ایران، ترکیه، آذربایجان و نقشه راه آینده قفقاز

دیپلماسی ایرانی: وزیر امورخارجه کشورمان در حاشیه اجلاس سه جانبه ایران ، ترکیه و جمهوری آذربایجان در شهر وان ترکیه با المار محمد یار اف وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان دیدار و گفتگو کرد . بنابر آنچه وزارت خارجه ایران اعلام کرد موضوعات مهم روابط دوجانبه از جمله دیدار مقامات عالی رتبه دو کشور ، کمیسیون مشترک همکاری های فی ما بین ، همکاری های دو کشور در حوزه خزر ، برقراری تسهیلات برای مبادلات مردمی و همکاری ها در زمینه های فرهنگی و همچنین همکاری ها در حوزه های انرژی و حمل و نقل از اهم موضوعات مورد تبادل نظر وزرای خارجه ایران و جمهوری آذربایجان بود . اهمیت این دیدار از آن روست که ایران و ترکیه از مهمترین کشورهای منطقه محسوب می شوند و بعد از روی کار آمدن دولت جدید در تهران، دو کشور عزم خود را برای گسترش روابط مستحکم تر کرده اند. علاوه بر آن در شرایطی که منطقه آسیای میانه و اورآسیا، به واسطه تنش های به وجود آمده در اوکراین دوارن پرتنشی را پشت سر می گذارد گسترش روابط میان ایران که از ثبات سیاسی و امنیتی بالایی برخوردار است با کشورهای منطقه می تواند نوید بخش فردایی بهتر برای این حوزه مهم جغرافیایی باشد. به همین دلیل با فیروز دولت آبادی سفیر سابق ایران در ترکیه و کارشناس مسایل قفقاز به گفت و گو پرداختیم:

ظریف در سفر به ترکیه با "المار محمدیارف" و "احمد داوداوغلو" وزیران امرو خارجه آذربایجان و ترکیه دیدار و گفتگو کرد. با توجه به اینکه کمتر دیدار سه جانبه ای میان ایران، ترکیه و آذربایجان صورت گرفته، و همچنین چالش های به وجود آمده بعضا میان این سه کشور، اهمیت این دیدار در چیست؟

این دیدار از جنبه هایی مختلفی بسیار با اهمیت است. پس از گذشت سال های بسیار نزدیک به 16 سال، این دیدار مجددا صورت گرفته است. ما کمتر شاهد دیدار سه جانبه میان ایران، ترکیه و آذربایجان بوده ایم  که این دیدار نشان از اهمیت ویژه آن دارد. نکته دیگر وجود منافع مشترک میان ایران، ترکیه و آذربایجان است اما در سال های اخیر بروز برخی نقاط افتراغی در حوزه سیاست خارجی و امنیت ملی میان سه کشور به وجود آمد. فقط بحث اختلافات ایران و آذربایجان یا مسایل سوریه که مدتی میان روابط ایران و ترکیه فاصله انداخت، نیست. گرایش های سال های اخیر برخی کشورها از جمله ارمنستان، موجب بروز نگرانی و فاصله گرفتن سیاست خارجی ترکیه از آذربایجان شد. البته مسایل دیگری را می توان به این چالش ها اضافه کرد. درگیری هایی در آذربایجان با تجار ترکیه صورت گرفته که به این مشکلات دامن زد. البته شاید این اختلافات خیلی مهم نباشد اما در سیاست خارجی سه کشور بسیار پر رنگ شده است. از این رو این دیدار می تواند مقدمه بهبود و اصلاح روابط سه جانبه و تاثیرگذاری در منطقه قفقاز باشد. امیدوارم با توجه به فضای خوبی که بر مذاکرات حاکم بوده، پیامدهای خوبی برای همکاری های سه جانبه منطقه ای به وجود بیاید.

در این دیدار وزیر امورخارجه ترکیه نسبت به رویدادهای سوریه ابراز نگرانی کرده است. از طرفی آذربایجان نیز بعضا ایران را به آنچه دخالت در امور داخلی این کشور بوده متهم کرده است. حال ایران چگونه می تواند نگرانی های ترکیه و آذربایجان را برای توسعه روابط و همکاری برطرف کند؟

