به همکاری با دولت احمدزی امیدوار هستیم

دیپلماسی ایرانی- حامد شفیعی: سرانجام پس از امضای تفاهمنامه میان احمدزی و عبدالله ، نتیجه انتخابات بدون اعلام تعداد آرا مشخص شد. رویدادی که برای دست یابی به نتیجه آن حدود 3 ماه گذشت تا دو نامزد بر تشکیل دولت وحدت ملی اتفاق نظر پیدا کنند. نقش ایران در فرایند دستیابی به مصالحه صورت گرفته و همچنین آمریکا قابل توجه است. اینکه ایران و آمریکا تا چه حد در حصول نتیجه سهم داشتند، جای پرسش دارد. در همین حال عدم امضای قرارداد امنیتی افغانستان با ایران و آمریکا که بر دولت آینده گذاشته شده است. از دیگر سو، همسایه شمالی ایران _ روسیه _ پس از تحولات اوکراین با غرب دچار چالش شده و این کشور از سوی کشورهای اتحادیه اروپا با تحریم روبه رو شده است. این مساله برای این فرصتی را فراهم آورد که بتواند همکاری های نزدیکتری با روسیه داشته باشد. البته ایران در این باره سعی کرد مواضعی را در نظر بگیرد که هم روسیه و هم اوکراین را راضی نگه دارد. آذربایجان نیز طی یک سال اخیر رویکردی متفاوت با ایران را در پیش گرفته است. هرچند این کشور خود با مساله قره باغ با کشور ارمنستان درگیر شده، اما با این حال سطح همکاری ها و دیدارهای مسئولان دو کشور، نشان از تعمیق روابط طرفین در راستای همکاری های اقتصادی و سیاسی دارد. در این میان دو موضوع دیگر نیز قابل توجه است یکی بحران پاکستان و دیگری اجلاس آستارا خان که با حضور پنج کشور حاشیه دریاچه خزر صورت می گیرد. به بهانه پاره ای از تحولات منطقه ای با ابراهیم رحیم پور معاون آسیا، اقیانوسیه وزارت امورخارجه گفت و گویی داشتیم که در زیر می خوانید:

تا چه حد عوامل خارجی _آمریکا _ نقشی در پایان بن بست دور دوم انتخابات ریاست جمهوری داشتند؟

افغانستان در طول تاریخ معاصر خود فراز و نشیب های زیاد را طی کرده که آخرین آن دوره پس از یازده سپتامبر، حمله آمریکا و دوره سیزده ساله ریاست جمهوری آقای کرزی است. در نتیحه انتخابات صورت گرفته و توافقی که شکل گرفت، دوران ریاست جمهوری حامد کرزی هم به پایان رسید و فصل جدیدی در تاریخ افغانستان رقم خورد.  انتخابات این دوره ریاست جمهوری با دو مساله همزمان شد: نخست  قرارداد امنیتی که آمریکا خواهان امضا کردن آن  بود و آقای کرزی نیز به هر دلیل آن را امضا نکرده و بر عهده دولت بعدی گذاشت و دیگری خروج نیروهای خارجی از افغانستان . بنابراین در دل این دو موضوع مهم انتخابات برگزار شد.

ایران نیز از برگزاری انتخابات به خصوص دور اول آن خوشحال بود و دور دوم نیز به خوبی برگزار شد اما پس از انتخابات، اقدامات تحرک امیزی صورت گرفت که مطلوب نبود و افغانستان دوره پر تنشی را طی کرد. در این دوره ایران توصیه های خود را به منظور حفظ ثبات، امنیت و یکپارچگی افغانستان مطرح کرد. می توان گفت جمهوری اسلامی ایران در این بخش موفق عمل کرد. آمریکایی ها در این قمست بیشتر به دنبال نیازها و مشکلات خود بودند و علاقه داشتند انتخابات را با وجود دست هایی که داخل شد، مهار کنند. هرچند انتخابات با مشارکت مردم برگزار شد، اما در نهایت با مصالحه به پایان رسید و شاید نتیجه انتخابات چندان مهم نبود. به نظر می رسد این مصالحه، مصالحه درستی بود؛ زیرا در غیر این صورت معلوم نبود که وضعیت ناپایداری در افغانستان از نظر سیاسی در سالی که قرار است نیروهای خارجی از این کشور بروند و قرارداد امنیتی منعقد شود، چه سرانجامی پیدا می کرد. با این حال دو نامزدی که در انتخابات رای بالایی به دست آورند _ که اعلام نشده چه میزان رای داشتند_ با یکدیگر مصالحه ای داشته و کابینه را تشکیل دهند. از این منظر انتخابات خوبی بوده و در نهایت مصالحه سیاسی باید صورت می گرفت. نتیجه آن هم برای ما مهم بود و انجام شد. آمریکایی ها نگران بودند که با توجه به دو موضوعی که در بالا ذکر کردم نتیجه انتخابات به گونه ای پیش رود که کنترل امور را از دست آنها گرفته و انتخابات خارج از اراده آنها حرکت کند. بر این اساس امریکایی ها راسا وارد میدان انتخابات شدند و البته شاید آنچه را که می خواستند محقق شد. اما این مصالحه بر اساس توازن قوای سیاسی در افغانستان شکل گرفت.

