دعوتنامه ای برای مهار و نه حل بحران ها

دیپلماسی ایرانی: سعود الفیصل، وزیر خارجه عربستان سعودی اخیرا از همتای ایرانی خود برای سفر به ریاض دعوت کرده است. ادامه بحران در سوریه، رو به وخامت نهادن شرایط امنیتی در عراق و احتمال پیروزی دوباره نوری المالکی در انتخابات این کشور، تنش های فرقه ای در منطقه را تا حدی پیش برده که اکنون امنیت و ثبات تمامی کشورهای منطقه شامل ایران و عربستان سعودی را تهدید می کند. اکنون تنها گزینه پیش روی کشورهای منطقه این است که تنش ها را کنترل کرده و از عمیق تر شدن بحران جلوگیری کنند.

چنین شرایطی دلیل دعوت سعود الفیصل از محمد حواد ظریف و تاکید بر آمادگی ریاض برای حل اختلاف نظرها با تهران را شرح می دهد. این دعوتی برای مهار بحران است نه حل آن زیرا که هیچ نشانه ای از نزدیک شدن مواضع ایران و عربستان سعودی در خصوص موضوعاتی مانند سوریه، عراق، بحرین و یمن به چشم نمی خورد. دو طرف همچنان اختلاف نظرهای محسوسی در مورد سوریه دارند.

یک مقام اسبق سعودی در گفت و گو با المانیتور در این زمینه گفت: در ماه های اخیر دیالوگ هایی پشت پرده و در سطح پایین تر بین مقامات ایران و عربستان انجام شد که موضوع آن سوریه بود. این منبع آگاه اضافه کرد که پیشرفت در این سطح می تواند راه را برای برقراری دیالوگ علنی بین دو کشور – با موضوع سوریه- هموار می کند. اما این چشم انداز در دوردست ها قرار دارد زیرا تهران و ریاض اختلاف نظرهای عدیده ای در خصوص سوریه دارند. عربستان سعودی از اینکه آشکارا اعلام کند موافق برکناری بشار اسد است، ابایی ندارد و این در حالی است که ایرانیان بر این باورند که بقای اسد، تضمین نفوذ جمهوری اسلامی در منطقه خواهد بود.

این تحولات نشان می دهد که چرا مقامات ایرانی پیش از این نسبت به بهود روابط با عربستان سعودی ابراز تمایل کرده بودند. حسن روحانی، رئیس جمهور جدید ایران ، محمد جواد ظریف، وزیر خارجه و اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور اسبق ایران همگی از تمایل ایران برای تقویت روابط با عربستان سعودی سخن گفته اند.

از سوی دیگر نواز شریف، نخست وزیر پاکستان نیز اخیرا به ایران سفر کرد و وزنه عربستان در روابط تهران و ریاض در رایزنی مقامات دو طرف مورد توجه قرار گرفت.

برخی تحلیلگران بر این باورند که سفر اخیر نواز شریف به ایران، کلید دعوت عربستان سعودی از ظریف بوده است. پاکستان در مورد عمیق تر شدن تنش های فرقه ای در منطقه که به طور مستقیم امنیت اسلام آباد را تحت تاثیر قرار می دهد نگران است. این در حالی است که اسلام آباد و ریاض روابط نزدیکی دارند و پاکستان نمی خواهد با ادامه جنگ سرد ایران و عربستان بیش از این آسیب ببیند.

همچنین نزدیک نبودن روابط ایران – پاکستان به نفع روابط هند با ایران تمام می شود و شکل گیری مثلث ایران- هند و افغانستان که انتظار می رود دولت جدید آن روابط خوبی با تهران و دهلی نو داشته باشد، به نفع پاکستان نیست.

پاکستان می خواهد تنش ها را بین ایران و عربستان تعدیل کند تا نگرانی های اش در مورد امنیت ملی کاهش یابد. همچنین با تعدیل تنش ها، اسلام آباد می تواند روابط اقتصادی بهتری نیز با ایران برقرار کند.

دولت آمریکا نیز به دنبال از سرگیری روابط ایران و عربستان سعودی است تا از میزان تنش ها در منطقه و رقابت این دو رقیب قدرتمند در خاورمیانه بکاهد و به این ترتیب توازن قدرتی بین تهران و ریاض ایجاد کند. باراک اوباما ، رئیس جمهور آمریکا به مجله نیویورکر گفت که توازن جدید در خاورمیانه از میزان درگیری ها و رقابت ها در خاورمیانه می کاهد و او با تمامی طرف های درگیری در منطقه در حال همکاری است تا از تندروی ها بکاهد.

برخی گزارش ها در تهران حاکی از آن است که حلقه های نزدیک به رفسنجانی پس از کسب مجوز از مقام معظم رهبری روند بهبود روابط با عربستان سعودی را آغاز کرده اند. طرح اولیه این گروه شامل خودداری از دامن زدن به تنش ها بین ایران و عربستان از طریق رسانه هاست. همچنین این طرح شامل احیای توافقنامه امنیتی است که در دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی بین ایران و عربستان امضاء شد. طرحی که با اعتمادسازی از طریق پرونده لبنان آغاز می شود که از درجه حساسیت پایین تری برخوردار است.

وزیر خارجه عربستان در سخنرانی اخیر خود که در آن خبر دعوت از ظریف را اعلام کرد، یادآور شد که دو کشور به همکاری با یکدیگر علیه تروریسم نیاز دارند. به این ترتیب می توان اینگونه گمانه زنی کرد که پرونده تروریسم مانند موضوع لبنان می تواند یک نقطه شروع برای اعتمادسازی باشد.

نتیجه برقراری دیالوگ بین دو قدرت منطقه ای در لبنان ظهور خواهد کرد. جایی که تهران و ریاض برای حل بحران ریاست جمهوری این کشور تلاش می کنند. همچنین دیگر آثار همکاری ایران و عربستان می تواند در عراق، بحرین و یمن نمود پیدا کند، هرچند که اوضاع در مورد سوریه متفاوت است. اما از آنجایی که همکاری ایران و عربستان در این زمینه از اهمیت زیادی برخوردار است، آمریکا و پاکستان می توانند نقش مهمی در سوق دادن تهران و ریاض به سوی تقویت روابط ایفا کنند.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: شنبه 27 اردیبهشت 1393/ باز انتشار: چهارشنبه 31 اردیبهشت 1393