بارها تاکید کرده، در پی تولید سلاح هسته ای نیست و این نگرانی غرب، با واقعیت، همخوان نیست. به هرحال، آنگونه که خبرگزاری های غربی از مذاکرات گزارش داده اند، مقصد این اورانیوم 20 درصدی براساس هماهنگی های قبلی ایران، روسیه خواهد بود که با مقصد قبلی در دوران ریاست جمهوری سابق؛ یعنی ترکیه، تفاوت ماهوی دارد. اینکه این پیشنهاد در صورت عملی شدن آیا می تواند قفل مذاکرات را به طور کامل باز کند یا خیر محل سوال جدی است. به علاوه اینکه آیا ایران با این پیشنهاد همخوانی کامل دارد یا خیر، محل سوال است.
در صورتی که پاسخ به هردو سوال مثبت باشد باید درباره آینده سوخت انتقال داده شده از هم اکنون، تامل کرد. روسیه، متاسفانه در سوابق خود با ایران و اروپا نشان داده به هیچ وجه قابل اطمینان نیست و از هر فرصت و ابزاری به عنوان اهرم استفاده می کند. همین زاویه که روسیه در صف آرایی شرق و غرب در موضوع اوکراین، کشورمان را «هل» داد تا با این کشور همداستان شده و به گسترش روابط بپردازد و در مقابل دوربین ها توافقات آنچنانی امضا کند، برای ایران گران تمام شد و سایه بی اعتمادی روی مذاکرات هسته ای انداخت و قطار مذاکرات پرونده هسته ای را از نیمه های «وین 6» از ریل خارج کرد. این گسترش روابط و توافقات آنچنانی با ایران صرفا سیگنالی از سوی روسیه به غرب بود و در همان حد هم باید آن را جدی گرفت.
اکنون مشاهده می شود در حالی که ایران هزینه این بی اعتمادی در روابط با غرب را به ویژه در پرونده هسته ای می پردازد، روسیه خود با غرب بر سر اوکراین و رفع تحریم ها در «میلان» به نشست وبرخاست می پردازد و تلاش می کند معضل تحریم های خود را نه از طریق همکاری با ایران بلکه از طریق معامله مستقیم با غرب حل کند. این تجربه مکرر و آزمایش شده باید برای سکانداران سیاست خارجی کشورمان محل تفکر جدی باشد که از جاده اعتدال و توازن بین شرق و غرب خارج نشده و اطمینان حاصل کنند روسیه به غیراز روابط همسایگی با ایران، به «کارت» کشورمان در بازی با غرب می اندیشد پس هیچ روابط «استراتژیکی» وجود نخواهد داشت. چنانچه ایران بتواند طرح دیگری که ذخیره اورانیوم غنی شده ایران را از کشور خارج نکند بیابد، قطعا ارجح خواهد بود. تصور نمی رود غرب از ارسال ذخیره اورانیوم ایران به روسیه نیز خشنود باشد زیرا همواره دست ایران زیر سنگ روسیه باقی خواهد ماند و باعث وابستگی بیشتر به روسیه می شود که مطابق با استراتژی جهانی غرب و به ویژه آمریکا نخواهد بود. به هرحال تا پایان مهلت سوم آذرماه وقت چندانی باقی نمانده است. در نهایت ایران می تواند یک دور مذاکره را برگزار کند و پس از آن در صورت عدم دستیابی به نتیجه، ممکن است مذاکرات را تمدید کند. اینکه مجموعه غرب با تمدید مذاکرات چگونه برخورد می کند نامشخص است ولی با اطمینان می توان گفت شرایط در آمریکا با انتخابات میان دوره ای مجلس نمایندگان، فضای مذاکرات هسته ای را در اختیار تندروها قرار خواهد داد که حتی دولت آقای اوباما نیز قادر نخواهد بود خود را از تاثیرات این فضا دور نگه دارد. این یعنی احتمال توافق با ایران در آن دوران به مراتب، سخت تر خواهد شد.