موضع ایران نسبت به نتیجه به دست آمده چیست؟ و چه راهکاری را برای آینده افغانستان با توجه به وعده اصلاح قانون اساسی و یافتن راهی برای جایگاه قانونی رییس اجرایی پیشنهاد می دهد؟

خواسته ما مشارکت همه نیروها در افغانستان است. این بر اساس وضعیت جغرافیایی، نژادی و زبانی کشور است که اگر انجام شود، حکومت مستحکم تر خواهد بود. سازوکارها آن چندان به ما مربوط نیست. حال چه در سیستم لوئی جرگه و چه سیستم مجالس قانون گذری سازو کارها طراحی و اگر خواسته ما تامین شود، با هر شکلی که باشد، نظری درباره سازوکارها نمی دهیم.

آینده روابط ایران و افغانستان پس از ریاست جمهوری احمدزی چه خواهد شد؟

ملاقات های متعددی با احمدزی در دوره سه ماه اخیر صورت گرفت و او نیز نسبت به روابط با ایران علاقه شدیدی از خود نشان داد. به نظر می رسد هر کسی که در کاخ ریاست جمهوری کابل مستقر می شود، چنین احساسی نسبت به ایران دارد. این به هم به خاطر نوع برخورد ایران و هم به عنوان واقعیت جایگاه ایران است. در حال حاضر سه میلیون افغانی در ایران وجود دارد که سالانه 3 میلیارد پول به افغانستان می فرستند و به همین میزان هم تجارت بین دو کشور وجود دارد. ما نسبت به دولت بعدی افغانستان هم خوشبین هستیم وفکر می کنیم همکاری های بسیاری با هم خواهیم داشت.

با توجه به اینکه آقای کرزی قرارداد امنیتی با ایران را امضا نکرد، جایگاه ایران در همکاری های امنیتی با افغانستان چه خواهد بود؟

اواخر دوره آقای کرزی مساله قراداد امنیتی مطرح شد. طبیعتا مشاوره های زیادی با یکدیگر داشتیم ولی تفاهم صورت نگرفت. حتی در قسمتی از متون با هم تفاهم داشتیم ولی در مورد امضا به تفاهم نرسیدیم و البته نمی خواستیم یک پروتکل تشریفاتی امضا شود. امضای قرارداد مقدور و آقای کرزی هم علاقه مند بود. اما آن را امضا نکردیم تا شرایط بهتری برای امضای یک قرارداد محکم فراهم شود. امیدواریم این فضا در دولت آتی مهیا شود.

در صورتی که افغانستان قرارداد امنیتی با آمریکا را امضا کند، موضع ایران چه خواهد بود؟

این موضوع بستگی به محتوای قرارداد دارد. هنوز همه چیز را در مورد محتوا نمی دانیم و منتظریم تا برای ما روشن شود تا بتوانیم نظر بدهیم. به هر حال هر نوع قراردادی که منجر به ابقای نیروهای خارجی در افغانستان و دادن پایگاه به نیروهای غربی باشد، مورد نظر جمهوری اسلامی ایران نیست.