بخشی از این نگرانی ها اصالتا توسط ایران قابل رفع نیست. به خاطر اینکه واقعیت ندارد. هر کسی که در داخل و با مردم کشورش چالش هایی داشته و وقتی قادر به رفع علت این چالش ها نیست، سعی می کند به بیرون از خودش منصوب کند. اظهارات مقامات آذربایجانی هم چیز تازه ای نیست و این رویه ای پیوسته در 30 سال گذشته بوده است و هر وقت با مشکلات و مسایل حادی در داخل رو به رو می شدند یا سیاست های سرکوب را در پیش می گرفتند، تلاش کردند این را به خارج از کشور منتقل کنند زمانی به روس ها و بیشتر مواقع به ایران. اما واقعیت ندارد. به همین دلیل هم در سیاست خارجی ایران کسی به این اظهارات اهمیت خاصی نمی دهد. فقط در حد اینکه موضع رسمی اعلام شده، توسط مقامات رسمی کشور هم موضع گیری و تکذیب می شود. اساسا در مورد آذربایجان قابل بحث نیست. زیرا یک امر مستمری است و همواره مقامات آذربایجانی این کار را انجام داده اند. اما در مورد سوریه و اظهارات آقای اوغلو باید بگوییم که سیاست های ترکیه در سوریه شکست خورده است. سیاست ترکیه همکاری با جریانات بسیار خشن تروریستی بود. همکاری ای هم از جانب آمریکا صورت گرفت. در ضمن سیاست خارجی ترکیه در این مقوله بسیار حساس شکست خورده است و احساس می کند به خاطر ایستادگی بسیار قاطع ایران در کنار سوریه و مردم سوریه بوده که اکنون ناراضی است و طبیعی است که اظهار نگرانی کند. به نظرم این چندان اهمیتی ندارد. طبیعت کار سیاست خارجی به خصوص در مدل های غربی است که هر وقت حادثه مهم خوبی در کنار سیاست خارجی شان اتفاق می افتد، با اظهاراتی سعی می کنند، مساله را کمرنگ کنند به خصوص برای کشورهایی مانند ترکیه و آذربایجان امر طبیعی است که بخواهند به آمریکایی ها نشان بدهند که این نزدیکی و روابط یه سه جانبه خیلی جدی و مهم نبوده است. اما ما می دانیم نشست مهمی بوده است.

طی هشت سال گذشته سیاست خارجی ایران بیشتر معطوف به کشورهای آمریکای لاتین بوده و کمتر به منطقه قفقاز و کشورهای همسایه شمال غرب توجه شده است. سفر آقای ظریف و دیدار سه جانبه نشان از توجه دستگاه دیپلماسی به این منطقه است. منطقه قفقاز چه فرصت هایی را برای ایران به وجود بیارود؟

قفقاز یکی از مهمترین حوزه های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است. معنی نفوذ سیاسی در حوزه قفقاز، نفوذ بسیار مطمئن در حوزه های دریای سیاه در شمال قفقاز و دریای خزر است. زیرا یک پیشرفتگی ژئوپولتیک بسیار مهم در دل حوزه های بسیار با اهمیت سیاست خارجی ایران است که به صورت تاریخی اهمیت خاصی این منطقه در آینده روابط ایران با اروپا، آینده همکاری های نفتی و انرژی در دریای خرز و در قفقاز دارد. به همین دلیل حوزه پر اهمیتی است و در 8 سال متاسفانه سیاست خارجی ایران _بحث قفقاز نیست_ عملا د رفتار منسجم، منظم، دارای یک گرایش تعریف شده نبوده است. آقای ظریف جبران می کنند.

منطقه قفقاز یکی از حوزه های تحت نفوذ روسیه است. حال تعمیق روابط ایران با کشورهای این منطقه از جمله آذربایجان و دیدارهای سه جانبه ممکن است، نگرانی هایی را برای روس ها مبنی بر نفوذ ایران در این منطقه به وجود آورد.  حال ایران چگونه می تواند از بروز نگرانی های احتمالی روسیه جلوگیری کرده و در عین حال به توسعه روابط و تعیق همکاری هایش با کشوره های قفقاز ادامه دهد؟

درست است که قفقاز تحت تاثیر سیاست های روسیه قرار دارد، اما مطمئنا سیاست های جمهوری اسلامی ایران هم در این منطقه بسیار موثر و عیق است و ریشه های تاریخی بسیار مفیدی حوزه نفوذ ایران در قفقاز دارد. شما جای جای این منطقه حوزه تمدنی ایران یا تمدن اسلامی ایرانی است. روابط فرهنگی و بسیار عمیق بین ما و ارمنستان و گرجستان به خصوص در یک دهه قبل شاهد بودید. فکر می کنم که قفقاز به تنهایی حوزه نفوذ روسیه نیست. حوزه ای که نفوذ ایران هم به همان اندازه است. ضمن اینکه ما و روسیه در منطقه یک مزاحم مشترک به اسم آمریکا و تا کمی اروپایی ها را هم داریم و همانطور که روسیه نقطه تعادل استراتژیکی در مقابل اوپاست ما هم نقطه تعادل استراتژیک در مقابل آمریکا در منطقه قفقاز هستیم. این دو معادله خیلی از نگرانی های دو طرف را از بین برده و گرایش به همکاری در این منطقه بین ما ا زیاد کرده است. ما هیچ وقت در 20 سال اخیر به صورت اساسی یا روس ها در این منطقه ای مشکل نداشتیم. به نظرم جای نگرانی نیست.

انتشار اولیه: یکشنبه 25 اسفند 1392/ باز انتشار : شنبه 3 فروردین 1393