توطئه صدام علیه دبیر کل حزب بعث چه بود؟

دیپلماسی ایرانی: خاورمیانه یکی از پیچیده ترین و بغرنجترین مناطق جهان از لحاظ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی محسوب می شود. در این میان عراق، کشوری که در سال 1921 تاسیس شد، یکی از پیچیده ترین و در عین حال حساس ترین کشورهای این منطقه بوده است. کشوری که گذرش از پادشاهی به جمهوریت توام با سیری از تحولات بوده و تا رسیدنش به ثبات نسبی در دوران حکومت رژیم بعث نیز سرشار از اتفاقات بی نظیر بوده است. دوران حزب بعث را می توان از تلخ ترین و خون بارترین وقایع دوران تاریخ عراق توصیف کرد. دوره ای که سراسر در جنگ گذشت و خشونت بی اندازه هیئت حاکمه تاریخی بی نظیر را برای خاورمیانه رقم زد. اما این دوره به اندازه ای در خود رمز و راز دارد که با وجود کتاب های بسیار هنوز کنه بسیاری از مسائل غامض باقی مانده و بسیاری از حقایق بیان نشده است. برای همین انتظار می رود باز هم کتاب ها درباره عراق نوشته شوند و قصه های عجیب و غریب بی شماری از آن شنیده شود.

کتاب "عراق از جنگ تا جنگ/صدام از این جا عبور کرد" از جمله کتاب هایی است که تلاش دارد از چهار زاویه بر بخش هایی از دوران تاریک رژیم بعث و پس از آن نوری بتاباند و حقایقی را بر ملا کند. این کتاب که توسط غسان الشربل، روزنامه نگار مشهور لبنانی و سردبیر روزنامه الحیات نوشته شده در حقیقت مصاحبه با چهار مقام سابق عالی رتبه عراقی است که هر کدام از دیدگاه خود به توصیف تاریخ عراق در دوران مسئولیتشان پرداخته اند. دیپلماسی ایرانی در چارچوب سلسله مصاحبه ها و مطالبی که هر هفته منتشر می کند، این بار به سراغ این کتاب رفته است که در این جا سومین بخش آن را می خوانید:

(4) مقدمه به قلم غسان الشربل؛

ما الآن در سال 1959 هستیم. در یگانی که اتفاقی ناگهانی باعث شد تا جوانی شاداب موسوم به صدام حسین در تیم موظف به ترور پیشوا عبدالکریم قاسم مشارکت کند. حرف اول را دبیر کل سری کادر رهبری قُطری حزب بعث، فواد الرکابی می زند و ظن غالب بر این است که حکومت جمال عبدالناصر نیز از موضوع اطلاع داشته است. برنامه ترور شکست خورد و صدام زخمی شد. الرکابی و برخی از اعضای کادر رهبری به دمشق فرار کردند که در میان آنها حازم جواد و علی صالح السعدی نیز بودند. در دمشق الرکابی از سرنوشت صدام نگران است. برای همین وقتی که صدام تاخیر کرد سراغ او را گرفت. وقتی که به جمع آنها رسید پیشنهاد داد از او تقدیر شود. جشن تقدیر از او ساده و مختصر بود و تنها با یک قوطی شیرینی انجام شد. صدام تا آن موقع تنها یک یار ساده حزب بعث بود و تصمیم گرفته شد که به عضویت حزب به عنوان یک عضو اصلی در آید. در دمشق ایستاد و در برابر الرکابی سوگند یاد کرد.

در ابتدای دهه هفتاد فصل های قصه کامل می شوند. الرکابی خود را برای آزادی از زندان ظرف چند روز پیش رو پس از آن که مورد آزار و شکنجه قرار گرفته و به شدت خورد شده آماده می کند، احتمال نمی رفت دیگر در زندان بماند. ناگهان فرد هماهنگ شده صدام به عنوان یک مجرم عادی وارد زندان شد. این مجرم عادی برای یک ماموریت ویژه فرستاده شده بود. او الرکابی را خشمگین کرد و با او به بحث و مشاجره برخواست. فورا چاقویش را در آورد و گلویش را بیخ تا بیخ برید. در برابر حازم الجواد چاره ای جز تسلیم دوست نزدیکی که همیشه با او بوده است، نبود.

این قصه ای است که حازم جواد خود برایم تعریف می کند، بعد از آن که پس از گذشت چهار دهه سکوت پذیرفت سکوتش را بشکند. او در ابتدای صحبت هایش تلخی های بسیاری را از زمانی که رهبری حزب در 8 آوریل 1963 بر عهده گرفت و به صدور بیانیه شماره یک انجامید، بیان داشت، زمانی که افسری مشهور موسوم به عبدالسلام عارف در سرنگونی و حذف حزب بعث تردیدی به خود راه نمی دهد تا خود به تنهایی قدرت را به دست گیرد.

صدام حسین در آن روزها نقش بارزی نداشت. اما آن شکست شانس او را برای صعود در کادر رهبری حزب بعث با حمایت رهبر موسس این حزب میشل عفلق افزایش داد، مساله ای که باعث ایجاد روابط بسیار دوستانه نزدیک و غریبی میان آن دو شد. وقتی که حزب بعث در سال 1968 به قدرت رسید تصمیم قاطع صدام این بود که اجازه ندهد تجربه شکست در قدرت تکرار شود و از بروز هر گونه خطری که بخواهد تهدیدی برای حزب باشد، جلوگیری کند، آن هم قبل از آن که در حزب یا ارتش یا خارج از آن استحاله شود.

شکست اولین تلاش حزب بعث برای رسیدن به قدرت و رویاهای قدیمی صدام حسین را احمد چلبی که خانواده اش بخشی از عرصه سیاسی آن موقع عراق قبل از کودتای 1958 محسوب می شدند، روایت کرد. نمرات چشم نواز او در عالی ترین دانشگاه های امریکا جاه طلبی های او را سیر نمی کند، نمرات ریاضی از خواسته های او نمی کاهد و او همچنان اشتهای داشتن چیزهای بیشتر را دارد. آروزها آغاز می شدند در حالی که دست نیافتنی به نظر می رسیدند. در جنگ ایران – عراق صدام در نقاب مدافع منطقه در برابر خواسته های امام خمینی در «صدور انقلاب» ظاهر شد. واشنگتن از این که صدام تحت تاثیر مسکو قرار نگرفته علی رغم این که معاهده دوستی و همکاری میان آن دو کشور امضا شده بود، آسوده بود. از رئیس جمهوری عراق برای حمله شدید علیه ایران حمایت نمی کرد اما به اندازه کافی هم دخالت می کرد تا مانع انجام حمله ای از این دست از سوی تهران به حکومت عراق شود. صدام در نظر امریکایی ها صاحب جایگاهی در برابر ایرانی ها شد که توانست تسهیلات مالی و تجاری بسیاری دریافت کند.

وقتی که صدام خطای جنگ کویت را مرتکب شد آرزوهای چلبی رنگی دوباره به خود گرفتند. او تلاش کرد که شریان های مالی ای که حکومت بعث را تغذیه می کردند و از ایجاد اختناق آن حمایت می کردند، قطع کند. نتیجه آن شد که تصمیم برای آینده این نظام بعد از آن که تلاش های مخالفان شیعه و کرد برای سرنگونی آن ناکام ماند، در واشنگتن گرفته شود.

ادامه دارد...