با توجه به اینکه در آستانه برگزاری اجلاس خزر هستیم، مواضع ایران نسبت به حریم دریایی چه خواهد بود؟ آیا سهم دریایی ایران از خزر به همین صورت خواهد بود یا به 12 سال قبل باز می گردد؟

این چهارمین اجلاس پنج کشور حاشیه خلیج فارس است که در آستارا خان برگزار می شود. درباره مباحث مختلفی در این اجلاس صحبت می شود. می توان گفت اجلاس چهارم نسبت به اجلاس اول که در عشق آباد برگزار شد، کامل تر بوده و روح همبستگی، دوستی و سلح در منطقه دریای خزر بیشتر است. از این منظر نوع روابط ما با روسیه، و کلا  با 4 کشور دیگر، شرایط بسیار  مساعدی را فراهم می آورد. بنابراین در این اجلاس بحث تقسیم به معنی عوامانه، مطرح نیست. بحث استفاده از این دریاچه برای همه چه در مورد منابع نفت و گاز، چه منابع آبزیبان، چه منابع زنده و چه جلوگیری از مسایل حوادث غیرمترقبه و مسایل محیط زیستی، آب شناسی و هواشناسی و کلیه مسائلی که دریاچه و همسایگان و ساحل نشنینان مطرح است. بنابراین موافقت نامه های خوبی را در این اجلاس امضا می کنیم و هنوز به آن حدود در مورد موضوعی که مورد حساسیت همه افکار عمومی است، نرسیده ایم.

در حال حاضر روسیه از سوی غرب با تحریم رو به رو شده و از این رو نیازمند تامین نیازهای خود با کشورهای دیگر است. تا چه حد ایران می تواند تامین کننده نیازهای روسیه باشد؟

درها و مرزهای روسیه برای ما باز شده است. به میزان توان خود، تجار و بخش خصوصی کار خود را شروع کرده اند. فکر می کنم تجارت سالم، آزاد و راحتی در این منطقه در حال شکل گیری است. به طور حتم وقتی اقتصاد بین کشورهای منطقه مستحکم شود، نیازهای همه ما در منطقه تامین خواهد شد. از این رو اینگونه نخواهد بود که بخواهیم از کشورهای دور دست چه روس ها و چه ایران نیازهای خود را تامین کنند. بنابراین ما از روس ها و روس ها هم از ما خرید خواهند داشت. کاری که با همه دنیا انجام می دهیم. اراده ای وجود دارد که حتی قبل از تحریم های روسیه در دو کشور شکل گرفته است.

در حالی که روسیه در دوران تحریم، همسو با جامعه جهانی عمل و بعضا قطعنامه های تحریمی علیه ایران را نیز امضا کرده، با این حال ایران تا چه میزان سطح همکاری های خود با روسیه با به منظور تامین نیازهای این کشور افزایش می دهد؟

آنچه در مورد تحریم های ایران مطرح شده، بخشی از آن در شورای امنیت تصویب شده که روسیه و چین آن را وتو نکردند. اما هر دو این کشورها با ما همکاری داشتند. آنچه مربوط به تحریم های غیرشورای امنیت است به نظر می رسد که روس ها در این زمینه با ما همکاری داشتند. در حال حاضر هم که شرایط دیگری ایجاد و مزاحمت هایی از سوی غربی ها و آمریکا انجام شده، طبعا امکان همکاری های متقابل ما بیشتر و دو کشور وارد این مسیر شده و مقدماتش در حال فراهم شدن است.

چنانچه روسیه خواهان موضع گیری ایران در قبال تحولات اوکراین باشد، تهران چه پاسخی خواهد داد؟

تا به حال پاسخ خود را داده ایم. در سازمان ملل در قسمت اصلی غایب شدیم و در بقیه مسایل هم مواضع اصولی خودمان را برای هر دو اعلام کرده ایم. آنجا که تحریم های غیرقانونی باشد، ما نیز چه برای خود و چه برای روسیه غیرقانونی می دانیم و آنچه مربوط به یکپارچگی کشورها باشد، مواضع اصولی خودمان را داریم و توصیه به گفت وگوی دو طرف کرده ایم و می کنیم. این مواضع اصولی ماست.

نگاه ایران به مواضع روسیه چگونه بوده و آیا در این زمینه پیشنهادهایی برای روسیه در قبال اوضاع اوکراین ارایه داده است؟

این باره وضعیت صحنه به گونه ای نبوده که وارد موضوع شویم. این یک رجز خوانی بین روس ها غربی ها بوده که همه ما شاهد هستیم. به نظر می رسد مقطعی نیست که بخواهیم وارد یک سری موارد مصالحه در این مورد شویم. فضا آماده این کار نیست اما ما با حفظ اصول رابطه خودمان را داشته و داریم.

طی یک سال اخیر سطح روابط ایران و آذربایجان به صورت گسترده ای در همه ابعاد افزایش یافته است. این افزایش سطح همکاری نشات گرفته از چیست؟

بعد از ملاقات هفت ماه قبل آقای روحانی با آقای الهام علی اف در داووس این هنر دیپلماسی بود که همسایه شمالی را بیشتر جذب کردیم. گام به گام به سمت رفع تنش و افزایش همکاری حرکت کردیم و برنامه های ماه های آینده نیز در همین مسیر است. بنابراین می توان گفت اتفاقی نیافتاده  و تنها علاقنیت بیشتر بر دیپلماسی در دو طرف حاکم شده است.

در حالی که آذربایجان با مساله قره باغ درگیر است، موضع ایران چه خواهد بود؟ زیرا ایران هم روابط خوب با ارمنستان و هم آذربایجان دارد.

ما هواره برای مذاکره و مصالحه به منظور رفع تنش و بازگشت به مرزهای بین المللی توصیه هایی را داشته ایم. تا وقتی که ما عملا میانجی بوده ایم، مسیر را خوب طی کرده ایم؛ اما از وقتی که این کار به مجموعه مینسک واگذار شد و ما نیز در آن حضور نداریم، بنابراین فقط توصیه های عمومی می کنیم. در منطقه مراقب کرده و توصیه کرده ایم که وضعیت از این فراتر نرود و تنش بیشتر نشود تا بتوانیم در مقطعی در چارچوب قوانین بین الملی مصالحه کاملی را اجرا کنیم. در حال حاضر قدرت های بین المللی ای که در این مجموعه هستند و قادر نبودند کار جدی انجام دهند و از طرفی هم می توان گفت که خیلی چراغ سبز برای تحرک وجود نداشت. همه چیز در اختیار آذربایجان و ارمنستان نیست.

وزیر صنعت آذربایجان طی دیدار با وزیر ارتباطات، از ایران درخواست کرد از مناطقی که در خاک آذربایجان تحت اشغال ارمنستان در آمده، محصولات ارمنی را وارد نکند. موضع ایران در این باره چیست؟

با هر دو کشور تجارت انجام می شود و نمی توان تشخیص داد که این محصول مربوط به کدام منطقه است. از این جهت چون با دو کشور روابط تجاری داریم، آنچه که مارک داشته و مبین این موضوع باشد، قاعدتا این درخواست را رعایت می کنیم. آنچه که دارای مارک نباشد، نمی شود وقتی صرف آن کرد.

طی روزهای اخیر پاکستان با تحولات سیاسی داخلی مواجه است. این تحولات برگرفته از اعتراض های مردمی نسبت به دولت بوده که با رهبری دو فرد عمران خان و طاهرالقادری صورت گرفته است. نگاه ایران به تحولات پاکستان چگونه است؟

از آنچه که در پاکستان می گذرد، خشنود نیستیم. خواهان اقتدار و رفاه مردم برای کشور همسایه و متحد خود هستیم. متاسفانه مدت هاست وضعیت بی ثباتی در پاکستان وجود دارد که امیدواریم هرچه زودتر این وضعیت نه اینکه به خاطر تظاهرات به طور کلی وضعیتی که در آنجا حتی رهبران این کشور به دست گروه های افراطی ترور می شوند، خاتمه پیدا کند و یک حکومت مقتدر و اگر ضروری است ائتلافی در این کشور به وجود بیاید، تا بتوانیم یک همسایه با ثبات و آرام را شاهد باشیم. امیدواریم که چه دولت فعالی و چه اپوزسیون منافع کلی تر را در این کشور مدنظر قرار دهند تا پاکستانی همچنان، مسلمان مقتدر و با نشاط را شاهد باشیم.

انتشار اولیه : شنبه 5 مهر 1393 / باز انتشار : جمعه 11 مهر 1393